Şehir, Şehirlilik ve Türkiye: Taşralılıktan Şehirliliğe Dönüşüm Süreci

Year 2025, Issue: 10, 14 - 37, 30.06.2025

Muammer Ak

https://doi.org/10.52003/etutdergisi.1601184

Abstract

Bu çalışma, şehir, şehirleşme ve şehirlilik kavramlarını sosyolojik ve tarihsel bir çerçevede ele alarak, özellikle Türkiye bağlamında bu süreçlerin birey ve toplum üzerindeki etkilerini incelemektedir. Şehirler tarih boyunca kültürel, ekonomik ve sosyal merkezler olarak önemli roller üstlenmiş; şehirleşme, kırsal alanlardan kentlere göçle birlikte mekânsal büyümeyi, şehirlileşme ise bireyin zihinsel ve kültürel dönüşümünü ifade etmiştir. Batı’da sanayi devrimi ve Aydınlanma düşüncesi, şehirleşme ve kentli birey kimliğinin oluşumunda belirleyici olurken; Türkiye’de bu süreç, daha çok iç göç, gecekondu ve plansız yapılaşma ile şekillenmiştir. Türkiye’de şehirli değerlerin gelişimi, burjuva sınıfının oluşamaması nedeniyle sınırlı kalmış, şehir kültürü büyük ölçüde esnaf kültürüyle temsil edilmiştir. Çalışmada, şehir ile köyün sosyolojik özellikleri karşılaştırılmış; şehirli olmanın yalnızca mekânsal bir konum değil, aynı zamanda rasyonel düşünce, hoşgörü, kültürel çeşitliliğe açıklık ve toplumsal bilinçle ilişkili olduğu vurgulanmıştır. Bu bağlamda, Türkiye'de taşralılıktan şehirliliğe geçiş süreci ayrıntılı biçimde analiz edilmiştir.

Keywords

Şehir , Şehirleşme , Şehirlilik , Taşralılık , Türkiye

Ethical Statement

Çalışma etik kurul kararı gerektirmemektedir.

Supporting Institution

yok

City, Urbanity and Türkiye: The Transformation from Provincialism to Urbanism

Abstract

This study explores the concepts of the city, urbanization, and urbanity within a historical and sociological framework, focusing on their effects on individuals and society in the Turkish context. Historically, cities have served as centers of cultural, economic, and social transformation. Urbanization is defined as the spatial expansion of cities due to rural migration, while urbanity refers to the intellectual and cultural adaptation of individuals to urban life. In Western societies, the Industrial Revolution and Enlightenment played a critical role in fostering urban development and shaping modern urban identity. In Turkey, however, urbanization has been largely driven by internal migration, informal settlements, and a rural mindset. The emergence of urban values has been hindered by the absence of a robust bourgeoisie, leading to a dominance of traditional small-scale artisan culture. This study compares the sociological characteristics of urban and rural life and emphasizes that being urban is not merely a spatial condition but a cultural and intellectual orientation grounded in rationality, tolerance, and social awareness. The transition from rurality to urbanity in Turkey is examined in depth.

