İNSANİ GELİŞMİŞLİK İNDEKSİ VE SAĞLIK GÖSTERGELERİ İLE SINIFLAMA / KÜMELEME: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Year 2025, Volume: 34 Issue: 1, 45 - 53

Mehmet Işık , Meliha Meliş Günaltay , Çağdaş Erkan Akyürek

https://doi.org/10.34108/eujhs.1371849

Abstract

İnsanların temel haklarından biri olan sağlık, bireylerin yaşamına değer katan en önemli unsurdur. Karar vericiler tarafından sağlık alanında yapılması planlanan bir düzenlemede öncelikle ülkenin mevcut sağlık durumunun tespit edilmesi son derece önemlidir. Mevcut durum tespit edildikten sonra ihtiyaç değerlendirilmesi konusunda isabetli kararlar verilebilecektir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’deki illerin sağlık göstergesi sıralamasını elde etmek ve sınıflandırmaktır. Çalışmada çok değişkenli istatistiksel yöntemlerinden faktör analizi, illerin sınıflandırılmasında kümeleme analizi yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan sağlık göstergeleri insani gelişmişlik indeksi, ameliyat sayısı, ortalama hastanede kalış süresi olup, bu göstergeler toplam varyansın %78’ini açıklamaktadır. Araştırma sonucunda Türkiye’deki illerin sağlık göstergesi açısından sıralanmış ve kümelenmiştir. Buna göre Türkiye’de en yüksek sağlık göstergesine sahip ilk beş il sırası ile İstanbul, Ankara, Isparta, İzmir ve Bilecik olurken, en düşük sağlık göstergesine sahip ilk beş il sırası ile Bitlis, Ağrı, Şanlıurfa, Muş ve Hakkâri olarak belirlenmiştir. Türkiye’de bulunan 81 ilin genel olarak dört kümede toplandığı saptanmıştır.

Keywords

İdari verimlilik, sağlık durum eşitsizlikleri, sağlık durumu göstergeleri.

Ethical Statement

Hazırlamış olduğumuz “İnsani Gelişmişlik İndeksi ve Sağlık Göstergeleri İle Sınıflama / Kümeleme: Türkiye Örneği” başlıklı makale; bilimsel ahlak ve değerlere uygun olarak tarafımızca yazılmıştır. Makalede yer alan tüm cümleler, yorumlar tarafımıza aittir.

Supporting Institution

Yoktur

CLASSIFICATION AND CLUSTERING USING THE HUMAN DEVELOPMENT INDEX AND HEALTH INDICATORS: THE EXAMPLE OF TÜRKİYE

Abstract

Health, one of the fundamental rights of people, is the mostimportant element that increase the value of human lives. It is extremely important for decision-makers to first determine the current health status of the country in a plan nedregulation in the field of health. After determining the current situation, accurate decisions can be made on needs assessment. The aim of this study is ranking the provinces of Türkiye and classify them based on the health indicators. According to the aim of the study, factor analysis and cluster analysis, which are the well-known multi variate statiatical methods, is run to classify and ranking the provinces. The health indicators that used for the analysis are Human Development Index, number of surgeries, average length of hospital stay and these indicators explain 78% of the total variance. Based on the main reaults of the analysis, the top five provinces with the highes the alth indicators in Türkiye are Istanbul, Ankara, Isparta, Izmir and Bilecik, while the last five provinces with the lowes the alth indicators are Bitlis, Agrı, Sanlıurfa, Mus and Hakkari. Also, based on the cluster analysis, It was determined that 81 provinces in Türkiye are generally grouped in to four clusters.

Keywords

Administrative efficiency, health status disparities, health status indicators.

Ethical Statement

The article titled “Classification / Clustering with Human Development Index and Health Indicators: The Case of Turkey” has been written by us in accordance with scientific ethics and values. All sentences and comments in the article belong to us.

