Bingöl ve Tunceli Yöresinde Yaşayan Şafii ve Alevilerde Nazar ve Uğurla İlgili İnanış ve Uygulamalar

Year 2019, Volume: 25 Issue: 98, 327 - 338, 03.05.2019

Okan Alay

https://doi.org/10.22559/folklor.365

Abstract

İnsanlık var olduğundan beri varlığı, yaşamı ve doğayı anlamlandırabilmek adına

bilimsel bir yaklaşım sergilerken bazen de bir türlü anlamlandıramadığı konuları

gerçeklik payı olsun veya olmasın korku ve çaresizlikle doğaüstü bir güce, inanca

bağlayarak yorumlamıştır. Bu inanç ve yönelişte gizli güçlerden korkma, uğur, geleceği

öğrenme gibi duygu ve istemler yer alırken bunların bir kısmı dinî kaynakları

referans almakta, bir kısmı da doğa ve doğaüstü özelliklerden izler taşımaktadır.

Söz konusu inanışlar ve uygulamalar arasında nazar ve uğur ayrı öneme sahip

olup özünde birçok konuya dair önemli bilgiler barındırmaktadır. Bu kapsamda

çalışmamızda halk bilimi ve kültürel değerler bakımından nazar ve uğur ile ilgili

inanış ve uygulamaların Bingöl ve Tunceli yöresinde yaşayan Şafii ve Alevilerdeki

yansımaları değerlendirilmektedir. Yazılı kaynakların yanında saha araştırması

ve derlemelerle sözlü kaynaklardan da yararlanılmaktadır. Nazar ve uğur ile ilgili

inanışlarda İslamî özelliklerle birlikte, bölgede etkin olan İslam öncesi dönemlerin

farklı inanış ve ritüelleriyle kökleri semavî dinler öncesine uzanan pagan inanışlar

ve atalar kültünden izler olduğu görülmektedir. Özellikle Alevilerde dikkat çeken

Şamanizm, Yaresan ve Zerdüşt tesiri yanında yine hem Alevi hem de Şafiilerde

İslam diniyle birlikte Musevîlik ve Hıristiyanlık gibi diğer semavî dinlerin bazı

değişim-dönüşümlerle de olsa yansımalarının olduğu saptanmaktadır. Günümüzde

birçok inanış ve pratik geçmiş dönemlere göre zayıflasa da yine de varlığını sürdürmektedir.

Keywords

inanç, Şafiilik, Alevilik, nazar, uğur, Bingöl

References

• Bozkurt, F. (2005). Toplumsal boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: Kapı.
• Cündioğlu, D. (2006). Hakikat ile hurafe. İstanbul: Kaknüs.
• Çem, M. (2014). Elewîtîye de çimeyê bawerî, tarixî û kulturî-I [Alevilikte kültürel, tarihsel ve inançsal kaynaklar]. Vate Dergisi, Humare (Sayı): 41, r. (s.), 27-35.
• Erbuğa, H. (1983). Nazarın bilimsel yönü. Yankı Dergisi, 5-30 Haziran, s.635.
• Goody, J. (2017). Mit, ritüel ve söz. İstanbul: Küre.
• Günay, Ü.- H. Güngör (1998). Türk din tarihi. Kayseri: Laçin.
• Gündüz, Ş. (1998). Mitoloji ile inanç arasında. Samsun: Etüt.
• Hançerlioğlu, O. (1975). İnanç sözlüğü. İstanbul: Remzi.
• İslam Ansiklopedisi (1998). C.18, İstanbul: Diyanet.
• İzady, M. (2004). Kürtler-Bir el kitabı. İstanbul: Doz.
• James, W. (2000). Pragmatism and other writings. New York: Penguin Books.
• Karasu, D. (2004). Bingöl’de sosyal ve kültürel yaşam. İstanbul.
• Korkmaz, M. (2009). Mitolojik dinlerin gizemi. Ankara: Alter.
• Köse A. ve A. Ayten (2009). Batıl inanç ve davranışlar üzerine psiko-sosyolojik bir analiz. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX, S.3, ss. 45-70, İstanbul.
• Makas, Z.ve Y. Kalafat (1994). Karşılaştırmalı Türk halk inançları (Azerbaycan-Doğu Anadolu). Samsun: Eser.
• Malinowski, B. (1992). Bilimsel bir kültür teorisi. (Çev. H. Portakal), İstanbul: Kabalcı.
• Ocak, A. Y. (2010). Kültür tarihi kaynağı olarak menâkıbnâmeler–metodolojik bir yaklaşım. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ocak, A. Y. (2013). Alevî ve Bektaşî inançlarının İslâm öncesi temelleri. İstanbul: İletişim.
• Örnek, S. V. (1971). Etnoloji sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Örnek, S. V. (2000). Türk halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Öztürk, H. (1984). Tarihimizde Tunceli ve Ermeni mezalimi. Ankara.
• Rûdanî. (1996). Büyük hadis külliyatı, cem’ulüfevâid min câmi’il-usûl ve mecma’iz-zevâid. İstanbul: İz. Yolga, M. Z. (1994). Dersim (Tunceli) tarihi. Ankara: 1994.
• Yurt Ansiklopedisi (1994). C.2, İstanbul.
• www.batilitikatlar.com (03.11.2018).
• Sözlü kaynaklar
• 1. Kaynak 1: İbrahim Almak, 1953 Tunceli doğumlu, ilkokul mezunu, esnaf.
• 2. K2: Diyadin Altındiş, 1968 Bingöl-Adaklı doğumlu, lise mezunu, memur.
• 3. K3: Fatma Aydın, 1955 Bingöl-Genç doğumlu, tahsili yok, ev kadını.
• 4. K4: Endercan Cevahir, 1972 Tunceli-Hozat doğumlu, esnaf.
• 5. K5: Aslan Çaya, 1954 Tunceli-Sağman doğumlu, üniversite mezunu, memur.
• 6. K6: Musa Çetin, 1965 Tunceli doğumlu, ortaokul mezunu, işçi.
• 7. K7: Feyzullah Deniz, 1955 Bingöl-Karlıova doğumlu, lise mezunu, din adamı.
• 8. K8: Seyhan, Dilek, 1956 Tunceli-Pertek doğumlu, ortaokul mezunu, muhtar.
• 9. K9: Nihat Elçi, 1961 Bingöl doğumlu, üniversite mezunu, emekli mühendis.
• 10. K10: Hürrem Gergüç, 1947 Tunceli-Pertek doğumlu, ilkokul mezunu, emekli.
• 11. K11: Metin Güngörmüş, 1974 Tunceli doğumlu, lise mezunu, çiftçi.
• 12. K12: Hasret Hakan, 1936 Bingöl doğumlu, tahsili yok, ev kadını.
• 13. K13: Ahmet İşlek, 1943 Bingöl-Karlıova doğumlu, ilkokul mezunu, çiftçi.
• 14. K14: Nafiye Özdemir, 1930 Bingöl-Genç doğumlu, tahsili yok, ev kadını.