KAYSERİ İLİNDE BİR HALK ŞİFACISI

Yıl 2014, Cilt: 20 Sayı: 78, 239 - 252, 01.08.2014

Gülay Yıldırım Türkan Işık

Öz

Geleneksel ebelerin/şifacıların kullandıkları yöntemler halk hekimliği uygulamalarının bir
uzantısı olması açısından sağ kalan kaynak kişilere ulaşılarak halk hekimliğine ilişkin özgün
değerlerin toplanması ve ilgili bilgilerin kayıt altına alınması önemlidir. Aynı zamanda sağlık
hizmeti verenlerin de toplumun geleneksel uygulamalarının farkında olması gerçekçi sağlık
gereksiniminin belirlemesinde önemli rol oynayacaktır. Bu bağlamda yazımızda günümüzde
yaşayan bir iyileştiricinin yaptığı uygulamalarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Halk
ebesine/şifacısına araştırmacılar tarafından ev ziyareti yapılmıştır. Görüşmeyi kabul etmesi
sonrasında yüz yüze görüşülerek evinde kişiye amacımız hakkında bilgi verilmiştir. .
Kayserili, okur-yazar olmayan ve 93 yaşındaki katılımcımız, kadın hastalıkları ve doğum
ağırlıklı olmakla birlikte diğer sistemik hastalıkların tedavisiyle de ilgilenmiş, halk hekimliği
uygulamalarına aktif olarak yirmi yıl devam etmiştir.
Halk ebesinin uygulamaları belirlenmiş ve bu uygulamalarının Anadolu’nun diğer yörelerinde
ve tarihi tıp eserlerinde yapılan uygulamalarla karşılaştırılması yapılmıştır. Ebe halk
hekimliğinde ırvasa, parpılama, dinsel, bitkisel, hayvan kökenli tedaviler uygulamaktadır.
Bununla birlikte bazı geleneksel uygulamaların geleneklerin zaman içerisinde gelişimlere, değişimlere ayak uydurmasıyla veya bireyin değişen zihniyetine göre şekillendirdiği
görülmektedir. Halk ebesi tarafından sunulan uygulamalar, Türkiye’nin bazı şehirlerindeki ve
tarihsel tıp eserleri içinde yer alan uygulamalarla benzerlik göstermektedir. Bu bağlamda ebe/
şifacı halk şifacısı/ebesi olarak değerlendirilebilir. Yapılan uygulamaların tıbbi sakıncaları
üzerinden bir değerlendirme yapıldığında kimi uygulamaların tahrişe ve enfeksiyon
yatkınlığına, çağdaş tıbbın uygulanmasının gecikmesine neden olduğu dolayısıyla tedavi
sonucunun istendik düzeyde yapılamaması şeklinde olumsuz etki gösterdiğini ifade etmek
mümkündür

Anahtar Kelimeler

Kayseri halk hekimliği, geleneksel tıp, halk ebesi, Kayeseri’lişifacı

A FOLK HEALER IN A PROVINCE OF KAYSERİ

Öz

Since the methods used by traditional midwives / healers are the extension of folk medicine
practices, it is important to collect original information regarding folk medicine by talking
to the surviving members of folk medicine and to keep the records of this information.
In addition, healthcare providers’ being aware of the traditional practices in a community
will play an important role in determining realistic health needs. In this context, our article
aimed to evaluate the applications of a healer still surviving. The researchers visited the folk
midwife / healer at her home and informed her about the purpose of the study. After the healer
agreed to talk to us, we had face-to-face talk with her, using the in-depth interview technique.
The 93-year-old participant was mainly interested in gynecological diseases and birth, but
she also dealt with the treatment of other systemic diseases. She was illiterate. She was born
in Kayseri. She had actively continued to apply folk medicine practices for twenty years.
The folk midwife’s practices were first determined and then compared with the practices
applied in the other parts of Anatolia and/or described in antique medical books. The midwife
used witchcraft medicine and parpılama, applied religious treatments and made use of
medicine obtained from herbs or animals. The comparison revealed that some of the traditional
practices had undergone changes in time, in parallel with the changes and developments in
traditions or in the person’s mentality. The practices applied by the folk midwife are similar
to those applied in some cities in Turkey and/or described in antique medical books. In this
context, the midwife / healer in our study can be considered as a folk healer / midwife. The
evaluation of her applications in terms of modern medicine revealed some medical concerns/
drawbacks. For instance, they caused irritation and/or infection. They also led to delays in the
implementation of modern medicine and thus to the development of adverse effects since the
outcome of the treatment was not at a desired level.

