Türkçe ve Almancada “el” ve “göz” ile türetilen deyimlerde eşdeğerlik

Yıl 2010, Cilt: 16 Sayı: 64, 97 - 120, 01.12.2010

Recep Özbay

Öz

Deyimler üzerine sözcükbilimsel ve anlambilimsel açıdan yapılan karşılaştırmalı dilbilim çalışmaları
kapsamında Almanca bugüne kadar ağırlıklı olarak Avrupa dilleri ile karşılaştırılmış, Türkçe ile yeterince
karşılaştırılmamıştır. Bu türden çalışmalarda amaç; karşılaştırılan dillerde deyimlerin benzeşen ve ayrışan dilsel
özellikleri ile ortak anlam alanlarının belirlenmesi ve elde edilen sonuçların sözlükbilim, yabancı dil öğretimi ve
çeviri gibi uygulama alanlarında değerlendirilmesidir. İnsan uzuvları ve organları ile türetilen deyimler günlük dil
kullanımında işlevsel bir yer tutar. Eş zamanlı bu çalışmada, Türkçe ve Almanca’da “el” ve “göz” ile oluşturulan
deyimler karşılaştırılarak bir taraftan, sözcükbilimsel ve anlambilimsel yönden benzer ve ayrışan özellikleri diğer
taraftan da, hangi anlam alanlarında ortak olarak kullanıldığı belirlenmeye çalışılmıştır. Dil akrabalığı olmayan
her iki dilde karşılıklı olarak küçümsenmeyecek oranda deyimin gerek yapısal gerekse anlamsal açıdan benzeştiği
ve aynı anlam alanlarında kullanıldığı; toplam 765 deyimden, hedef dilde 167 (%21,83) deyimin anlam ve yapı
bakımından tam, 225 (%29,41) deyimin de kısmi eşdeğeri olduğu, 373 (%48,76) deyimin ise eşdeğerinin olmadığı
ve söz konusu deyimlerin 247’sinin (%32,29) her iki dilde aynı anlam alanlarında kullanıldığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deyimler, karşılaştırmalı dilbilimi, anlambilim, sözcükbilim, el, göz

ÄQUIVALENZ BEI TÜRKISCHEN UND DEUTSCHEN SOMATISMEN MIT „HAND“ und „AUGE“

Öz

Bei den kontrastiven Forschungen von idiomatischen Wendungen mit lexikalischen und semantischen
Zielsetzungen ist die deutsche Sprache überwiegend mit europäischen Sprachen kontrastiert und kaum mit
dem Türkischen. In der kontrastiven Phraseologieforschung geht es wesentlich darum, Gemeinsamkeiten und
Unterschiede von Phraseologismen und deren gemeinsame Symbolik in den kontrastierten Sprachen festzustellen
und ausgehend von den Forschungsergebnissen auf Anwendungsmöglichkeiten in der Lexikographie, in
der Fremdsprachendidaktik und in den Übersetzungswissenschaften hinzuweisen. Den körperteilbezogenen
Phraseologismen, bzw. Somatismen, wird besonders in der gesprochenen Sprache ein funktionaler Stellenwert
beigemessen. In diesem Artikel sind auf synchroner Ebene die Somatismen mit “Hand“ und „Auge” im
Deutschen und im Türkischen einerseits nach Gemeinsamkeiten und Unterschieden und andererseits nach der
gemeinsamen Symbolik kontrastiert. Es ist festgelegt worden, dass unter zwei nichtverwandten Sprachen eine
geschätzte Menge an strukturellen und semantischen Gemeinsamkeiten unter den Somatismen vorhanden ist. Von
den herangezogenen 765 Somatismen zeigen 167 (21,83%) eine volle, 225 (29,41%) eine partielle Äquivalenz
in der Zielsprache. 373 (48,76%) Somatismen finden keine Äquivalenz als Phraseologismen. Auβerdem werden
247 (32,29%) dieser Somatismen in beiden Sprachen im gleichen Sinnbereich gebraucht.

Anahtar Kelimeler

Phraseologismen, kontrastive Linguistik (Phraseologie), Semantik, Lexikologie, Hand, Auge