Sovyet Dönemİ Yaşnamelerİnİn Muhteva Özellİkmlerİ (Türkmen, Azerbaycan ve Karakalp Ak Yaşnamelerİ Örneğİnde )

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 88, 217 - 225, 01.11.2016

Elmira Memmedova-kekeç

Öz

Yaş destanı veya yaşname başlığını taşıyan şiirler Türk halkları şiirinde derin gelenek ve

kökleri olan bir şiir şeklidir. Yaşlar üzerine yazılan ve insan ömrünün değişik dönemlerini ele

alan yaşnamelerin ilk örneklerine Ahmed Yesevi şiirlerinde rastlıyoruz. XII-XIX. yüzyıllarda

bu tür şiirlerde insan hayatını özetlenmekle birlikte fani dünyanın geçici olması ve ahret

dünyasına hazırlanma, iyi ameller sahibi olmaya özenme gibi konular işlenmiştir. Bu tür

üzerine Türk halklarının pek çok âşık ve şairi eser vermiş ve gelenek şeklini alarak insan ömrü

bu tür şiirlerde edebi felsefi yönleriyle işlenmiştir. XX. yüzyıla kadar devam eden bu gelenek

SSCB kurulduktan sonra kaybolmaya başlamış ve Sovyet âşıkları aynı türde eser verseler

de, muhtevaca yenilikler yapmak zorunda kalmışlardır. Bu bağlantıda Aşık Behmen, Molla

Murt gibi aşıklar kendi şiirlerinde Sovyetlerin kurulmasını, toplumdaki değişimleri, sınıfsal

meseleleri işlemeye başladılar. Aşık şiirinin önemli şekillerinden olan yaşnameler de zamanla

içerik değiştirdi. Yüzyıllarca süregelen gelenek, siyasal değişimlerle birlikte muhtevanın

“yenilenmesi”ne neden oldu. Dönemin talebine uyarak eser veren aşıklar, biçimsel olarak

geleneği sürdürseler de, içeriksel bağlantıda yeni konulara yer vermeli oldular. >Böylece,

SSCB döneminde yazılmış yaşnameler de dini özelliklerden “arındırııldı”, bunun yerine

Sovyetler, Komünizm, Bolşevikler övüldü. Böylece biçim olarak eski, muhtevaca yeni

örnekler ortaya çıktı.

Anahtar Kelimeler

Türkmen, Azerbaycan, Karakalpak, Sovyet, Âşık

Kaynakça

• Aşıq, Bəhmən (2005) “Vücudnamə”. Azərbaycan aşıq şerindən seçmələr: 2 cilddə /tərt. ed. Ə. Axundov, İ. Abbaslı, H. İsmayılov, II cild, Bakı : Şərq-Qərb.“Konıratbay Təriypi” (1980). Karakalpak folklorı. Köp tomluk. V tom, Karakalpak xalık kosıkları xəm salt jırları. Özbekistan İlimler Akademiyası Karakalpakistan Filialı N.Dəykaraev atındağı Tariyx, Til Xəm Ədebiyat İnstitutu, “Karakalpakistan” Baspası, NÖKİS, s. 269-270
• Kaya, Doğan (2004). Yaşnameler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mollamurt (1941). Saylanan Goşgılar. (Çapa tayyarlan: B.Kerbabaev, Redaktorlar: A.Tayımov ve B.Garrıyev). Aşgabat: Türkmendövletneşir.
• Sovyet Yazarlar Birliği”, Erişim Tarihi: 22.11.2014 “<http://tr.wikipedia.org/wiki/Sovyet_Yazarlar_Birliği>
• “Türkmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti”, Erişim Tarihi: 22.11.2014 <http://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkmenistan_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti>