TÜRK TARİH TEZİ AÇISINDAN HALKEVLERİNİN TÜRK DİLİ VE KÜLTÜRÜ ÜZERİNE FAALİYETLERİ; YOZGAT HALKEVİ ÖRNEĞİ

Yıl 2014, Cilt: 20 Sayı: 78, 51 - 59, 01.08.2014

İbrahim Erdal

Öz

Türk Tarih Tezi, Osmanlı devletinin yıkılış sürecinde savunulan, Kırım, Kazan ve
Azerbaycan kökeni aydınların etkisiyle gelişen, Türkçülük akımının cumhuriyet döneminde
olgunlaşmış bir yönüdür. Tez, Avrupa’nın aksine Türk kültürü, dili ve tarihinin dünyadaki
kadim kültür ve dillerden olduğu iddiasına dayalı bir görüştür. 1930’lu yıllarda Atatürk’ün
desteğiyle ortaya atılan bu görüşün ders kitapları başta olmak üzere Türkiye Cumhuriyeti’nin
eğitim ve kültür politikasına etkisi büyük olmuştur. Halkevleri, Türk Tarih Tezi’nin uygulama
sahasına inmesindeki önemli bir kurum olmuş, halkevinin şubeleri dil ve kültür alanında
önemli çalışmalar yapmıştır. Türk dilinin sadeleşmesi ve zenginleştirilmesi için yer adlarının
belirlenmesine önem verilmiş bunun için saha çalışması yapılmıştır. Halkevlerinin organize
ettiği derleme şubelerinin uyguladığı yöntemle atasözleri, maniler, oyunlar ve cirit, güreş
gibi geleneksel sporlar ve Türk kültürüne ait ögeler kayıt altına alınmış, birçoğu halkevinin girişimiyle yok olmaktan kurtarılmıştır.
Yozgat Halkevi Spor, Temsil ve Dil-Edebiyat şubelerinin faaliyetleriyle bölgede derleme
faaliyetlerinde bulunduğu gibi kısıtlı imkânlarla yerel şairlerin şiirlerini, mahalli oyunları,
atasözleri ve düğün adetlerini Yozgad gazetesi ve halkevinin yayınladığı dergiler yoluyla
kayıt altına almıştır. Spor ve Temsil şubeleri geleneksel oyunları tekrara canlandırdığı
gibi Karagöz gibi gölge oyunlarını da en ücra köylere kadar götürmüştür. Bu çalışmada
halkevinin Türk Tarih Tezi kapsamında Türk dili ve kültürü alanında yaptığı çalışmaları
Yozgat Halkevinin faaliyetleri üzerinden ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halkevi, Kimlik, Türk Kültürü, Yozgat, Türk Tarih Tezi

Activities of the Poeople’e Houses on Turkish Language and Culture within the Context of the Turkish History Thesis: The Sample of Yozgat People’s House

Öz

The Turkish History Thesis was a reflection of Turkism movement that had developed
with influences of Crimean, Kazan and Azerbaijani intellectuals and matured during the
Republican Period. The thesis was based on the idea that being different from Europe the
Turkish culture, language and history were among the world’s ancient cultures and languages.
The thesis was expressed in 1930s with the support of Ataturk and became very influential on
Turkey’s educational and cultural policies, namely course books. People’s Houses became
very functional for practice of the Turkish History Thesis in the field and the branches of
the people’s houses made important works on language and culture. In order to simplify
and enrich the Turkish language, a special attention was paid and field works were held
on determination of place names. The collation branches organized by the people’s houses
registered proverbs, mani, games and traditional sports like jeered and wrestling as well as
other values belonging to the Turkish culture. Many of them were saved by the efforts of the
people’s houses.
With the efforts of Departments of Sports, Performance and Language-Literature, Yozgat
People’s House made collation in the region and despite its limited possibilities it registered
local poets’ poems, local games, proverbs and wedding traditions in Yozgad Newspaper
and journals published by the people’s house. Sports and Performance branches did not only
revive the traditional games but also brought shadow performances like Karagöz-Hacivat to
the remotest villages. In this article, the people’s houses’ activities on the Turkish language
and culture in relation with the Turkish History Thesis will be evaluated in the framework of
the Yozgat People’s House’s works.

