Popüler İslami Yazında Kadın Bedeni: Kadınlara Anlatılan “Fitne”

Yıl 2012, Cilt: 18 Sayı: 69, 87 - 108, 01.04.2012

Hülya Doğan

Öz

Kadınların Müslümanlığın gereklerini, ibadetlerini öğrenmelerine; gündelik
hayatta İslam’a uygun bir yaşayışı sürdürmelerine ve bu konuda karşılaştıkları
sorunları çözmelerine yardımcı olmak amacıyla çeşitli yayınevleri tarafından
basılan kadın ilmihallerinden ikisinin seçildiği bu çalışmada; “beden” konusunda
anlatılanlar etrafında popüler İslam’ın kadınlara anlattığı kadınlık, feminist bir
eleştiri süzgecinden geçirilmiştir. Feminizmin farklı dalgalarındaki yaklaşımlar
ve beden problemine bakışta bugün gelinen nokta, popüler iki kadın ilmihalinde
yazılanlarla karşılaştırılmıştır. Din merkezli bu çalışmaların da Kur’an ve hadislerin
yanı sıra kendilerini feminist söyleme zıt olarak kurmaları, bu karşılaştırmayı
kaçınılmaz kılmıştır. Öte yandan Türkiye bağlamında “kamusal alan-özel alan”
ikiliği hâlâ cinsiyet ilişkilerinin düzenlenmesinde kullanılabilirliğini sürdürmektedir.
Bu kitaplarda da cinsiyet rolleri konusunda, kendini güncellemeyen dini bir
çerçevede kurulduğu dikkati çeken söylem; kamusal alanı “erkeklere özgü” olarak
mükemmelleştirirken, kadına bu düzeni bozan ya da bozma potansiyeli denetim
altında tutulması gereken bir “fitne” rolünü biçmektedir. Bunu yaparken en çok
faydalanılan sembolü ise kadının bedeni ve bu bedende dışavurulduğu iddia edilen
bir kadın doğası tahayyülü oluşturmaktadır. Kadının yaşam alanına çizilen sınırlar,
bedenine çizilmesi gereken sınırlarla meşrulaştırılmakta; bu çerçevenin popüler
kültürün muhafazakâr mayasında şekillenerek yeniden üretimi; kadına “ikincil”
konumunu kabulden başka bir şans tanımıyor gibi görünmektedir. Makalede, bu
konumu kadının bedeni üzerinden doğal gösteren kaynaklara dikkat çekilmektedir.
Verili olarak kabul edilen bedenin özellikleri üzerinden kadına biçilen konum,
“yaradılış” temelli bir çerçevede değişmeyeceğinden ve sorgulaması mümkün
olmadığından, meşru ve ebedi kılınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kadın, beden, popüler İslami yazın

Body of Woman in the Popular Islamıc Literature: Their “instigating nature” is being told to Women

Öz

They are the the books called “Ilmihal for Women” what is meant by Popular
Islamic Literature. Ilmihals are the books that teach the requirements to be a Muslim,
help Muslim women to solve some problems seen in everyday life pursuant to
Quran. In this article, popular two of them were critically analysed within the
context of “body” problem in comparison with feminist waves’ looking at body of
woman. This comparison was inevitable, because these religion-centered books are
also constructing their discourse against feminist theory. However, public-private
space duality is still effective in Turkey in organizing roles of sexualities. When an
unactualized discourse of religious frame enriches a public place which belongs
to men, women get a problematic role that called “fitne” (instigation) there. Every
woman is seen as a potential danger that threats this order. Body of woman, as
an expression of her nature, is the main symbol which is used to naturalize this
religious discourse. Constricting the space for woman is getting normal because of
the “necessity” to control her body. Reproduction of this frame with the conservative
ferment of populer culture doesn’t give a chance for breathing to woman without
accepting her secondary position. In this article, the sources which normalize this
problem with using the body of woman are being exposed.

