ANADOLU ALEVİLERİNDE CEMLER VE BU CEMLERİN SOSYOKÜLTÜREL HAYATTAKİ İŞLEVLERİ

Yıl 2014, Cilt: 20 Sayı: 78, 9 - 28, 01.08.2014

Nilgün Çıblak Coşkun

Öz

Anadolu Aleviliğinin inancı, felsefesi, yaşam şekli ve dünya görüşü cemlerde gizlidir.
Gelenekte “cem”ler, dede ya da bir pirin öncülüğünde kadın-erkek ayrımı yapılmaksızın
bütün taliplerin katılımıyla gerçekleştirilen dinî bir törendir. Bu tören ve törenin içinde
yerine getirilen ritüeller, Alevilerin temel ibadet şeklidir. Kuralları ise Alevilerin kutsal kitabı
“Buyruk”ta belirtilmiştir. Kutsal kitaptaki öğretileri taliplere aktarma görevi “dede”lere aittir.
Dedeler, Aleviliğin kendine özgü dinî inanç ve öğretilerinin kuşaklar boyu, sözlü yollarla
cem ortamında aktarılmasında rol oynayan dinî liderlerdir.
Bugüne kadar Alevilerle ilgili yapılan çalışmalarda söz konusu topluluğun kim olduğu
konusunda çeşitli görüşler öne sürülmüştür. Buna göre bazı araştırmacılar Aleviliği bir kültür,
bazıları yaşam biçimi ve felsefesi, bazıları ise bir inanç olarak tanımlamışlardır. Bu bağlamda
Anadolu Aleviliğinin tanıtılması ve öğretilerinin, inanç yapısının ortaya çıkartılması açısından
cemlerin içerik bakımından ele alınıp incelenmesi oldukça faydalı olacaktır.
Bu makalede öncelikle cem sözcüğü üzerinde durulmuş, ardından Anadolu Alevileri
arasında ceme yüklenen anlam ve önemden, burada gerçekleştirilen uygulamaların
kaynağından bahsedilmiştir. Sonraki aşamada ise on başlıkta toplanan cemler içerik
bakımından tanıtılmış, ardından cemlerin sosyokültürel hayattaki işlevlerine değinilmiştir.
Sonuç olarak ise, Aleviliğin kendine özgü dinî inanışlarının bireylere aktarılması ve
bunların toplum yaşamına uygulanmasında cemlerin oldukça etkili olduğu tespit edilmiştir.
Ayrıca cemlerin, birey ve toplum uyumunun yakalanarak birlik ve beraberlik duygularının
pekiştirilmesinde de işlevsel olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Aleviliği, cem, dinî tören, on iki hizmet, erkân

CEM WHICH IS IN ANATOLIAN ALEVISM AND ITS FUNCTION IN SOCIO-CULTURAL LIFE

Öz

Anatolian Alevism’s beliefs, its philosophy, its life style and its worldview is
hidden in “cem”s. Cem is a rite which is effected by all aspirants without sexism before a
“dede” or a “pir” which means spiritual guides. This kind rite and rituals which is made in the
religious ceremony is a main way of the cult of Alevis. And Alevism’s rules are emphasized
at the “Buyruk” which is their holy book. “Dede”s pass on doctrines which is at holy book to
the aspirants as an amenability. They are religion leader which has an active part to pass on
Alevism’s own beliefs and doctrines to the aspirants as orally in cem.
Manifold views have been broached who they are in studies which made about
Alevism heretofore. According to this, some researchers call Alevism as a culture, someones
call it as a way of the life and its philosophy and the other ones call it as a belief. In this context, it will be helpful to make known what Anatolian Alevism is and its doctrines are.
Also it will be helpful to approach to detect its structure of belief.
In this article, firstly, it has been accentuated what meaning of “cem” and then it has
been mentioned that the meaning attributed to the cem in Anatolian Alevis. In another step,
it has been introduced cem’s which is collected below ten titles as content and it has been
mentioned that role of cems in socio-cultural life. As a final, it has been ascertained that cems
are so effective to pass on their own beliefs to the people and to practice their own beliefs in
the community life. Also, it has been noted that cems are so very functional to strengthen to
sense of unity as harmony between individual with society