Anahtar Kelimeler

Kayseri folk medicine, traditional medicine, folk midwife, healers. from Kayseri

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan (1974). Türkiye’de Doğumla İlgili Adet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları. ss. 1-172.
• Aday, Erdal (2003). “Afyon ve Yöresi Halkbilimi Ürünlerinde Eski Türk İnançlarının İzleri”. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Afyonkarahisar: AKÜ SBE. ss.1-246.
• Ağırakça, Ahmet (2004). İslam Tıp Tarihi, İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri. ss. 213.
• Altan, Selim (2000). Manisa Tıp Folkloru, Manisa Yörük Köylerinde Bilinen Halk Tedavileri, Bademcik, İzmir: Emek Matbaası. ss. 7-8.
• Balaban, Tuğrul (2006). “Sandıklı Halk İnanışları ve Uygulamaları”. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Afyonkarahisar: AKÜ SBE. ss.77.
• Balıkçı, Gülşen, Trabzon’un bazı yörelerinde doğumla ilgili adet ve inanmalar. http://www. karalahana.com/makaleler/folklor/trabzon_dogum.htm (31 Temmuz 2013).
• Başçetinçelik, Ayşe (2001). “Karaisalı ve Çevresinde Doğum, Evlenme, Ölüm”, Kuvayı Milliye Şenlikleri Dünden Bugüne, Karaisalı-Adana. ss. 2-7. turkoloji.cu.edu.tr/ CUKUROVA/makaleler/bascetincelik_karaisali.pdf ( 31 Temmuz 2013).
• Başer, Zeki (1972). Erzurum’da Tıbbi ve Mistik Folklor Araştırmalar, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No:217, Ankara: Sevinç Matbaası. ss. 1-271.
• Bayat, A. Haydar (1986). “Halk tıbbında özellikle Anadolu’da sarılık hastalığı ve tedavisi”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi, İzmir. ss. 4.
• Baysal, Ayşe (1990). “Lohusa Şerbeti”, 3.Milletlerarası Yemek Kongresi, Ankara: Konya Kültür ve Turizm Vakfı Yayınları. ss. 103-106.
• Bolçay, Ezgi (2011). “Erzurum’da doğum öncesi, doğum sonrası ve çocukluk dönemiyle alâkalı gelenekler”, 2. Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, ss. 587-600. Cilt: 2, ss. 89-105.
• Çevirme, Hülya., Sayan, Ayşe (2005). ”Alkarısı inanmaları ve bilim”, Milli Folklor, Sayı:65, ss. 67-72.
• Demirhan, Ayşegül (1985). “Halk hekimliğinin tanımı tarihi gelişimi ve özellikleri”, Tıp Dünyası Dergisi, Cilt: 58, Sayı: 675, ss. 191-205.
• Dinç, Selma (2005). “Şanlıurfa merkezde bulunan 4 Numaralı Sağlık Ocağı’na kayıtlı 0-1 yaş çocuğa sahip olan annelerin çocuklarının bakımında uyguladıkları geleneksel uygulamalar”, Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, Cilt: 7, Sayı:1/2, ss. 53-63.
• Doğan, Şaban (2011). “XIV.-XV. yüzyıl Türkçe tıp metinlerinde halk hekimliği izleri”,Millî Folklor, Cilt: 23 Sayı: 89, ss. 120-132.
• Eğri, Gamze., Gölbaşı, Zehra (2007). “ 15-49 yaş grubu evli kadınların doğum sonu dönemde bebek bakımına yönelik geleneksel uygulamaları”, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, Cilt: 6 Sayı: 5, ss. 313-320.
• Geckil, Emine., Sahin, Türkan., Ege, Emel (2009).“ Traditionalpostpartumpractices of womenandinfantsandthefactorsinfluencingsuchpractices in South EasternTurkey”, Midwifery, Sayı:25, ss. 62-71.
• Gökbel, Ahmet (2003). “Sivas yöresinde doğumla ilgili inanç ve adetler”, Folklor/edebiyat, Cilt: 10, Sayı: 37, ss. 223-230.
• Gökçeoğlu, Mustafa (2002). İnançlar Halk Hekimliği Kötü Sözler- Kıbrıs Türk Çalışmaları III, Ek1. Halk Hekimliği, Gazimağusa-KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınları. ss. 48-56.
• Işık, M.Türkan., Akçınar, Mehtap., Kadıoğlu, Selim (2010). “Mersin ilinde gebelik, doğum ve lohusalık dönemlerinde anneye ve yenidoğana yönelik geleneksel uygulamalar”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt: 7, Sayı:1, ss.71-84.
• İbn-i Sina (2009). El- Kanun Fit-Tıbb. İkinci Kitap, (Çev. Esin Kahya), 2. Baskı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. ss. 1-712.
• Jackson, Ralph (1999). Roma İmparatorluğu’nda Doktorlar ve Hastalıklar, (Çev. Şenol Mumcu), İstanbul: Altan Matbaacılık, Homer Kitabevi. ss. 82-108.
• Kabalcıoğlu, Feray., Kurçer, M. Ali (2008). “Niteliksel bir araştırma: Şanlıurfa’da geleneksel ebeler ve doğuma yönelik geleneksel yöntemleri”, Türkiye Klinikleri Jinekoloji Obstetrik Dergisi Kadın Hastalıkları ve Doğum, Cilt: 18, Sayı:6, ss.377-382.