Keywords

City , Urbanization , Urbanity , Provincialism , Türkiye

References

• Arslantürk, Z. ve Amman, M. T. (2001). Sosyoloji. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Aslanoğlu, R. (1998). Kent, Kimlik ve Küreselleşme. Bursa: Asa Yayınları.
• Atay, T. (2004). Yaşasın Meşhuriyet Çağı. İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Bal, H. (2018). Kent Sosyolojisi. Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Bauman, Z. (2018). Yasa Koyucular ile Yorumcular. (çev. K. Atakay). İstanbul: Metis Yayınları.
• Bilgin, N. (2016). Kimlik İnşası. İzmir: Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Bilgin, N. (2011). “Sosyal Düşüncede Kent Kimliği”, İdealkent Dergisi, 2(3), 20-47.
• Bookchin, M. (1999). Kentsiz Kentleşme: Yurttaşlığın Yükselişi ve Çöküşü. (çev. B. Özyalçın). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cansever, T. (2010). Osmanlı Şehri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Childe, G. (2006). Kendini Yaratan İnsan: İnsanın Çağlar Boyu Gelişimi. (çev. F. Ofluoğlu). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Childe, G. (1990). Tarihte Neler Oldu. (çev. M. Tuncay, A. Şenel). İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Çelenk, A.T. (2004). Türk Sağı, Mahalle, Kriz ve Kritik. İstanbul: Beyoğlu Kitabevi.
• Debord, G. (1996). Gösteri Toplumu ve Yorumlar. (çev. A. Ekmekçi, O. Taşkent). İstanbul: Ayrıntı Yay.
• Dellaloğlu, B. (2020). Poetik ve Politik. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Durant, W. (1996). Medeniyetin Temelleri. (çev. N. Muallimoğlu). İstanbul: Birleşik Yayıncılık.
• Erman, T. (2004). “Gecekondu Çalışmalarında "Öteki" Olarak Gecekondulu Kurguları”. European Journal of Turkish Studies, (1), http://journals.openedition.org/ejts/85.
• Elias, N. (2000). Zaman Üzerine. (çev. V. Atayman). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Elias, N. (2005). Uygarlık Süreci I. (çev. E. Ateşman). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Giddens, A. (1997). Sosyoloji: Eleştirel Bir Yaklaşım. (çev. M.R.Esengün, İ.Öğretir). İstanbul: Birey Yay.
• Gierny, T, F. (2000). “A Space For Place In Sociology”. Annual Review of Sociology, 26, 463–496.
• Göka, E. (2010). Türk’ün Göçebe Ruhu. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Güçlü, S. (2009). “Kentsel Sosyal Problemler”. (ed. N. Adak). Sosyal Problemler Sosyolojisi, Ankara: Siyasal Kitabevi, 183-213.
• Gökçe, B. (2013). Türkiye’nin Toplumsal Yapısı ve Toplumsal Kurumlar. Ankara: Savaş Yayınları.
• Habermas, J. (1999). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. (çev. T. Bora, M. Sancar). İstanbul: İletişim Yay.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif Hafıza. (çev. B. Barış). Ankara: Heretik Yayınları.
• Huberman, L. (2003). Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla (çev. Murat Belge). İstanbul: İletişim Yay.
• Karpat, K. (2016). Türkiye’de Toplumsal Dönüşüm. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Keleş, R. (1993). Kentleşme Politikası. Ankara: İmge Yayınları.
• Keleş, R. (1980). Kent Bilimleri Terimler Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Kıray, B. M. (2007). Kentleşme Yazıları. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Küçükaşcı, M. S. (2010). “Şehir”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 38, 441-446.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi. (çev. I. Ergüden). İstanbul: Sel Yayınları.
• Lefebvre, H. (2016). Modern Dünyada Gündelik Hayat. (çev. I.Gürbüz). İstanbul:Metis Yayınları.
• Lynch, K. (2016). Kent İmgesi. (çev. İ. Başaran). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mardin, Ş. (1983). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mumford, L. (2019). Tarih Boyunca Kent Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği. (çev. G. Koca ,T. Tosun). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Mengüşoğlu, T. (2013). Felsefeye Giriş. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. (çev. M. Emin Özcan). Ankara: Dost Kitapevi.
• Owens, J.E. (2000). Yunan ve Roma Dünyasında Kent. (çev. C.Birsel). İstanbul: Homer Kitabevi.
• Özer, İ. (2006). “Türkiye’de Kent, Kentleşme ve Kentsel Değişme”. (ed. M. Zencirkıran), Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı. Ankara: Nova Yayınları, 445-477.
• Park, R. E. (2018). “Şehir: Kent Ortamındaki İnsan Davranışlarının Araştırılması Üzerine Öneriler”. (çev. P.Karababa Kayalıgil). Şehir: Kent Ortamındaki İnsan Davranışlarının Araştırılması Üzerine Öneriler. (ed. Robert Ezra Park - Ernest Watson Burgess). Ankara: Heretik Yayınları, s.37-85.
• Sennet, R. (1996). Kamusal İnsanın Çöküşü. (çev. S. Durak, A.Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Saunders, P. (2007). Social Theory and the Urban Question. London: Routledge.
• Simmel, G. (1996). Metropol ve Zihinsel Yaşam, Kent ve Kültürü. (çev. B.Öcal Düzgören). Cogito. 8, 81-89.
• Suher, H. (1991). Kentleşme ve Kentlileşme Politikaları. İstanbul: TÜSES Vakfı Yayınları.
• Slattery, M. (2010). Sosyolojide Temel Fikirler. (çev. Ü.Tatlıcan, G.Demiriz). İstanbul: Sentez Yayınları.
• Sombart, W. (2020). Burjuva: Modern Ekonomi Dönemine Ait İnsanın Ahlaki ve Entelektüel Tarihine Katkı. (çev. O. Adanır). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Tatar, B. (2008). Çağdaş Sorunlar Spekülatif Düşünceler. Samsun: Etüt Yayınları.
• Tatlıdil, E. (1989). Kentleşme ve Gecekondu. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Taşçı, H. (2014). Bir Hayat Tarzı Olarak Şehir, Mekân, Meydan. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Tuna, K. (1987). Şehirlerin Ortaya Çıkış ve Yaygınlaşması Üzerine Sosyolojik Bir Deneme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1992). Türkçe Sözlük. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Urry, J. (1999). Mekânları Tüketmek. (çev. R. Öğdül). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Weber, E. (2017). Köylülerden Fransızlara: Fransa Kırsalının Modernleşmesi 1870-1914. (çev. Ç. Sümer). Ankara: Heretik Yayınları.
• Weber, M. (2000). Şehir. (çev. M. Ceylan). İstanbul: Bakış Yayınları.
• Winter, J. (2015). “Tarihçiler ve Bellek Mekânları”. P. Boyer ve J. V. Wertsch (yay. haz.), Zihinde ve Kültürde Bellek. (çev. Y. A. Dalar). İstanbul: İş Bankası Yayınları, 321–343.
• Wirth, L. (2002). “Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentleşme”. 20.Yüzyıl Kenti. (çev. ve ed. B.Duru, A.Alkan). Ankara: İmge Yayınları.