A Study on Tale Elements in Bahtiyâr-nâme Masnavi Works

Yıl 2024, , 353 - 376, 01.05.2024

Erdem Sarıkaya

https://doi.org/10.22559/folklor.2633

Öz

The Bahtiyâr-nâme works constitute a significant corpus within the masnavi genre
of our literature. These works comprise nine narratives nested within a primary
storyline, following a frame story structure. Embedded within the sub-narratives,
characterized by elements of adventure, readers encounter didactic lessons
pertaining to proper behavioral norms. Concurrently, the overarching framework
delves into the pedagogical methods suitable for grooming a prospective monarch.
Poets frequently employ compelling narratives to underscore the essential qualities
requisite of an ideal ruler. Originating in the latter half of the 14th century,
Bahtiyâr-nâmes were initially rendered into our vernacular, either in verse or prose.
This investigation particularly focuses on the verse form of Bahtiyâr-nâmes. It
juxtaposes the narrative techniques employed by two poets from distinct epochs:
Pîr Mahmûd b. Pîr Alî from the 14th century and Ömer, purportedly active in the
15th century, in their respective masnavi compositions. Commencing with an
exposition on the fundamental aspects of masnavi verse, the study proceeds to
synopsize the thematic content of Bahtiyâr-nâmes, drawing upon primary sources.
Subsequently, the analysis section systematically enumerates the recurring motifs
present in both masnavi works, which serve as the groundwork for comparative
examination. The study then assesses the utilization of these narrative elements in
a comparative framework. Additionally, this investigation aims to illuminate the
manuscript tradition of Bahtiyâr-nâmes, which remains underexplored in scholarly
circles and awaits due scholarly attention in library collections.

Anahtar Kelimeler

tale, Bahtiyâr-nâme, masnavi, Pîr Mahmûd b.Pîr Alî, Ömer

Bahtiyâr-nâme Mesnevilerindeki Masal Unsurları Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bahtiyâr-nâmeler, edebiyatımızdaki mesnevi konularındandır. Bu eserler, çerçeve
hikâye tekniğine benzer şekilde bir ana hikâye içerisinde anlatılan dokuz hikâyeden
oluşur. Macera unsurunun eşlik ettiği alt hikâyelerde, okuyucuya doğru davranış
kalıplarıyla ilgili öğütler de verilir. Bununla beraber derin yapıda, ileride hükümdar olacak
çocuğun nasıl eğitilmesi gerektiği de işlenir. Şairler, örnek hikâyelerden
yararlanarak iyi bir yöneticide olması gereken nitelikleri sıklıkla vurgularlar. Dilimize ilk kez 14.
yüzyılın ikinci yarısında aktarılan Bahtiyâr-nâmeler, manzum veya mensur olarak kaleme alınırlar.
Bu çalışmada, konuyu manzum Bahtiyârnâmelerle sınırlandırdım. 14. yüzyıl şairlerinden
Pîr Mahmûd b. Pîr Alî ile 15. yüzyılda yaşadığını düşündüğüm Ömer’in mesnevi
nazım şekliyle kaleme aldıkları eserlerinde kullandıkları masal unsurlarını karşılaştırdım.
Çalışmanın giriş bölümünde, mesnevi nazım şekliyle ilgili kısa bir bilgi verdim. Daha sonra kaynak
eserden hareketle Bahtiyâr-nâmelerin konusunu ana hatlarıyla özetledim. İnceleme
bölümünde karşılaştırmaya esas olan her iki mesnevide de ortak kullanılan masal
unsurlarını alfabetik olarak sıraladım. Bu unsurların kullanımını karşılaştırmalı
olarak değerlendirdim. Bununla beraber bu çalışmayla nüshaları hâlâ el yazması
hâlinde kütüphanelerde araştırmacıların ilgisini bekleyen Bahtiyâr-nâmelere dikkat
çekmeyi de amaçladım.

