Çukurova ve Kıbrıs Halk Kültüründe Ölümü Algılama

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 85, 9 - 22, 15.01.2016

Erman Artun

Öz

Ölüm, edebiyatta sık işlenen temalardan biridir. Ölüm, dinî-tasavvufî duyuş

ve düşünüş çerçevesinde sonsuzluk ve ruhun ölmezliği düşüncesiyle işlenir. İnsanın bu

dünyadaki ömrünün ‘amelleriyle’ birlikte ‘öteki’ dünyadaki varlığının da işareti olduğuna

inanılır ve bunun için yaptıklarımızın iyi ve kötü anlamda mutlak bir karşılığının oluğuna

inanılır. İslâm inancında ölüm, karanlık ve meçhul değildir. Mutlak son ve yok oluş anlamına

gelmez. Aksine ölüm ikinci bir hayattır. İnsanın gerçek varlığı ruhtur ve ruh ölümsüzdür,

ölümlü olan bedendir. Âşıklar, ölüm ve mezar konulu şiirlerini işlerken, İslami ahlakın

kurallarına uyulmasını öğütler. Dünyanın geçiciliğini anlatırlarken, gerçek ebedi mutluluğun

yollarını şiirlerinde dile getirirler. Âşıkların dini konulardaki bilgileri yüzeyseldir. Onlar

inançlı fakat mutaassıp değildirler, şiirlerinde Allah’ın birliğini, peygamberleri anlatırlar, din

ulularını sıralarlar. Ölüm korkunç ve korkulacak bir durum değil, her canlının, her insanın

yaşayacağı bir gerçeklik olarak dile getirilir. Dini bilgiler âşıklık geleneğinin aktardığı kalıp

bilgiler olarak alınıp tekrarlanır. Âşıklar ölümü daha çok yazgı çizgisinde yorumlayıp Allah’ın

mutlak egemenliği karşısında yapacak bir şeyin olmadığını, yaratanın her şeye gücünün

yettiğini söylerler. Çukurova ve Kıbrıs halk kültüründe ölüm olayının çevresinde toplanan,

ölümün çeşitli yanlarını vurgulayan, âşıkların şiirleri ve anonim ağıtlar ile âdet, inanış ve

uygulamalar halkın ölümle ilgili duygu, düşünce, tepki ve davranışlarına ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çukurova halk kültürü, Kıbrıs Türk halk kültürü, Âşık edebiyatı

Kaynakça

• Artun, Erman (2005), “Osmaniye’de Ağıt Söyleme Geleneği ve Osmaniye Ağıtları”, Karacaoğlan’dan Bela Bartok’a Dadaloğlu’ndan Âşık Feymani’ye Osmaniye Kültür Sanat ve Folklor Sempozyumu, 2004, Osmaniye, Karacaoğlan’dan Bela Bartok’a Dadaloğlu’ndan Âşık Feymani’ye Osmaniye Kültür Sanat ve Folklor Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 8-34.
• ……………. (2013). Türk Halk Edebiyatına Giriş, Karahan Yayınları, Adana.
• …………………… (2013). Türk Halkbilimi, Karahan Yayınları, Adana.
• Atun, Suna-Bülent Fevzioğlu, (2003), “Kıbrıs Türk Halk Edebiyatı Destanlarında İşlenen Maddi Öğeler”. Kıbrıs Türk Halk Edebiyatında Destanlar ve Ağıtlar Üzerine Bilgiler, Belgeler, Araştırmalar, Cilt 2. Mağusa Tarihini Araştırma ve Yazın Vakfı Yayını, KKTC.
• Altun, Işıl (2004), Kandıra Türkmenlerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm, Yayıncı Yayınları, Kocaeli.
• Avcı, A. Haydar (1988). Halkbilimi Araştırmaları I. Ankara.
• Boyraz, Şeref (2003), Türkiye’de Mezar Taşı Sözleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Erginer, Gürbüz (1997). Kurban, Kurbanın Kökenleri ve Anadolu’da Kanlı Kurban Ritüelleri, İstanbul, s.211.
• Fedai, Harid (2004), Kıbrıs Türk Kültürü Makaleler 1, Mağusa Tarihini Araştırma ve Yazın Vakfı Yayını, KKTC.
• ……………... (2003), Kıbrıs Türk Kültürü Bildiriler 2, İstanbul.
• İnan, Abdulkadir (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: T. T. K. Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1984). Türk Halk İnanç ve Edebiyatımızda Evliye Menkabeleri. Ankara, s.3-23.
• ……………………. (1992). Menakıbnameler, Ankara, s.10-14.
• Yorgancıoğlu, Oğuz (1986), Halkbilim Sempozyumları, K.K.T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, KKTC.
• …………………… (2000), Kıbrıs Türk Folkloru, Genişletilmiş İkinci Baskı, KKTC.