Günümüzde Tokat İlinde Çarık Yapımı

Yıl 2012, Cilt: 18 Sayı: 69, 71 - 85, 01.04.2012

Melda Özdemir

Öz

El sanatlarında hammadde olarak, lif, toprak, ağaç, cam, deri v.b. gibi
malzemeler kullanılmaktadır. Bunlardan deri, yüzyıllardır el sanatları çerçevesinde
değerlendirilen önemli bir hammadde olmuştur.
Deri işleyen el sanatları; saraçlık, yemenicilik, ciltçilik, gölge oyunu tipleri,
giyim eşyaları yapımı, günlük kullanım eşyaları, hayvan koşumu takımları, kürk ve
post yapımı vb. çeşitli ürünlerden oluşmaktadır.
El yapımı deri ürünler eskiden Anadolu’nun pek çok yöresinde ata sanatı
olarak yürütülen ve babadan oğula geçen bir zanaat dalı iken günümüzde eskisi
kadar yoğun olmamakla beraber bir kaç ilde halen sürdürülmektedir.
Kültürel öğeleri nesilden nesile taşıyan, geleneklerimizi yansıtan Türk deri işleri
el emeğine dayalı üretimi, farklı kullanım alanları ve ülke turizmi ve ekonomisine
katkıda bulunma gibi özellikleri ile önemlidir.
Derinin en önemli kullanım alanlarından birisi ayakkabılardır. Geçmişte
Anadolu’nun hemen her bölgesinde üretilen ve ortak yapım özellikleri gösteren el
yapımı ayakkabı üretimi artık pek çok yerde makineleşmeye yenik düşmüş, ancak
bir kaç ilde az sayıda zanaatkâr sayesinde sürdürülür durumdadır.
Bu illerimizden biri de Karadeniz bölgesinde yer alan Tokat ilidir. İl, Karadeniz
Bölgesinde Orta Karadeniz bölümünün iç kısımlarında yer alır. Kuzeyinde Samsun,
kuzeydoğusunda Ordu, güneyinde Sivas, güneybatısında Yozgat, batısında Amasya
ili ile çevrilidir.
Bugün günlük yaşamda işlevlerini yitirdikleri için ortadan kalkan ya da işlev
değiştirerek kullanımda kalan el sanatları ve ürünlerinin henüz yok olmadan
belgeleme çalışmaları ile gelecek nesillere aktarılması önem kazanmaktadır.
Bu çalışmada Tokat ilinde günümüzde sınırlı da olsa sürdürülen çarık
üretimini incelemek ve belgelemek amaçlanmıştır. Çarık yapımında kullanılan araç-
gereç, üretim aşamaları ve ürün çeşitleri hakkında üreticisinden sağlanan bilgiler,
fotoğraflarla desteklenerek açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tokat, el sanatı, deri el sanatları, çarık

Rawhide Sandal Made in the Province of Tokat in Our Day

Öz

People are dealing with their jobs to supply their needs and to get enough
income. The materials such as fiber, soil, wood, glass, leather etc. are used as raw
material in handcraft arts. Of all these, leather has been a significant law material in
handcraft arts for centuries.
Leather handles crafts consist of a variety of products such as saddlery, yemeni,
bookbinding, types of shadow play, making clothing, articles of daily use, animal
harness sets, fur, and post-production, etc.
Hand-made leather products used in many parts of Anatolia as the art of our
ancerstors carried in the Son, and the father was the branch of a craft in a few cities
today are still underway, although not as intense as before.
With cultural elements from generation to generation, reflecting the traditions
of Turkish hand labor based on the production of leather goods, tourism and the
economy of the country to contribute to the different application areas and with
features such as important.
One of the most important uses of leather is shoes. In the past, almost all
of Anatolia, produced in co-production features and showing handmade shoe
production in many places no longer in the machine has succumbed to become, a
few provinces, but a small number of artisans through condition is maintained.
One of these provinces in the Black Sea region is the province of Tokat. Province
is located in the interior of the Central Black Sea section. North of Samsun, Ordu
to the northeast, south of Sivas, Yozgat to the southwest, west: Amasya province is
surrounded by.
Today the functions of daily life that disappeared for lost or do not yet function
without changing the use, documentation of the crafts and products is gaining
importance with the transfer of future generations.
In this study, the examination and documentation of limited production of
sandal is aimed. Sandal used in the construction tools, manufacturing process and
product manufacturers about the types of information provided, supported with
photographs has been compiled.

Anahtar Kelimeler

Tokat, handcraft, leather hendcraft, rawhide sandal

Kaynakça

• Akalın, S., Yılgör, A., Seyhan, N. (1993). Ayakkabıcılık Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Alkaşı, A. (1999). Bin Yıllık Yolculuğun Tanığı Çarık. İlgi dergisi. (99). 25–30.
• Buluz, H.(1984). Çarık. Türk Folkloru. (55). 23.
• Çoruhlu, T. (1995). Eski Ayakkabılar. İlgi dergisi. (81). 29–31.
• Ergun, N. (1997). Çarık Yapımı. Tokat Kültür Araştırma Dergisi. (12). 33–34.
• Gargı, Z. (2000). Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Deri Sanatı ve Aksesuarları Üzerine Bir Kimlik Araştırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi/Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Güzelbey, C. (1963). Gaziantep’te Köşkerlik ve Yemeni. Gaziantep Kültürü. (64). 78–83.
• Hançerlioğlu, O. (1992). Türk Dili Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Kırtunç, E. (1989). Ayakkabı Deyip Geçmeyelim. Kültür ve Sanat Dergisi. (3). 67–69.
• Koyunlu, A.(1986). Kaybolan El Sanatlarından Deri ve Dericilik. Arkeoloji ve Sanat Dergisi. (34-35). 26-31.
• Naskali, E. (2003). Ayakkabı kitabı. Bilecik, F. “Çarık” kelimesi. İstanbul: Kitapevi Yayınları, ss. 35–39.
• Önder, M. (1998). Antika ve Eski Eserler Kılavuzu. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özen; K. (1983). Sivas Yöresinde Çarıkçılık ve Tokalı Zara Çarığı. III. Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildirileri, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, ss.181-196.
• Özergin, K. (1974). Çankırı’da Ayakkabıcılık. Türk Folklor Araştırmaları. 15(289–306). 7085– 7088.
• Sami, Ş. (1998). Kamusu Türk-i. İstanbul: Alfa yayınları.
• Sarıoğlu, H., Özdemir, M. (2008). Sivas İlinde Çarık Yapımı.Cumhuriyet Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, Sivas, I.,ss. 657–671.
• Süslü, Ö. (1989). Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Yıldız, N. (1993). Eski Çağda Deri Kullanımı ve Teknolojisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Kaynak kişi: Ayhan Kılıç