İBN HİBBÂN'IN ANTAKYA RİHLESİ VE BURADA HADİS DİNLEDİĞİ HOCALARI

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 42 - 54, 31.03.2020

Ali Kaya

Öz

Hadis ilmi açısından rivâyet dönemi kabul edilen
ilk beş asır, hadis ilminin rivâyet ve dirâyetle ilgili kurallarının doğduğu ve
oluştuğu zaman dilimine tekabül etmesi bakımından en önemli dönem sayılır. Bu
rivayet döneminin önemli hadis alimlerinden biri de İbn Hibbân el-Büstî'dir (ö.
354/965). İlk öğrenimini, Büst ve çevresinde yaptıktan sonra önemli ilim
merkezlerini dolaşarak ilim tahsil etti. Bu ilmi seyahatinde Antakya'ya da
uğradı ve burada bulunan hadis hocalarından hadis dinledive eserlerinde rivayet
etti. Bu ilmi seyahatinde Antakya'ya da uğradı, buradaki hocalardan hadis
öğrendi ve eserlerinde rivayet etti. el-Müsnedü's-sahîh adlı hadis
kitabında sahîh hadisleri toplamayı amaçlamıştır. Hadislerin sıhhatini
belirleme, ravileri cerh ve ta‘dîl konularında uzman bir
hadis alimidir. Antakya ikinci İslâm halifesi olan Hz. Ömer döneminde
Müslümanların hakimiyeti altına girmişti. Konumu itibariyle ilim taliplilerinin
uğrak merkeziydi. Haleb, Musul, Şam, Harrân, Cezire, Tarsus gibi ilim
merkezlerine yakınlığı, ilim öğrenmek isteyenler için Antakya'nın cazip bir
şehir olmasını sağlamıştır. Hadis tarihi açısından bakıldığında, hadis öğrenme
için yolculuğa çıkan alimlerinin uğrak yerlerinden birinin Antakya olduğu
görülmektedir. Bu makalede İbn Hibbân'ın Antakya rihlesi ve burada hangi
hocalardan hadis öğrendiği tesbit edilerek ortaya konulacak ve tanıtılacaktır.
Bu hocaların kimlerden hadis öğrendiği, hangi ilim merkezlerinde kimlerle
görüştüğü, hadis rivayeti açısından durumları, kimlerin kendilerinden hadis aldığı
gibi sorular araştırılarak cevaplandırılacaktır. Bu çalışmayla hadis tarihinin
yanında Antakya'nın kültür tarihinin bir dönemine ışık tutulmaya
çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İbn Hibbân el-Büstî, Antakya, İbn Hibbân'ın hocaları, Antakyalı muhaddisler

