Kıbrıs Türk Masallarında Şamanistik Evren Tasavvuru

Year 2016, Volume: 22 Issue: 88, 193 - 203, 01.11.2016

Kadriye Türkan

Abstract

Mitolojiden, semavî dinlere kadar pek çok inanç sistemi ve dinde evren, iyi tanrıların

bulunduğu gökyüzü, insanların yaşadığı yeryüzü, kötü tanrıların ve ruhların meskeni yer

altı olmak üzere üçlü bir anlayış çerçevesinde tasavvur edilir. Gökyüzü yani üst dünya yedi,

dokuz veya on yedi kattan ibaret ve dikey bir yapıya sahiptir. Gökyüzü ruhları iyi, insanlara

zarar vermeyen ruhlar olarak bilinirler. Yer altı dünyası ise yedi veya dokuz kattan oluşur.

Bazen yatay bazen de dikey olarak hayal edilir.

Türk düşüncesinde gök, yer ve yer altı olmak üzere üçlü evren anlayışı ile menşe ve

köken mitlerinden maddî abidelere kadar bütün metin çeşitlerinde karşılaşmak mümkündür.

Bunların yanı sıra sözlü nesir anlatılardan olan masallar taşıdıkları mitolojik unsurlar

bakımından oldukça zengindir. Bu zenginlik içerisinde masal kahramanlarının yeraltı ve

gökyüzü dünyalarıyla ilişkileri ve bu bölgelere yaptıkları yolculuklar anlatmalarda önemli

bir yer tutar. Gökyüzü ve yeraltı dünyasındaki varlıklarla temas kuran kahraman, çeşitli

sonuçlara ulaşır; kahraman, yeraltına yaptığı yolculuklarından zaferle çıkar, haksız bir

şekilde yeraltına kaçırılmış insanları kurtarır. Makalede bu noktalardan yola çıkılarak Kıbrıs

Türk masallarına yansıyan Şamanizmin üçlü evren anlayışı örnek metinler üzerinden ortaya

konmak suretiyle, değerlendirilecektir.

Keywords

Kıbrıs Türk Masalları, evren, gökyüzü, yer altı

References

• Bayat, Fuzuli (2004), Türk Şaman Metinleri (Efsaneler ve Memoratlar), Ankara: Piramit Yayıncılık.
• Bayat, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bayat, Fuzuli (2007), Türk Mitolojik Sistemi Ontolojik ve Epistomolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bayırlı, Ayşe (1997), Kıbrıs Halk Edebiyatından Örnekler, Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi (Yayımlanmamış lisans tezi).
• Buluç, Sadettin (1970), “Şaman”, İslam Ansiklopedisi C. 11, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, s. 310- 320.
• Çobanoğlu, Özkul (2001), “Türk Mitolojisinde Kutsal Sabit Mekân Fikrinin Yaratılış Tipolojisi Üzerine Tespitler”, Muğla Üniversitesi Uluslararası Türkistan Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları, s. 49-62.
• Eliade, Mircea (1999), Şamanizm (Çev: İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
• Esin, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Hüseyin, Ziya (1973), Girne Kazası Templos Köyü Masalları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi. (Yayımlanmamış lisans tezi).
• İnan, Abdülkadir (2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm/ Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yayınları.
• Kafesci, Zehra (1997), Kıbrıs Masallarından Örnekler. Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, (Yayımlanmamış lisans tezi).
• Kafesoğlu, İbrahim (1988), Türk Millî Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Lüthi, Max (1996) [1909], “Halk Masallarında Tek Boyutluluk” (Çev: Gülay Miraoğlu), Millî Folklor. S. 31-32. s. 147-151.
• Ögel, Bahaeddin (1998), Türk Mitolojisi I/ (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Ankara: TTK Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (2002), Türk Mitolojisi II/ (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Ankara: TTK Yayınları.
• Roux, Jean Paul (2002), Türklerin ve Moğolların Eski Dini (Çev: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sami, Hasan (1972), Kıbrıs Limasol Ağzı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi (Yayımlanmamış lisans tezi).
• Schimmel, Annemarie (2000), Sayıların Gizemi (Çev: Mustafa Küpüşoğlu), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Uraz, Murat (1994), Türk Mitolojisi, İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• Yorgancıoğlu, Oğuz M (1998), Kıbrıs Türk Folklorundan Derlemeler/ Masallar, Mağusa.
• Yorgancıoğlu, Oğuz M. (2006). Kıbrıs Türk Folklorundan Derlemeler/ Masallar II, Mağusa: Canbulat Basımevi.