Bir Tarihî Vesika: Ali İlhami Dede’nin Bilinmeyen Divanı

Yıl 2021, , 279 - 297, 01.02.2021

Atiye Nazlı

https://doi.org/10.22559/folklor.1558

Öz

Alevi Bektaşi tarikatı içinde yetişmiş son postnişin olan Ali İlhami Dede hakkında
kaynaklarda çok az bilgi bulunmaktadır. Daha önce birkaç farklı kitapta rastlanan
şiirleri, torunu tarafından düzenlenerek 20. yüzyıl başlarında yaşadığı çevre başta
olmak üzere, dergâhının bulunduğu mekân ve tarihi gelişiminin de yer aldığı bir
divan olarak yayınlanmıştır.
Ali İlhami Dede’nin hayatı hakkında satır aralarında yer alan sınırlı bilgiler dışında,
eserde gördüğümüz şairin bağlı olduğu dergâhın 10. yüzyıldan itibaren piri ve
posta oturan dede ve babaların ad silsilesi oldukça önemlidir. Tarihî kaynaklarda
yer alan Battal Gazi’nin medfun bulunduğu yer, devamında Danişment Gazi ile
olan bağı, Selçuklu Hakanları ve Osmanlı Padişahlarının dergâhla olan bağları,
yaptırdıkları bakım ve onarımların ayrıntılı olarak anlatıldığı eserde, özellikle türbelerde
bulunan kitabelerin divana aktarılması Alevi Bektaşi silsilesinin çıkarılması
açısından da önemlidir.
Divan’da Ali İlhami Dede’ye ait 49 şiir yer almaktadır. Dört, beş ve altı mısralı
bu şiirlerin, hem aruz hem de hece ölçüsü ile yazılması, Onun Türk şiirinin genel
özelliklerini bildiğinin de göstergesidir. Şiirlerin konuları, Hz. Allah sevgisi, Hz.
Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hüseyin, on iki imam, Kerbelâ, Battal Gazi,
Hacı Bektaşi Veli üzerinde odaklanırken ayrıca tabiat güzellikleri, tarikat kuralları,
aşk ve dünyanın faniliği de işlenmiştir. Ali İlhami Dede şiirlerinde genel olarak
İlhami mahlasını kullanmış ancak bazı şiirlerinde bir tamlama ve betimleme unsuru
olarak ‘Abdal, Derviş, Fakir, Garip’ gibi tasavvufi kavramlarla İlhami Abdal,
Garip İlhami, Fakir İlhami ya da İlhami Derviş mahlaslarını da kullanmıştır.
Çalışmamızda, Ali İlhami Dede’nin divanında yer alan Alevi - Bektaşi tarikatının
Battal Gazi ile olan bağlantısı ve onun şiirlerinin konuları ve tanıtılmasına yer
verilmektedir. Çalışmamızın bu önemli mutasavvıffın şiirleri hakkında ilk çalışma
olması açısından da yol gösterici olacağını düşünmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Ali İlhami Dede, divan, ehli beyt

Kaynakça

• Oytan, M. T. (1956). Bektaşiliğin içyüzü dibi, köşesi, yüzü ve astarı nedir? I. İstanbul, Mariif Kütüphanesi.
• Oytan, M. T. (1960). Bektaşiliğin içyüzü dibi, köşesi, yüzü ve astarı nedir? II. İstanbul, Mariif Kütüphanesi.
• Özmen, İ. (1998). Alevi - Bektaşi şiirleri antolojisi, C. IV (19. Yüzyıl). Ankara. Kültür Bakanlığı.
• Elektronik kaynaklar: Yişit, A. (2014). İlhamî, Ali İlhamî Dede. (19.11 2020). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ilhamiali- ilhami-dede.
• Şahin, H. (?). Şücâüddin Velî XIV-XV. yüzyıllarda Anadolu’da yaşayan Kalenderî Şeyhi. (19.11.2020) https://.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/39/C39012828.pdf.