Kaynakça

• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2016.
• Çelik, Yüksel. İbn Hibbân ve Hadis İlmindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993.
• Dârekutnî, Ebü'l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî b. Mes‘ûd b. en-Nu‘mân b. Dînâr el-Bağdâdî ed-Dârekutnî. el-İlelü’l-vâride fi’l-ehâdîsi’n-nebeviyye (İlelü'l-hadîs). Thk. Mahfuzurraman Zeynullah es-Selefî. 15 cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1405/1985.
• Eşref Mansûr Abdurrahman – İsâm Abdülhâdî Mansûr – Ahmed Abdurrezzâk Îd – Eymen İbrahim ez-Zâmilî – Mahmûd Muhammed Halîl. Mevsû‘atu akvâli Ebi'l-Hasen ed-Dârekutnî fî ricâli'l-hadis ve ilelih. 2 cilt. Beyrût: Âlemü'l-Kütüb, 2001.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî el-Bağdâdî. el-Câmi‘ li ahlâki'r-râvî ve âdâbi's-sâmi‘. Thk. Mahmud et-Tahhân. 2 cilt. Riyad: Mektebetü'l-Me‘ârif, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Ġunyetü’l-mültemis (fî) îżâḥi’l-mültebis (Ġunyetü’l-muḳtebis fî temyîzi’l-mültebis). Thk. Yahya b. Abdullah el-Bekrî. Riyâd: Mektebetü'r-Rüşd, 1422/2001.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. et-Müttefik ve'l-müfterik. Thk. Muhammed Sâdık Aydın. 3 cilt. Dımaşk: Dâru'l-Kâdirî, 1417/1997.
• Hatîb el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. Thk. Beşşâr Avvâd. 16 cilt. Beyrût: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1422/2002.
• Hatiboğlu, İbrahim. "Rihle". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 106-108. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Işık, Mustafa. İbn Huzeyme, Sahih’i ve İbn Hibban’ın Sahih’i İle Mukayesesi. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl (el-Kâmil fi’l-cerḥ ve’t-taʿdîl, el-Kâmil fî maʿrifeti’ḍ-ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkîn mine’r-ruvât, el-Kâmil fî maʿrifeti ḍuʿafâʾi’l-muḥaddis̱în). nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd v.dğr. 9 cilt. Beyrût: el-Kütübü'l-İlmiyye, 1997.
• İbn Asâkir, Ebü'l-Kāsım Ali b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Dımaşk. Thk. Amr b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrût: Dârü'l-Fikr, 1995.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve't-ta‘dîl. 9 cilt. Beyrût: Dâru İhyâi't-Türasi'l-Arabî, 1271/1952.
• İbn Fîl, Ebû Tâhir Hasen b. Ahmed b. İbrahim b. Fîl el-Bâlisî el-Antâkî. Cüz’ü İbn Fîl. Thk. Mûsâ İsmail el-Basît. Kudüs: Matbaatu Müsevvidî, 1421/2001.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-mîzân. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 cilt. Beyrût: Darü'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed b. Hibbân et-Temîmî el-Büstî. el-Mecrûhîn mine'l-muhaddisîn ve'd-du‘afâ ve'l-metrûkîn. Thk. Mahmud İbrâhim Zâyid. 3 cilt. Beyrût: Dâru'l-Marife, 1992.
• İbn Hibbân. el-Müsnedü’s-ṣaḥîḥ ʿale’t-teḳāsîm ve’l-envâʿ (Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân, es-Sünen, et-Teḳāsîm ve’l-envâʿ). Nşr. Şuayb el-Arnaût. 18 cilt. Beyrût: Müessesetü'r-Risâle, 1988.
• İbn Hibbân. es-Sikât. Ed. Muhammed Abdülmuîd Han. 9 cilt. Haydarabad: Dâiretü'l-Maârifi'l-Osmaniyye, 1973.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Hicr, 1424/2003.
• İbn Kutluboğa, Ebü'l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) Kâsım b. Kutluboğa b. Abdillâh es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Mısrî. es-Sikât mimmen lem yeka‘ fi'l-kütübi's-sitte. Thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim Âl Numân. 9 cilt. San‘a: Merkezü'n-Numân li'l-Bühûs ve'd-Dirâsâti'l-İslâmiyye, 1432/2011.
• İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Alî b. Hibetillâh b. Alî el-İclî. el-İkmâl fî refʿi’l-irtiyâb ʿani’l-müʾtelif ve’l-muḫtelif mine’l-esmâʾ ve’l-künâ ve’l-ensâb. 7 cilt. Beyrût: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1411/1990.
