Bir Anomali Olarak Varidat: Şeyh Bedreddin’in Varidat’ının Felsefi Boyutları

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 85, 123 - 140, 15.01.2016

Çetin Türkyılmaz

Öz

Bu yazıda Şeyh Bedreddin’in Varidat adlı eserindeki çeşitli düşüncelerin felsefî boyutları,

bu düşüncelerin arka planında yer aldığı iddia edilen çeşitli düşünce akımlarının

görüşleriyle bağlantılı olarak ele alınmaktadır. Şeyh Bedreddin’in görüşlerinin temelini

oluşturduğu düşünülen Yeni Platonculuk akımının düşünceleri, Plotinos ve Sühreverdi’nin

eserlerinden hareketle ortaya konduktan sonra, Varidat’ın bu felsefeden birkaç kritik noktada

ayrıldığına işaret edilmektedir. Öncelikle, Bedreddin’in Yeni Platonculuktan temel

farkı, bu akımın düşüncesine bütünüyle aykırı olarak, Tanrının bir görünümü olan bedenin

hiçbir şekilde “kötü” olamayacağı düşüncesine dayanır. Ayrıca Sühreverdi’nin aksine,

Bedreddin varlık kavrayışında bütün aşkınlığı ortadan kaldırır. İkinci olarak, Bedreddin’in

Hurufilikten ve materyalizmden etkilendiğini savunan yorumcuların iddialarını göz önünde

tutarak Hurufiliğin ve İbn Ravendi, El-Maarri’nin temsil ettiği materyalizm (Dehrîyyun)

akımının görüşleri ele alınmakta, Şeyh Bedreddin’in bu görüşlerle bağlantısı ve ayrıldığı

noktalara dikkat çekilmektedir. Bedreddin’in Dehrilikten temel farkı şu olguya dayanır:

Dehrilik her şeyin rasyonel bir şekilde açıklanabileceği akılcı bir görüşe dayanırken, Bedreddin

mistik bir varlık kavrayışına sahiptir. Hurufiliğin mesiyanik kavrayışının aksine ise,

Bedreddin bu türden mesyanik eğilim ve umutları Sufi açısından önemsiz görmektedir.

Üçüncü olarak, Şeyh Bedreddin İbn Arabi ile Spinoza’nın felsefelerinin arasına yerleştirilmekte

ve onun İbn Arabi’den ziyade Spinoza’ya yakın olduğu savunulmaktadır. Bununla

birlikte, Spinoza’nın düşüncesinden özellikle yöntem bakımından ortaya çıkan farkı da

ortaya konmaktadır. Sonuçta Şeyh Bedreddin’in Varidat’ının tüm bu görüşlere benzemekle

birlikte onlardan ayrılmakta olduğunun görülmesiyle bu eserin felsefî düşünce geleneği

açısından bir anomali olarak görülebileceği dile getirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yeni Platonculuk, Hurufilik, Materyalizm, Spinoza

Kaynakça

• Akdemir, M. (2012). “Spinoza’da Şeyh Bedreddin İzleri” Felsefelogos. Yıl 17. Sayı 47. 55-61.
• Augustinus, A. (2010). İtiraflar / Confessiones. Çev. Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Ay, R. (2015). “Erken Dönem Anadolu Sufiliği ve Halk İslam’ında Hulûlcü Yaklaşımlar ve Hulûl Anlayışının Farklı Tezahürleri”. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 72: 1-24.
• Babinger, F. (2013). Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin. Çev. İlhami Yazgan. Ankara: La Yayınları
• Balivet, M. (2000). Şeyh Bedreddin Tasavvuf ve İsyan. Çev. Ela Güntekin. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bashir, S. (2012). Fazlullah Esterabâdî ve Hurufilik, Çev. A. Tunç Şen. İstanbul: Kitapyayınevi Yayınları.
• Corbin, H. (2008). İslâm Felsefesi Tarihi II. Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: İletişim Yay.
• Dindar, B. (1990). Sayh Badr al-Dîn Mahmûd et Ses Wâridât. Ankara: Editions de Ministre de Culture.
• Ertuğrul, İ. F. (2008). Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî. Haz. Mustafa Kara. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Eyuboğlu, İ. Z. (2004). Şeyh Bedreddin Vâridat. İstanbul: Derin Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2008). Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin ve Manâkıbı. İstanbul: Elif Kitabevi- Milenyum Yayınları.
• _______, (2007). Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik. İstanbul: Der Yayınları Fârâbi, Ebu Nasr (2012). İdeal Devlet (El-Medinetü’l Fâzıla). Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Divan Yay.
• İbn Arabi (2008). Fusûsu’l-Hikem. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• İmam Gazali (2011) Kimya-yı Saadet. Çev. Ömer Dönmez. İstanbul: Hisar Yayınları
• _______, (2012). Hakikate Giden Yol (El-Münkız Mine’d-Dalal). Çev. Ali Kaya. İstanbul: Semerkand Yayınları.
• Kutluer, İ. (2000). “İbn Ravendi” İslam Ansiklopedisi. Cilt 21. 179-184. İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi
• Nicholson, R. A. (1921). Studies in Islamic Poetry. Cambridge: Cambridge University Press.
• Ocak, A. Y. (2010). Osmanlı Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: Timaş Yayınları
• _______, (2013). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Plotinos (1960). Ennéades I. Text établi et Traduit par E. Bréhier. Paris: Edition Les Belles Lettres.
• _______, (1963). Ennéades VI. Text établi et Traduit par E. Bréhier. Paris: Edition Les Belles Lettres.
• Rihani, A. (1920). The Luzumiyat of Abu’l Ala, New York: James T. & co.
• Siniossoglou, N. (2012). “Sect and Utopia in shifting empires: Plethon, Elissaios, Bedreddin” Byzantine and Modern Greek Studies. Vol. 36 No. 1, 38-55
• Spinoza, B. (1989). Opera/Werke II. Hrsg. Konrad Blumenstock. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
• Sühreverdi, Ş. (1963). Nur Heykelleri. Çev. Saffet Yetkin. Ankara: MEB Yay.
• _______, (2009). İşrak Felsefesi (Hikmetü’l-İşrâk). Çev. Tahir Uluç. İstanbul: İz Yayınları.
• Şeyh Bedreddin (2013). Vâridat (Tercümesi ve Şerhi). Çev. Şeyhülislam Musa Kâzım Efendi. İstanbul: Büyüyen Ay Yay.
• Timuroğlu, V. (2013). Simavne Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin ve Varidat, İstanbul: Su Yay
• Usluer, F. (2009). Hurufilik. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ülken, H. Z. (1998). İslâm Felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• _______, (2015). İslâm Düşüncesi. Ankara: Doğubatı Yayınları.
• Werner, E. (2009). Şeyh Bedreddin ve Börklüce Mustafa. Çev. Hakan Sevin. İstanbul: Kaynak Yay.
• Yaltkaya, M. Ş. (1994). Simavne Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin. Haz. Hamit Er. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Yener, C. (2008). Şeyh Bedreddin Varidat. İstanbul: Elif Kitabevi-Milenyum Yayınları.