• Kaplan, Melike (2010). “Geleneksel Tıbbın Yeniden Üretim Sürecinde Kadın, Ankara Kent Örneğinde Kuşaklar Arası Çalışma”. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. ss.33.
• Kaya, Muharrem (2001). “Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğinde İzleri”, Folklor Edebiyatı Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 25, ss.199-218.
• Nahya, Zümrüt (1988). “Van’ın bazı köylerinde halk hekimliği açısından çocuğa kalma ve çocuk düşürme ile ilgili uygulamalar” Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, Ankara Basımevi, ss.186.
• Oğuz, Yasemin (1998). “Tıbbın Evriminde Sağmanlar ve Hekimler”, V. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri. Esin Kahya., Sevgi Şar (ed.), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. ss. 513-516.
• Öğenler, Oya (2009). “Soranus’dan Sabuncuoğlu’na Anadolu’da Kadın Hastalıkları ve Doğum Hekimliği”. Yayınlanmamış doktora tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. ss. 5-80.
• Önler, Zafer (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Münhab-ı Şifâ, Atatürk Kültür, Ankara: Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları. ss. 1-223.
• Özdemir, A.A. (2009). Kronik böbrek hastalarında tamamlayıcı tıp uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Başkent Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı. ss. 14.
• Özden, Türkan (1987). “Gebelik Doğum ve Loğusalığa İlişkin Geleneksel İnanç ve Uygulamalar”. Yüksek lisans tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. ss. 45-53.
• Özsoy, A. Süheyla., Katabi, Vida (2008). “A comparison of traditionalpracticesused in pregnancylabourandthepostpartumperiodamongwomenTurkeyand Iran”, Midwifery, Sayı:24, ss. 291-300.
• Ozyazicioglu, N., Ogur, P., Tanriverdi, G., Vural, P. (2012). Use of complementary and alternative medicine and the anxiety levels of mothers of with chronik disease. Jpn J Nurs Sci, Vol.: 9, Num.: 1, ss.19-27.
• Polat, H. Hasan (1995). Sivas Ulaş’ta Halk hekimliği uygulamaları, Ankara: Ürün Yayınları. ss. 13-15.
• Sancak, Şenol., Alver,Mehmet (2011). “Cinsiyet Tahminine Dayalı İnanış ve Uygulamalara Yönelik Bir Değerlendirme: Alman Kültürü ve Türk Kültüründe Karadeniz Örneği”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı:30, ss.143-155.
• Sarışen, Ö., Çalışkan D. (2005). Fitoterapi: Bitkisel tedaviye dikkat STED, Cilt: 14, Sayı: 8, ss.182-187.
• Şar, Sevgi (2005). “Anadolu’da Halk Hekimliği Uygulamaları”, Türkiye Klinikleri J MedEthics, Sayı:13, ss.131-136.
• Şenol, Vesile., Ünalan, Demet., Çetinkaya, Fevziye., Öztürk, Yusuf (2004). “ Kayseri İlinde Halk Ebeliği ile İlgili Geleneksel Uygulamalar”, Klinik Gelişim Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 3-4, ss. 47-55.
• Tan, M., Uzun, O., Akçay, F. (2004). Trends in complementary and alternative medicine in Eastern Turkey. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, Vol.:10, Num.:5, pp. 861–865.
• Treben, Marina (2001), Tanrının Eczanesinden Sağlık- şifalı Bitkiler ile ilgili deneyimler ve öneriler, Çev. Gülengül Giray, İstanbul: Ruh ve Madde Yayıncılık. ss.1-168.
• Üçer, Müjgan (1974). “Çocuğun büyümesi ve hareketleriyle ilgili inançlar”, Sivas’ta doğum folkloru, s. 8-9.
• Yalçın,Hatice (2012). “Gebelik, doğum, lohusalık ve bebek bakımına ilişkin geleneksel uygulamalar (Karaman örneği)”,Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, Sayı:55, ss. 19- 31.
• Yıldırım, Gülay., Kadıoğlu, Selim (2006). “Sivas’ta alternatif üreme yardımı sunan geleneksel bir ebe”, Folklor/edebiyat dergisi, Cilt:12, Sayı:48, ss. 359-378.
• Tan, M., Uzun, O., & Akçay, F. (2004). Trends in complementary and alternative medicine in
• Eastern Turkey. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 10(5): 861–865. 2:89-105.
• Özdemir, A.A. (2009). Kronik böbrek hastalarında tamamlayıcı tıp uygulamaları. Yüksek
• Lisans Tezi. Başkent Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara:14.
• Ozyazicioglu, N., Ogur, P., Tanriverdi, G., Vural, P. (2012). Use of complementary and
• alternative medicine and the anxiety levels of mothers of with chronik disease. Jpn J Nurs Sci, 9(1):19-27.
• Sarışen, Ö., Çalışkan D. (2005). Fitoterapi: Bitkisel tedaviye dikkat STED, 14 (8):182-187