Anahtar Kelimeler

masal, Bahtiyâr-nâme, menevi, Pîr Mahmûd b. Pîr Alî

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (1997). Halk hikâyelerinin motif yapısı. Akçağ.
• Ateş, A. (1971). Mesnevi. İslam Ansiklopedisi, 8, 127-133.
• Atlı, S. (2018a). Anadolu masallarında “padişah olma” motifi üzerine bir inceleme. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21 (39) 1-17.
• Atlı, S. (2018b). Aşkın on dokuz hâli: Anadolu masallarında “âşık olma” motifi üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7 (3) 1839-1865.
• Bilkan, A. F. (2001). Masal estetiği. Timaş.
• Campbell, J. (2000). Kahramanın sonsuz yolculuğu (S. Gürses, Çev.) Kabalcı.
• Can Emmez, B. (2008). Sözlü gelenekten modern masala: çocuk edebiyatında masal üzerine halkbilimsel bir inceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelebioğlu, A. (1999). Türk mesnevi edebiyatı. Kitabevi.
• Çetindağ, Y. (2011). Aşk üzerine. Kitabevi.
• Demir, R. (2023). Mardin masalları: İnceleme-metin [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] T.C. Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eco, U. (1996). Anlatı ormanlarında altı gezinti (A. Kemal, Çev.) Can.
• Eliade, M. (1994). Ebedi dönüş mitosu (Ü. Altuğ, Çev.) İmge.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm (Çev. İsmet Birkan) İmge.
• Ergin, M. (2011). Dede korkut kitabı (İnceleme) Boğaziçi.
• Ergöz, R. (2023). Arpaçay masallarında formulistik sayılar. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1, 591-613.
• Erol, M. (2008). İnsanın vardığı nokta: edebî türlerin cem’i. Hece-Yazınsal Türlerin Sınırları, 134, 114-120.
• Evcim, R. (2015). Anadolu’da anlatılan masallarda âdet ve inanmalar üzerine halkbilimsel bir inceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ewig, U. (2005). Masal, masal araştırması ve masal derlemesi üzerine (Z. C. Arda, Çev.) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Geleneksel, 2, 376-389.
• Eyüboğlu, İ. Z. (2010). Bütün yönleri ile Bektaşilik. Der.
• Gedik, S. (2019). Anadolu sahası masallarında çocuksuzluk ve yılan. Ege Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 35- 42.
• Gülensoy, T. (1994). Türklerde ad verme geleneği ve Hektor. Milli Folklor, 22, 5-7.
• Günay, U. (1975). Elazığ masalları. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Günay, U. (1992). Türk masallarında aile. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. TC Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 616-625.
• Işık, N. (2012). Türk masal kahramanlarının “yolculuk” tan olgunluğa değişim süreci. Türk Dünyası Araştırmaları. 200: 1-18.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve bugün şamanizm/ materyaller ve araştırmalar. TTK.
• İpekten, H. (1998). Eski Türk edebiyatı nazım şekilleri ve aruz. Dergâh.
• Kaplan, E. (1999). Bir edebî tür olarak mektup ve Türk edebiyatındaki yeri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kartal, A. (2013). Doğu’nun uzun hikâyesi: Türk edebiyatında mesnevi. Doğu Kütüphanesi.
• Kavruk, H. (1998). Bahtiyâr-nâme: İnceleme-metin. Öz Serhat.
• Kayabaşı, R. G. (2016). Anadolu sahası masallarında kahramanın doğumu ve kahraman olma süreci. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 79, 129-142.
• Kocatürk, V. M. (1970). Türk edebiyatı tarihi (Başlangıcından bugüne kadar Türk edebiyatı). Edebiyat.
• Köktürk, Ş. (2006). Türk destanlarında hapsedilme motifi. Tübar, 19, 383-400.
• Köprülü, F. (1970). Bahtiyâr-nâme. İslam Ansiklopedisi, 2, 241-242.
• Kurtaran, M. (2018). Sultan II. Mustafa’nın avcılığı üzerine bir araştırma. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 7 (1), 147-166.
• Muhammed Rûşen. (1994). Lüm’atü’s-sirâc li hazreti’t-tâc (A. Bilgen-B. Bilgen, Haz.).KTB.
• Ömer. (2022). Bahtiyâr-nâme (E. Sarıkaya, Haz.) Paradigma Akademi.
• Önal, M. N. (2006). Masallardaki engeller üzerine bir araştırma. Mitten Meddaha Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyum Bildirileri. Gazi Üniversitesi, 183-197.
• Propp, V. J. (1987). Masalların yapısı ve incelenmesi (H. Gümüş, Çev.) KTB.
• Sakaoğlu, S. (2001). Türk ad bilimi I. TDK.
• Sakaoğlu, S. (2012). Masal araştırmaları. Akçağ.
• Saraç, M. A. Y. (2007). Klâsik edebiyat bilgisi (biçim-ölçü-kafiye) 3F.
• Sarı A.- Ercan, C. A. (2008). Masalların psikanalizi. Salkımsöğüt.
• Sarıkaya, E. (2017). Bağdatlı Rûhî divanında Osmanlı savaş kültürüne ait kavramlar. Akademik Hassasiyetler, 4 (7), 121-146.
• Sevinçli, V. (1992). Bahtiyâr-nâme (metin-indeks) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşek, E. (2014). Göç yollarında büyüyen masal kahramanının erginleşen dünyası. Ali Çelik Armağanı. Akçağ, 493-501.
• Tanrıbuyurdu, G.-Karavar, Z. N. (2021). Sütannelikten bilgeliğe uzanan yolda: Klâsik Türk şiirinde daye kadın. Hikmet, 15, 33-39.
• Taş, E. (2021). Kırgız Türklerinin sözlü anlatılarında aldatma/ kötülük motifi bağlamında kadın tipleri. Türk Dünyası Akademik Bakış Dergisi, 1, 36-69.
• Tezcan, N. (2016). Divan edebiyatına yeniden bakış. YKY.
• Türktaş, M. M. (2019). Türklerde ad verme ile ilgili bazı tespitler. Türük, 17, 34-44.
• Ünver, İ. (1986). Mesnevi. Türk Dili-Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri) 415-417, 430-563.
• Yaman, A. (2009). Savaş. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi, 36, 189-194.
• Yıldız, N. (2003). Türk destanlarında bitiş kalıpları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 13, 309-319.
• Yıldız, N. (2009). Türk destanlarında çocuksuzluk. Milli Folklor, 82, 76-88.
• Yörükan, T. (2005). Toplumumuzda çeyiz sandığı ve geleneği. Uluslararası Atatürk ve Güzel Sanatlar Sempozyumu Bildirileri. Cumhuriyet Kültür ve Tanıtım Vakfı, 165-174.
• Yücel, Ü. (2011). Türk halk inanışlarında sayılar [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.