Kemal Ateş’in Yapıtlarında Gecekondulaşma Olgusu

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 74, 157 - 178, 01.08.2013

Efnan Dervişoğlu

Öz

Türkiye’de, 1940’lı yıllarda başlayan göç süreci, kırsal alanda bazı tarımsal değişimlerin yaşandığı
1950’lerde belirgin bir hızlanma gösterir ve ilerleyen yıllarda da devam eder. Bu durum, büyük
kentlerde biriken düşük gelirli nüfusun konut sorunu yaşamasına; beraberinde de gecekonduların, gecekondu
mahallelerinin kurulmasına yol açar. Toplumsal ve ekonomik yapıdaki değişimlerin edebiyat
ürünlerine yansımasının bir örneği olarak gecekondu çevrelerinin ve bu çevrelerde yaşananların da
birçok yapıtta konu edildiğini görürüz. Daha çok, dille ilgili çalışmaları ve akademik faaliyetleri ile
tanınan Kemal Ateş’in öykü ve romanları, gecekondu yaşamını anlatması ve sosyolojik gözlemler taşı-
ması bakımından dikkat çekicidir. Yazar, çok iyi tanıdığı ve içinden yetiştiği Ankara gecekondularının,
1950’lerden 1970’lere uzanan bir süreçteki görünümlerini yansıtır; büyük kentteki tutunma çabasını,
yaşam mücadelesini anlatır. Ankara civarındaki il ve ilçelerden gelerek yaşamını başkentte; ama onun
olanaklarından uzakta sürdüren insanların kentle, kentliyle ve birbirleriyle ilişkilerini, âdet ve geleneklerin
işlerliğini, gecekondulu vatandaşın; köy ile kent arasında, bir ara kültürün değerleriyle biçimlenen
yaşamını gözler önüne serer. Bu yazının amacı, Türkiye’deki gecekondulaşma olgusunun, Kemal
Ateş’in yapıtlarına yansıyan yönlerini ele almak, gerçek yaşama dair gözlem ve bulgularla, edebiyat
ürününün okura sundukları arasında karşılaştırma yapmaktır. Bu amaçla, gecekondu sorununa eğilen
ve bu sorunun Türkiye’deki yansımalarını değerlendiren uzmanların bilgi ve belgelerine başvurulmuş;
Ateş’in yapıtlarına da bunlar ışığında yaklaşılmıştır. Söz konusu öykü ve romanların, ülkenin sosyal bir
gerçeği olan gecekondulaşma olgusunu gerçekçi bir bakış açısıyla işlediği düşünülmektedir

Anahtar Kelimeler

Kemal Ateş, kentleşme, gecekondu, öykü, roman

SQUATTING FACT IN THE WORKS OF KEMAL ATEŞ

Öz

Migration process that is started in 1940s gained notable speed in 1950s, in which some agricultural
changes experienced in rural areas, and continued in the forthcoming years. This made way
for housing problem afflicting low-income population who are heaped up in big cities and setting up
shanty houses as well as shanty regions. As an example of reflection of changes experienced in societal
and economic structure in literature products we may give a lot of literature works that make reference
to living in that kind of housings. The stories and novels of Kemal Ateş who are well known by his
academic activities and studies relating to language are very interesting in terms of recounting shanty
lives and sociological observations. Ateş reflects the appearances of Ankara shanty houses, which are
well known by him as he lived in them, beginning from 1950s to 1970s. He describes the people who
striving for living in a big city and their struggles for life. He displays the people who come from the
around counties and provinces, have to lead their lives without having amenities, describing their relationships
with each other and city as well as their customs. He recounts tales about the lives of shanty people
shaped by an inter culture between village and town. The aim of this study is to deal the squatting
fact experienced in Turkey as being appearanced in the works of Kemal Ateş and make comparisions
between observations related to real life with the contents of literature product. For this purpose we
applied to the knowledge and documents of the experts who worked on squatting fact in Turkey. We
approached the works of Kemal Ateş in this perspective. We think that the said stories and novels deal
the the squatting fact, which is a social reality in Turkey, by a realist perspective.