Anahtar Kelimeler

Anatolian Alevism, Cem, Rite, Twelve Services, Erkân

Kaynakça

• Aktaş, Ali Osman; Mustafa Çetin Dede (2010). “Seyyid Ali Süreğinde Cemler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (53): 385-396.
• Baha Said Bey (2000). Türkiye’de Alevî Bektaşî, Ahî ve Nusayrî Zümreleri. Haz. İsmail Görkem. Ankara: KB Yayınları.
• Bozkurt, Fuat (1995). Semahlar. 2.b. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Cebecioğlu, Ethem (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları.
• Çıblak, Nilgün (2005). Mersin Tahtacıları. Ankara: Ürün Yayınları.
• Çıblak Coşkun (2013). “Alevi-Bektaşi geleneğinde Dârdan İndirme Cemi ve Bu Cemin Toplum Yaşamındaki Önemi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (65): 271-280.
• Er, Piri (1998). Geleneksel Anadolu Aleviliği. Ankara: Ervak Yayınları.
• Erk, Hasan Basri (1954). Tarih Boyunca Alevîlik. İstanbul: Varol Matbaası.
• Eröz, Mehmet (1977). Türkiye’de Alevîlik-Bektâşîlik. İstanbul: Otağ Matbaacılık.
• Fığlalı, Ethem Rûhi (2006). Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. İzmir: İzmir İlâhiyat Vakfı Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdülbâki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• İmam-ı Cafer Sadık Buyruğu (1958). Ayyıldız Kitabevi Yayınları.
• Kanar, Mehmet (1993). Büyük Farsça Sözlük. İstanbul: Birim Yayıncılık.
• Korkmaz, Esat (1994). Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimler Sözlüğü. 2.b. İstanbul: Ant Yayınları.
• Mélikoff, Irène (1999). “Bektaşilik / Kızılbaşlık: Tarihsel Bölünme ve Sonuçları”. Alevi Kimliği. Ed. T. Olsson, E. Özdalga vd. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mélikoff, Irène (2007). Kırklar’ın Cemi’nde. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Demos Yayınları.
• Metin (Dede), Hüseyin Gazi (1997). Alevilik’te Cem. 2.b. Ankara: Uyum Yayıncılık.
• Noyan, Bedri (1984). “Bektaşî ve Alevîlerde Muharrem Âyîni, Aşure ve Mâtem Erkânı”. Halk Kültürü, Derleme-Araştırma (1984/1). Haz. M. Sabri Koz: 81-101.
• Noyan, Bedri (1995). Bektaşîlik Alevîlik Nedir?. 3. b. İstanbul: Ant / Can Yayınları.
• Noyan, Bedri (1998). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. C.I. C.II (1999). C.III (2000). Ankara: Ardıç Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1996). Türk Sûfîliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Otter, Anke; M. A. Beaujen (1995). “Tahtacıların Kutsal Kitabı Buyruk Hakkında Birkaç Not”. 1. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Tahtacılar) Sempozyumu Bildirileri. 26-27 Nisan 1993 Antalya. Ankara: HAGEM Yayınları, 1-9.
• Oytan, M. Tevfik (2007). Bektaşiliğin İçyüzü. İstanbul: Demos Yayınları.
• Türkdoğan, Orhan (1995). Alevi-Bektaşi Kimliği. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (2002). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Yaman, Mehmet (1994). Alevîlik, İnanç-Edeb-Erkân. 4.b. İstanbul: Ufuk Yayıncılık.
• Yörükân, Yusuf Ziya (1998). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. Haz. Turhan Yörükân. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Kaynak Kişiler
• Kaynak kişi ile ilgili bilgiler “adı, soyadı, doğum yılı ve yeri, öğrenim durumu, mesleği, medeni hali, ikâmeti ve bağlı bulunduğu ocağın adı” sıralaması göz önünde bulundurularak verilmiştir.
• K.1:Taki Özcan, 1958, Köprübaşı Mah./Mut/Mersin, ilkokul, dede, Mut, Yanyatır Ocağı.
• K.2:Halil Özmen, 1957, Anamur/Mersin, ilkokul, orman işçisi, Çubukkoyağı Mah./ Bozyazı/Mersin, Hacı Emirli Ocağı.
• K.3:Battal Erden, 1950, Çakırağa Köyü/Divriği/ Sivas, ilkokul, marangoz (ayrıca âşık olup mahlası Âşık Ummanî), evli, Mersin (1995 yılından itibaren bu şehirde ikâmet ediyor), Ağuiçen Ocağı.
• K.4:Hüseyin Güvercin (Hüseyin Baba), 1945, Nurhak /Kahramanmaraş, yok, çiftçi ve hayvancılık, evli, Kahramanmaraş, Hacı Bektaş Veli Ocağı.
• K.5:Mehmet Tezerdi (Mehmet Baba), 1956, Savran Köyü/Gölbaşı/Adıyaman, ilkokul, duvar ustası ve çiftçi, evli, Gölbaşı/Adıyaman, Hacı Bektaş Veli Ocağı.
• K.6:Miktat Güler (Miktat Dede), 1943, Karabakır Köyü/ Hozat/Tunceli, ilkokul, dede, Mersin, Ağuiçen Ocağı.