Anahtar Kelimeler

Woman, body, popular Islamic Literature

Kaynakça

• Agacinski, Sylviane (1998), Cinsiyetler Siyaseti, çeviren: İsmail Yerguz, Ankara: Dost Kitabevi.
• Altındal, Aytunç (2004), Türkiye’de Kadın, İstanbul: Alfa Yayınları, 8. basım.
• Berktay, Fatmagül (2000), Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın, İstanbul: Metis Yayınları, ikinci basım.
• Bora, Aksu (2005), Kadınların Sınıfı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Butler, Judith (2007), Taklit ve Toplumsal Cinsiyete Karşı Durma, Türkçesi: Osman Akınhay, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Connell, R. W. (2006), Gender, USA: Polity Press.
• Direk, Zeynep (2007), “Judith Butler: Toplumsal Cinsiyet ve Bedenin Maddeleşmesi”, içinde Cinsiyetli Olmak: Sosyal Bilimlere Feminist Bakışlar, derleyen: Zeynep Direk, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Donovan, Josephine (2005), Feminist Teori, çevirenler: Aksu Bora, M. Ağduk Gevrek, Fevziye Sayılan, İstanbul: İletişim Yayınları, 3. baskı.
• Dougles, Mary (2007), Saflık ve Tehlike, Çeviren: Emine Ayhan, İstanbul: Metis Yayınları.
• Foucault, Michael (2006), Hapishanenin Doğuşu, çev: Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Kitabevi, 3. baskı.
• Foucault, M. (2007), Cinselliğin Tarihi, çev: Hülya Uğur Tanrıöver, İstanbul: Ayrıntı, 2. basım.
• Göle, Nilüfer (2010), Modern Mahrem Medeniyet ve Örtünme, İstanbul: Metis, 10. basım.
• Gül, Ayşe (2003), Kadın İlmihali, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Horkheimer M, Adorno T. W. (1996), Aydınlanmanın Diyalektiği, çev: Oğuz Özügül, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• İlkkaracan İ, Seral G. (2003), “Kadının İnsan Hakkı Olarak Cinsel Haz: Türkiye’deki Bir Taban Eğitimi Programından Deneyimler”, Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik, der: Pınar İlkkaracan, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Irigaray, Luce (2006), Ben Sen Biz: Farklılık Kültürüne Doğru, Çevirenler: Sabri Büyükdüvenci, Nilgün Tutal, Ankara: İmge Kitabevi.
• Işık, Emre (1998), Beden ve Toplum Kuramı: Öznenin Sosyolojisinden Bedenin Sosyolojisine, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kejanlıoğlu, Beybin (2005), Frankfurt Okulu’nun Eleştirel Bir Uğrağı: İletişim ve Medya, Ankara: Bilim ve Sanat.
• Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Hazırlayanlar: Ali Özek, Hayrettin Karaman, Ali Turgut, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları / 86.
• Lindholm, Charles (2004), İslami Ortadoğu, Çeviren: Balkı Şafak, Ankara: İmge Kitabevi.
• Moore, Henrietta L. (1994), A Passion for Difference, UK: Indiana University Press.
• Moore, H. (2006), “The Future of Gender or the End of a Brilliant Career?”, Feminist Anthropology: Past, Present and Future, ed: Pamela L. Geller, Miranda K. Stockett, USA: University of Pennsylvania Press.
• Morris, Brian; Din Üzerine Antropolojik İncelemeler, çeviren: Tayfun Atay, Ankara: İmge, 2004
• Saadavi, Neval (1991), Havva’nın Örtülü Yüzü, İngilizceden çeviren: Sibel Özbudun, İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Savran, Gülnur Acar (2004), Beden Emek Tarih: Diyalektik Bir Feminizm İçin, İstanbul: Kanat Kitap.
• Steeves, H. Leslie (1999), “Feminist Teoriler ve Medya Çalışmaları”, Medya İktidar İdeoloji, çeviren ve derleyen: Mehmet Küçük, Ankara: Ark, ikinci basım.
• Stockett, M., Geller, P. (2006), “Perspectives on Our Past, Present and Future”, Feminist Anthropology: Past, Present and Future, ed: Pamela L. Geller, Miranda K. Stockett, USA: University of Pennsylvania Press.
• Stolcke, Verena (1993), “Is sex to Gender as race is to ethnicity?”, Gendered Anthropology, ed: Teresa del Vale, London: Routledge.
• Şimşek, Jale (2005), Hanım Hanıma Fetvalar, İstanbul: Nesil Yayınları.
• Şişman, Nazife (2006), Emanetten Mülke: Kadın Bedeninin Yeniden İnşası, İstanbul: İz Yayıncılık, 2. basım.
• Touraine, Alain (2007), Kadınların Dünyası, Türkçesi: Mehmet Moralı, İstanbul: Kırmızı Yayınları.