Anahtar Kelimeler

Kemal Ateş, urbanization, shanties, story, novel

Kaynakça

• Acar, Adam (1978). “Kapitalistleşme Sürecinde Gecekondu”, Mimarlık, S. 156.
• Akın, Gülten (1986). Seyran Destanı (3. Baskı), İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Akın, Sunay (1997). Makiler (4. Basım), İstanbul: Çınar Yayınları.
• Aslan, Mustafa (2011). “Söyleşi: Yazarlığının 40. Yılında Kemal Ateş”, İnsancıl, S. 256.
• Atabaş, Hüseyin, Cengizkan, Ali (1998). Ankara Rüzgârı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ateş, Kemal (2010). Bir Başka Şehir, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Ateş, Kemal (2008). Bir Şarkıyı Dinlerken (3. Baskı), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Ateş, Kemal (2007). Çürük Kapı (5. Baskı), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Ateş, Kemal (2005a). Küskün Fotoğraflar, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Ateş, Kemal (2005b). Toprak Kovgunları (3. Baskı), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Ateş, Kemal (2011). Veresiye Defteri, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Aytaç, Gürsel (1990). Çağdaş Türk Romanları Üzerine İncelemeler, Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Dinamo, Hasan İzzettin (1976). Gecekondumdan Şiirler, İstanbul: May Yayınları.
• Duygulu, Behiç (1982). “Toprak Kovgunları”, Yazko Edebiyat, S. 25.
• Gençay, Mahir (1962). Gecekondu Problemi, Ankara: İmar ve İskân Bakanlığı Yayınları.
• Geray, Cevat (1975). “Panel”, Konut Kurultayı içinde. Ankara: Nüve Matbaası.
• Görmez, Kemal (1991). Şehir ve İnsan, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• İncesi, Kadir (2011). “Hayalimdeki roman ortaya çıktı”, Cumhuriyet Kitap Eki, S. 1123.
• Karpat, Kemal H (2003). Türkiye’de Toplumsal Dönüşüm (Çev. Abdulkerim Sönmez), Ankara: İmge Kitabevi.
• Keleş, Ruşen (1998). Kentbilim Terimleri Sözlüğü (2. Baskı), Ankara: İmge Kitabevi.
• Keleş, Ruşen (2008). Kentleşme Politikası (10. Baskı), Ankara: İmge Kitabevi.
• Keleş, Ruşen (1983). 100 Soruda Türkiye’de Şehirleşme, Konut ve Gecekondu (3. Baskı), İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Kıray, Mübeccel B., (2007). Kentleşme Yazıları (3. Basım), İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Kıray, Mübeccel B., (2006). Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme (2. Basım), İstanbul: Bağlam Yayın- ları.
• Kongar, Emre (2006). Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği (11. Basım), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kongar, Emre (2006). 21. Yüzyılda Türkiye/2000’li Yıllarda Türkiye’nin Toplumsal Yapısı (38. Basım), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kudret, Cevdet (1974). Sokak, İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Özbay, Hasan (1989). “Gecekondu Sorunu ve Ucuz Konut Deneyimi”, Mimarlık, S. 238.
• Özer, Ahmet (2000). Yüzün Yeryüzüdür, Ankara: Güldikeni Yayınları.
• Sezer, Sennur (1964). Gecekondu, İstanbul: Ersa Matbaacılık.
• Sezgin, Dinçer (1983). “Bir Eleştirinin Düşündürdükleri”, Yazko Edebiyat, S. 31.
• Şenyapılı, Önder (1978). Kentlileşen Köylüler, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Şenyapılı, Önder (1983). “Türk Yazınında ‘Kırdan Kente Göç’ Olgusu”, Yazko Edebiyat, S. 32.
• Şenyapılı, Tansı (1985). Ankara Kentinde Gecekondu Gelişimi (1923-1960), Ankara: Özgün Matbaa- cılık Sanayi.
• Tekeli, İlhan, Gülöksüz, Yiğit, Okyay, Tarık (1976). Gecekondulu, Dolmuşlu, İşportalı Şehir, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Tekeli, İlhan (2008). Göç ve Ötesi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İlhan (1982). Türkiye’de Kentleşme Yazıları, Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları.
• Türkeş, A. Ömer (2007). “Romanda Kentleşme: Gecekondudan Villakentlere”, Kent Gündemi, S. 8.
• Türkdoğan, Orhan (2004). Osmanlıdan Günümüze Türk Toplum Yapısı (2. Baskı), İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Ünverdi Hayat (2005). “1980 Sonrası Değişim, Yeni Dinamikler ve Kimlik Temelli Yapılanmalar - İz- mir Gecekonduları Örneği”, Sosyoloji Dergisi, S. 14, 2005, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Yasa, İbrahim (1966). Gecekondu Topluluklarında İş-Güç Çeşitleri ve Ekonomik Düzen. Türkiye’de Bölge Plânlaması, Mahallî İdareler ve Toplum Kalkınması (Sekizinci İskân ve Şehircilik Kon- feransları) içinde. Ankara: İskân ve Şehircilik Derneği Yayını.
• Yörükan, Turhan (1968). Gecekondular ve Gecekondu Bölgelerinin Sosyo-Kültürel Özellikleri, Anka- ra: İmar ve İskân Bakanlığı Mesken Genel Müdürlüğü Sosyal Araştırma Dairesi.
• Yüksel, Sevda (2008). Ne Yazsam Eksik, Ankara: Öğretmen Dünyası Yayınları.