Biz ve Cesur Yeni Dünya’da İlkelcilik

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 86, 93 - 108, 01.05.2016

Hakan Çörekçioğlu

Öz

Bu çalışmanın amacı, Arthur O. Lovejoy ve George Boas’ın ilkelci düşünme tarzıyla

ilgili kavramsal ayrımlarından hareketle, Yevgeni Zamyatin’in Mıy (Biz) ve Aldous

Huxley’in Brave New World (Cesur Yeni Dünya) adlı eserlerinde ilkelciliği karşılaştırmalı

olarak incelemektir. Edebi ve felsefi ilkelcilik Batının düşünce tarihine içkin olan bir

eğilimdir ve farklı versiyonlarıyla 20. Yüzyılın distopya edebiyatına damgasını vurur. İlkelci

söylem, Biz’in Mephi anlatısında, Cesur Yeni Dünya’nın ise Malpais anlatısında ortaya çıkar.

Ütopyacı kurguya özgü yolculuk teması bağlamında Mephi ve Malpais kültürel alandan

doğaya geri dönüşü ifade eder. Her iki anlatı da katı ilkelci bir içeriğe sahiptir ama bu

ilkelcilik Mephi anlatısında olumlu düzlemde Malpais anlatısında ise olumsuz düzlemde

kurgulanır. Bu farklılığa rağmen, ilkelci düşünme tarzı her iki metinde de mevcut duruma

karşı eleştirel bir norm olarak kullanılır. Böylece Biz ve Cesur Yeni Dünya’da ilkelci söylem,

bilimsel ve teknokratik totalitarizme yapılan eleştirinin hareket noktası haline gelir. Ancak her

iki metinde de ilkelcilik doğaya geri dönüş çağrısına dönüşmez. Biz ilkelci söylemi olumlu

düzlemde kullanarak doğa ve kültür sentezinin imkanına işaret eder. Böylece Zamyatin’in

romanı insan doğasının farklı yönlerinin, yani pathos ile logos’un uzlaştırıldığı bir kültürel

düzeni olumlar. Buna karşılık Huxley’nin romanı ilkelciği negatif düzlemde kullanarak yani

karşı ilkeci söylemi üreterek bir kültür savunusu içerir. Böylece Cesur Yeni Dünya, eski

bir geleneğe ve onun temsilcisine, yani Rönesans ve Shakespeare’e geri dönerek, kültürel

kötülüğe karşı ahlaki bilinçlenmeyi olumlar. Buna göre Biz’in alternatif kültürel düzeni,

doğal olan ile kültürel olanın birliğine dayanırken, Cesur Yeni Dünya’nın alternatifi, kültürü

yine kültürel olanın yardımıyla yeniden düzenlemektir.

Anahtar Kelimeler

distopya, karşı-ilkelcilik, Shakespeare, kültür

Kaynakça

• Adorno, T. W. (1963). Aldous Huxley und Utopie. Prismen: Kulturkritik und Gesellschaft (s. 92-117). München: DTV.
• Atwood, M. (2007). Introduction, Brave New World (s. 6-15). London: Vintage Books.
• Beauchamp, G. (1977). Cultural Primitivism as Norm in the Dystopian Novel. Extrapolation, 19 (1), 88-96.
• Beauchamp, G., (1991). The Shakespearean Strategy of Brave New World. Utopian Studies, 4, 60-64.
• Boas, G. (1968). Primitivism. P. P. Wiener (Ed.). Dictionary of the History of Ideas III (s. 577-598). New York: Charles Scribner’s Sohn. Erişim: 25.11.2015, www.xtf.lib. virginia.edu.
• Çörekçioğlu, H. (2011). Zamyatin’i ve Biz’i Okumak: Doğa ve Kültür Geriliminden Geleceğe Bakış. Felsefelogos, 41, 93-113.
• Harrison, T. P. (1940). Aspects of Primitivism in Shakespeare and Spenser. Studies in English, 20, 39-71.
• Horigan, S. (1998). Nature and Culture in Western Discourses. London: Routledge.
• Huxley, A. (1995). Science and Civilization. D. Bradshaw (Ed.). The Hidden Huxley (s. 105- 114). Eastbourne: Anthony Rowe.
• Huxley, A. (2007). Brave New World. London: Vintage Books.
• Huxley A. (2010). Cesur Yeni Dünya (Ü. Tosun, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Huxley, A. (1964). Cesur Yeni Dünya (E. Gürol, Çev.). İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Kristeller, P. O. (1961). Renaissance Thought, New York: Harper & Row. Lovejoy, A. ve Boas, G. (1997). Primitivism and Related Ideas in Antiquity. London: John Hopkins Press.
• McCarthy, P. A. (1994). Zamyatin and the Nightmare of Technology. Science Fiction Studies, 11, 122-129.
• Mattelardt, A. (2005). Gezegensel Ütopya Tarihi (Ş. Çiltaş, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Meckier, J. (2006). Brave New World and the Anthropologists: Primitivism in A. F. P. Firchow ve B. Nugel (Ed.). Aldous Huxley: Modern Satirical Novelist of Ideas: a Collection of Essays by Joreme Meckier (s. 225-240). Münster: Lit Verlag.
• Montaigne, M. d. (1993). On Cannibals (J. M. Cohen). Essays (s. 105-118). London: Penguin Books.
• Orwell, G. (1976), Nineteen Eighty-Four, George Orwell Omnibus: Complete Novels (s. 741-924). London: Secker and Warburg. Panofsky, E. (1955). Meaning in the visua l Arts. USA: Anchor Books.
• Reiff, R. H. (2010). Aldous Huxley: Brave New World. New York: Marshall Cavendish. Shakespeare, W. (2006). The Tempest, New York: Yale University.
• Shakesperare, W. (2000). Fırtına (B. Bozkurt, Çev., 3. bs.). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Wells, R. H. (2005). Shakespeare’s Humanism. Cambridge: Cambridge University.
• Zamyatin, Y. (1970). Scythians? (M. Ginsgburg, Çev.). M. Ginsgburg (Ed.). A Soviet Heretic: Esssays by Yevgeny Zamyatin (s. 21-33). Chicago: University of Chicago Press.
• Zamyatin, Y. (1999). We (M. Gingsburg, Çev.). New York: Harpercollins.
• Zamyatin, Y. (1988). Biz (F. Tülek, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.