• İbn Mende, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Muhammed el-İsfehânî. Fethu'l-bâb fi'l-künâ ve'l-elkâb. Thk. Ebû Kuteybe Nazar b. Muhammed el-Fâriyâbî. Riyâd: Mektebetü'l-Kevser, 1417/1996.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osman el-Bağdâdî. Nâsihu'l-hadîs ve mensûhuh. Thk. Semîr b. Emin ez-Züheyrî. Zerkâ: Mektebetü'l-Menâr, 1988.
• İbnü'l-Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh b. Muhammed el-Ukaylî el-Halebî. Buğyetü't-taleb fî târîhi Haleb. Thk. Züheyr Zekkâr. 12 cilt. Beyrût: Dâru'l-Fikr, ts.
• İbnü'l-Esîr, Ebü'l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Lübâb fî tehzîbi'l-ensâb. 3 cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, Beyrût, 1400/1980.
• İbnu's-Ṣalâḥ, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾi’ş-Şâfiʿiyye. Thk. Muhyiddin Ali Necîb. 2 cilt. Beyrût: Darü'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 1992.
• Kandemir, M. Yaşar. "Ebû Dâvûd es-Sicistânî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullah Hacı Halife. Keşfü'z-zünûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn. Bağdat: Mektebetü'l-Müsennâ, Dâru İhyâi't-Türasi'l-Arabî, 1941.
• Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullah Hacı Halife. Süllemü’l-vüṣûl ilâ ṭabaḳāti’l-fuḥûl. Thk. Mahmud Abdülkadir el-Arnaût. 6 cilt. İstanbul: Mektebetu İrsika, 2010.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-Kettânî el-Hasenî. er-Risâletü'l-mustetrafe. Thk. Muhammed el-Muntasır b. Muhammed ez-Zemzemî. Beyrût: Darü'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 2000.
• Mansûrî, Ebü't-Tayyib Nâyif b. Salâh el-Mansûrî. ed-Delîlü'l-muğnî li şüyûhi'l-İmâm Ebi'l-Hasen ed-Dârekutnî. Suudi Arabistan, Dâru'l-Kiyân, 1428/2007.
• Mansûrî, Ebü't-Tayyib Nâyif b. Salâh el-Mansûrî. İrşâdü'l-kâsî ve'd-dânî ilâ terâcimi şüyûhi't-Taberânî. Riyad: Dâru'l-Keyân, 1427/2006.
• Masna‘î, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Masna‘î el-Anesî. Misbâhu'l-erîb fî takrîbi'r-ruvâti'l-lezîne leysû fî Takrîbi't-Tehzîb. San‘a: Mektebetü San‘â el-Eseriyye, 1426/2005.
• Mizzî, Ebü'l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-Mizzî. Tehzîbü'l-kemâl fî esmâ’i'r-ricâl. Thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 cilt. Beyrût: Müessesetü'r-Risâle, 1400/1980.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç b. Abdillâh el-Bekcerî el-Hikrî. İkmâlü Tehzîbi'l-Kemâl. Thk. Adil b. Muhammed-Üsâme b. İbrâhim. 12 cilt. Kahire: el-Fârûku'l-Hadîse, 1422/2001.
• Sehmî, Ebü'l-Kâsım Hamza b. Yûsuf b. İbrahim es-Sehmî. Su’âlâtü Hamza b. Yûsuf es-Sehmî. Thk. Muvaffak b. Abdullah b. Abdülkâdir. Riyâd: Mektebetü'l-Maârif, 1404/1984.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr es-Sem‘ânî. el-Ensâb. Thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemenî v.dğr. 13 cilt. Haydarabad: Meclisü Dâireti'l-Maârifi'l-Osmaniye, 1382/1962.
• Sıbt İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî el-Avnî el-Bağdâdî. Mirʾâtü’z-zamân fî târîḫi’l-aʿyân. Thk. Kâmil Muhammed el-Harrât v.dğr. 23 cilt. Dımaşk: Dâru'r-Risâle el-Âlemiyye, 1434/2013.
• Sönmez, Mehmet Ali. "İbn Hibbân". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 63-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-Sübkî. Tabakātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. Thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1413/1992.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullah Şehâbettin Yâkût b. Abdullah er-Rûmî el-Hamevî. Mu‘cemü'l-büldân. 7 cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1995.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. Thk. Şu‘ayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü'r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-(tabakātü’l-)meşâhîr ve’l-aʿlâm. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 15 cilt. Beyrût: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 2003.