References

• Üstün Ç, Karakaş GD. Türkiye’nin sağlık göstergelerinin bölgesel ve uluslararası karşılaştırma perspektifinden değerlendirilmesi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2021;(14):107-132. doi:10.46790/erzisosbil.960485.
• Ozegowski S, Sundmacher L. Understanding the gap between need andutilization in outpatient care The effect of supplyside determinants on regionaline quities. Health Policy. 2014;114(1):54-63.doi:10.1016/j.healthpol.2013.08.005.
• Di Liang, BM, Zhang D, Huang J, Schweitzer S. Does Rapid and Sustained Economic Growth Lead to Convergence in Health Resources: The Case of ChinaFrom 1980 to 2010. Inquiry:The Journal of Health Care Organization, Provision, and Financing.2016;53:1-6. doi:10.1177/0046958016631699.
• Hosseinpoor AR, Bergen N, Barros AJD, Wong KLM, Boerma T, Cesar G. Victora CG. Monitoring subnational regionaline qualities in health: measurement approaches and challenges. International Journal for Equity in Health. 2016;(15):18. doi: 10.1186/s12939-016-0307-y.
• Robinson S, Williams I, Dickinso H, Freeman T, Rumbold B. Priority-setting and rationing in health care: Evidence from the English experience. Social Science and Medicine. 2012;75(12):2386-2393.doi:10.1016/j.socscimed.2012.09.014.
• Hosseinpoor AR, Bergen N. Area-basedunits of analysis for strengthening health inequality monitoring. Bull World Health Organ. 2016;(94):856-858 doi:10.2471/BLT.15.165266.
• Schley K. Health care service provision in Europe and regional diversity: a stochastic metafrontier approach. Health Economics Review. 2018;(8):1-11.doi:10.1186/s13561-018-0195-5.
• Cookson R, Propper C, Asaria M, Raine R. Socio-Economic Inequalities in Health Care in England. Fiscal Studies. 2016;37(3-4):371-403. doi:10.1111/j.1475-5890.2016.12109.
• Mitton C, Seixas BV, Peacock S, Burgess M, Bryan S. Health technology assessment as part of a broader process for priority setting and resource allocation. Appl Health Econ Health Policy. 2019;17(5):573–6.doi: 10.1007/s40258-019-00488-1.
• Stefko, R., Gavurova, B. ve Kocisova, K. Slovak Cumhuriyeti'nde DEA analizi kullanılarak sağlık hizmeti verimliliği değerlendirmesi. Health Economics Review. 2018;(8):6. doi:10.1186/s13561-018-0191-9.
• Word Health Organization, National health in equality monitoring: a step-by-step manualhttps://www.who.int/publication/i/item/9789241512183. PublishedSeptember 26, 2017. AccessedAgust 09, 2023.
• Sungur C. Sağlık sistemlerinin sınıflandırılması ve performans analizi üzerine kavramsal bir inceleme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.2021;18(3): 2174-2201. doi: 10.33437/ksusbd.956240.
• Pineo H, Glonti K, Rutter H, Zimmermann N, Wilkinson P, Davies M. Use of urban health indicator tools by built environment policy- and decision-makers: a systematic review and narrative synthesis. Journal of Urban Health. 2020;97:418-435. doi:10.1007/s11524-019-00378-w.
• Roj J, Jankowiak M. Healthcare as a determinant of socioeconomic security- regional disparities in Poland. Košıcká Bezpečnostná Revue Kosıce Securıty Revue. 2019;9(1):32-46. doi:10.3390/ijerph182010856.
• Albert-Ballestar S, García-Altés, A. Measuring health inequalities: a systematic review of widely used indicators and topics. International Journal For Equityin Health. 2021;(20): 1-15.doi:10.1186/s12939-021-01397-3.
• Chan SL, Ho CZH, Khaing NEE, Ho E, Pong C, Guan JS. How CH. Frame Works for measuring population health: A scoping review. Plos One. 2024;19(2):e0278434. doi:10.1371/journal.pone.0278434.
• Freitas Â, Santana P, Oliveira MD, Almendra R, Bana e Costa JC, Bana e Costa, CA. Indicators for evaluating European population health: a Delphi selection process. BMC Public Health. 2018;(18):1-20.doi:10.1186/s12889-018-5463-0.