Anahtar Kelimeler

People’s House, Identity, Turkish Culture, Yozgat, Turkish History Thesis

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri:
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 490.01/1035.982 490.01/1220.52.2 490.01/038.995.1 490.01/846.347.1 490.01/824.260.01 490.01/13.71.05 490.1/1149.32.2/1 490.01/1059.1070.1 490.01/991.835.1
• Resmi Yayınlar ve Gazeteler:
• Ankara Halkevi Dil ve Edebiyat Şubesi (1932), Hâkimiyet-i Milliye matbaası, Ankara.
• CHP Halkevleri Öğreneği (1938) Ankara.
• CHP Halkevleri Çalışma Talimatnamesi (1940), Ankara.
• CHP Genel Sekreterliği Parti Teşkilatına Umumi Tebligatı, (1940) Temmuz 1938‐ 31 Aralık 1938, C.13, Ankara, s.152–153.
• Halkevleri 1932-1935 (1937), Ankara.
• Temsil Kolları İçin Kılavuz (1945), CHP Yayını Kılavuz Broşürler:1, Ankara.
• Yozgad Gazetesi (1933)
• Bozok Mecmuası (1938) Yozgat Halkevi yayını
• Notlar (1942) Yozgat Halkevi yayını.
• Telif Eser ve Makaleler
• Akalın Şükrü Haluk, (2007) “Yetmiş Beş Yılda Türk Dil Kurumu”, Türk Dili, Dil ve Edebi- yat Dergisi, C:XCIV, Sayı: 667, s.32.
• Arar İsmail, (1981) “Atatürk’ün Günümüz Olaylarına Işık Tutan Bazı Konuşmaları”, Belle- ten, Cilt: XLV/I, Sayı 177, Ankara, s.23-24.
• Baltacıoğlu İsmail Hakkı, (1950) Halkın Evi, Ankara.
• Başgöz, İlhan (1943) “Halk Bilgisi ve Halk Edebiyatı”, Ülkü Mecmuası, V/51, s.23-24.
• Erdal, İbrahim (2011), “Ülkü Mecmuasına Göre Erken Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikası (1923-1938)”, Atatürk Yolu Dergisi Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Güz Yıl:24, C:12,S:48, s.780-781.
• Erdal, İbrahim (2013) Halkevlerinin Kuruluşu, Yapısı ve Yozgat Halkevi (1932-1951), Siyasal yayınevi, Ankara.
• Ersanlı, Büşra, (2009) “Bir Aidiyet Fermanı: Türk Tarih Tezi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce - C. 4 - Milliyetçilik, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 805-806.
• İkinci Türk Tarih Kongresi, Kongrenin Çalışmaları, Kongreye Sunulan Tebliğler, (1943) Türk Tarih Kurumu Yayınları IX. Seri: No. 2, Kenan Matbaası, İstanbul, s. 16.
• Karadağ Nurhan (1998), Halkevleri Tiyatro Çalışmaları, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara,
• Nabi, Yaşar (1939) “Halkevlerinin Dil, Tarih ve Edebiyat Yolundaki Çalışmaları”, Ülkü Mecmuası, XIII/73, s.45.
• Toksoy, Nurcan (2007) Halkevleri, Bir Kültürel Kalkınma Modeli Olarak, Orion Yayınevi, Ankara.
• Turfan Ruhi - Bayar Celal (1935) Öz Türkçe Soyadları, , Yozgat Halkevi yayını:2, Yozgat.
• Türk Tarihinin Ana Hatları, (1931) Maarif Vekâleti Ankara.