ESKİ TÜRK HÂL SİSTEMİNDE YÖNELME-E HÂLI BARESİNDE FİKİRLERİN ÖZETİ

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 3, 34 - 38, 30.09.2019

Yegane Kahramanova

Öz

Türk dillerinin en eski hâllerinden biri
olan  yönelme-e hâlini yönelme hâlın ekine göre gelişmiş türü
adlandırılır. Eski Türk yazılı anıtlarında -rı, -ri, -ra, -ar, -är -ğaru,
-karu, -aru, -erü ekleri ile ifade olunan yönelme-e hâli Türk dillerinin
eski dönem yazıları için karakteristik olan yönelme hâla benzese de, ondan
farklıdır. Öncelikle yön hâlinin özel eki (-ğaru, -gerü) olmuştur.
İstikamet hâlında olan isimler sadece hareket fiilleri ile yönetilmiştir.
Yönelme hâl eki tüm isimlere, istikamet hâlinin eki mekan anlamlı isimlere
artırılmıştır. Bu hâlın semantik açıdan diğer fiillerle yok, sadece hareket
bildiren fiillerle yönetilmesi hareketin yönünü bildirmesiyle ilgili olarak
kabul edilir. Araştırmalar, kanıtlıyor ki, -ğaru, -gerü ekleri eski
yönelme hâl eki -ğa, ge, -ga, -ge, -ka, -ke ile yine yön, istikamet
bildiren -ra, -ru eski yönelme hâl ekinden oluşmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk, yönelme-e hâli, istikamet, hâl, semantik

Summary of ideas in the orientation of the old Turkish state system and the state of e

Öz

Turkic languages one of the oldest cases orientation-direction case
direction according to the state of the circumstance called the type developed.
The orientation-direction carpet differs from it by its reflectors ancient
Turkish written monuments -ri, -ra, -ar, -ar-taru, -karu, -aru although the
typical aspect of ancient Turkic writing is still similar, First of all, the
special attribute of the state of the obelisk (-aru, -geru). Only the names
have been driven in the direction of movement in verbs. The aspect case is increased all names,
directional caretaker spatial meaningful names this is not a semantic point of
view, it is considered to be justified by the fact that the direction of
movement is the direction of the action. Studies show that  -ğaru, -ğərü
the compiler of the ancient orientation again, the direction, the direction,
–ğa, -ğe, -qa, -qe, -ka, -ke orientation -ra, -ru from the ancient orientation
case.

Anahtar Kelimeler

Turkish, orientation, status-e, direction, status, semantics

Kaynakça

• Abdullayev, E. (1992). Azerbaycan dili meseleleri. Bakü.
• Beşirov, K. (2018). Türk dillerinin mügayisesi: Oğuz grupu türk dillerinde morfoloji kategoriyalar. Bakü.
• Demirçizade, E. (1959). “Kitabi-Dede Korkut” dastanlarının dili. Bakü, V.İ.Lenin adına APİ-nin yayını.
• Halilov, Ş. (1988). “Esrarname”nin dili. Azerbaycan SSR EA., S.M.Kirov adına ADU. Elyazmalar hazinesinden. Bakü, Elm yayınevi.
• Hudiyev, N. (2015). Eski türk yazılı abidelerinin dili. Bakü.
• Recebli, E. (2002). Göytürk dilinin morfologiyası. Bakü.
• Recebli, E., Memmedov, Y. (1993). Orhon-Yenisey abideleri. Bakü, yazıçı yayın evi.
• Serebrennikov, B. A., Hacıyeva, N. (2002). Türk dillerinin mügayiseli tarihi grammatikası. AMEA. Folklor elmi-medeni merkezi. Bakü, Seda yayınevi
• Şükürlü, E. (1993). Eski türk yazılı abidelerinin dili. Bakü, Maarif yayınevi
• Исхаков, Ф. Г. Имя сущуствительное. ИРСГГЯ, II, морфология, Mockвa.
• Малов, С. Э. (1951). Памятники дpевнетюркской письменности. Москва.
• Насилов, В. М. (1960). Язык Орхоно-енисейских памятников. Москва.