• Akyüz BE, İpekçi ÇE. İnsani gelişme endeksi ve vıkor yöntemine göre Türkiye'deki illerin sıralaması. Verimlilik Dergisi. 2022;(1):60-77. doi:10.51551/verimlilik.824462.
• Alpar R. Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler, 5. Baskı. Ankara: Detay Yayıncılık. 2017;ss321-324.
• Kalaycı Ş. SPPS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil yayın dağıtım. 2009; ss426.
• Kaufman L, Rousseeuw PJ. Finding groups in data: An ıntroduction to cluster analysis. New Jersey, John Wiley&Sons Interscience. 2009;pp344.
• Aytaç, E. Havzaların benzerliklerini tanımlamada alternatif bir yaklaşım: hiyerarşik kümeleme yöntemi uygulaması."Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. 2021:21(4):958-970. doi:10.35414/akufemubid.870649.
• Anjomshoa M, Mousavı SM. Regional disparities in the distribution of health care facilities: building evidence for evidence-based policy making. Iranian J Publ Health. 2014;43(7):1020-1021.
• United Nations Development Programme. Human developmant Report 2023-24.https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2023-24. PublishedMarch 13, 2024. AccessedAugust 09, 2024.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Yüzüncü Yıl Türkiye Planı,11nci Kalkınma Planı (2019-2023).https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf. Yayınlama Tarihi: 18.07.2019.Erişim Tarihi: 22.08.2023.
• Landi S, Ivaldi E, Testi A. The role of regional health systems on the waiting time inequalities in health care services: Evidences from Italy. Health Services Management Research. 2021;34(3):136-147. doi:10.1177/0951484820928302.
• Gençer M, Işık M, Meydan MC, Kazancık LB, Ersayın Z, Yatmaz F, Saygılı A, Eryılmaz Y, Acar S, Ulubeyli H, Yılmaz AA, Tek BÖ. İller ve bölgeler arası sosyo-ekonomik ağ ilişkileri raporu. Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü Yayını.2020;7(5):64-75. ISBN: 978-605-7679-05-5.
• Keleş N. Türkiye’nin 81 ilinin sağlık performansının güncel karar verme yöntemleriyle değerlendirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2023;(75):120-141. doi:10.51290/dpusbe.1134082.
• Tekin, B. Temel sağlık göstergeleri açısından Türkiye’deki illerin gruplandırılması: bir kümeleme analizi uygulaması. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2015;5(2):389-416. doi:10.18074/cnuiibf.196.
• Tolonen H, Reinikainen J, Koponen P, Elonheimo H, Palmieri L, Tijhuis MJ. Cross-national comparisons of health indicators require Standardized definitions and common data sources. Archives of Public Health. 2021;79:208.doi:10.1186/s13690-021-00734-w.
• Tezel B, Aydın Ş. Sağlık Bakanlığı’nın kuruluşunun 100. yılında Türkiye’de bebek ölümleri durum raporu. Sağlık Bakanlığı Yayını.2021;62-80.ISBN: 978-975-590-828-1.
• Herwartz H, Schley K. Improving health care service provision by adapting to regional diversity: An efficiency analysis for the case of Germany. Health Policy.2018;122(3):293-300.doi:10.1016/j.healthpol.2018.01.004.
• Pan J, Shallcross D. Geographic distribution of hospital beds through out China: a county-level econometric analysis. International Journal for Equity in Health. 2016;15(1):179.doi:10.1186/s12939-016-0467-9.
• Acar S, Kazancık LB, Meydan MC, Işık M. İllerin ve bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması SEGE-2017. Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü Yayını.2019;(3):19-72. ISBN : 978-605-7679-02-4.
• World Health Organization. Closing the health equityg appolicy options and opportunities foraction.https://www.afro.who.int/sites/default/files/2017-06/SDH-closing-health-equity-gap-policy-opportunities-for-action-WHO2013.pdf. Published 2013. AccessedAgust 09, 2023.