Halk Çevreciliğinin Ürettiği Yeni Bir Şiir Türü: ‘Ekoaktivist’ Şiir

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 100, 911 - 940, 22.11.2019

Nejdet Özberk

https://doi.org/10.22559/folklor.1095

Öz

Çevre hareketleri edebiyat ve doğa yazınıyla yakından ilişkilidir ve aktivistler direnişlerini çoğu kez çeşitli sanat formlarıyla, görsel ve edebi çalışmalarla seslendirirler. Aynı şekilde şiir ile politik eylem arasında yakın bir ilişki vardır ve şiir
toplumsal gerçekliğin ifade edilmesinde önemli bir rol oynar. Şiir sosyoekolojik
adaletsizliklere karşı muhalefetin dile getirilmesinde bir toplumsal katılım aracıdır.
Şairler yaratıcı çabalarıyla insanları protesto hareketlerine katılmaya çağırır ve teşvik ederler. Bu makale yerel çevre hareketleri bağlamında Türk halk şiirinde çevreci protestonun şiirsel dilini incelemektedir: ekoaktivist şiir. Türkiye’de endüstriyel
kapitalizmin yıkıcı yayılımına tepki olarak ortaya çıkan yerel çevre hareketlerinde
ekoaktivist şiirin bir analizi yapılmaktadır. Ekoaktivist şiirin ayırıcı niteliğinin çevreci protestoyu dillendirmek ve genel kamuoyunda sosyal ve çevresel meselelere
yönelik farkındalığı ve duyarlılığı arttırmak olduğu görülmektedir. Politik ekoloji,
eko eleştiri ve ekoşiir perspektifini kullanan bu çalışma ekoaktivist şiirin politik bir
sanat olduğu kadar politik bir pratik olduğunu da gösterme amacındadır. Çalışma
için Türkiye’nin farklı yerlerinden sanal kartopu tekniğiyle derlenmiş sekiz ekoaktivist şiirin her biri verdiği ekoloji politik mesajlar yorumlanarak analiz edilmiştir

Anahtar Kelimeler

şiir, ekopolitik şiir, ekoaktivist şiir, Türk halk çevreciliği

Kaynakça

• Adaman, F., M. Arsel ve B. Akbulut (2019). Neoliberal developmentalism, authoritarian populism, and extractivism in the countryside: The Soma mining disaster in Turkey. The Journal of Peasant Studies. No.46 (3), pp. 514-536.
• Adaman, F., B. Akbulut ve M. Arsel (2016). Türkiye’de kalkınmacılığı yeniden okumak: HES’ler ve dönüşen devlet-toplum-doğa ilişkileri, C. Aksu, S. Erensü ve E. Evren, Sudan sebepler: Türkiye’de neoliberal su-enerji politikaları ve direnişler. İstanbul: İletişim.
• Adaman, F. ve M. Arsel (2005). Environmentalism in Turkey: Between democracy and development. Aldershot: Ashgate. Akbulut, B. (2015). “A few trees” in Gezi park resisting the spatial politics of neoliberalism in Turkey, Urban forests, trees, and greenspace: a political ecology perspective. (L. A. Sandberg Der.), A. Bardekjian ve S. Butt, New York: Routledge.
• Aksu, C. ve R. Korkut (2017). Ekoloji almanağı 2005-2016. İstanbul: Yeni İnsan.
• Aksu, C., S. Erensü ve E. Evren (2016). Sudan sebepler: Türkiye’de neoliberal su-enerji politikaları ve direnişler. İstanbul: İletişim.
• Akyıldız, A. (2018) Anka’nın sonbaharı: Osmanlı’da iktisadi modernleşme ve uluslararası sermaye. İstanbul: İletişim.
• Aytekin, E. A. (2017). Tarlalardan ocaklara sefaletten mücadeleye: Zonguldak Ereğli kömür havzası işçileri 1848-1922. İstanbul: Yordam.
• Baltar, F. ve I. Brunet (2012). Social research 2.0: Virtual snowball sampling method using facebook, Internet Research. No. 22 (1), pp. 57-74.
• Bate, J. (1991). Romantic ecology: Wordsworth and the environmental tradition. London: Routledge.
• Baykan, B. G. (2013). Türkiye’nin çevrecileri kimler? Perspectives: Türkiye’den siyasi analiz ve yorum. S. 4 (13), ss. 8-11.
• Bourdieu, P. (1991). Language and symbolic power. Cambridge, MA: Harvard University.
• Bourdieu, P. (1977). Outline of a theory of practice. Cambridge: Cambridge University.
• Bryson, J. S. (2002). Ecopoetry: A critical introduction. Salt Lake City: University of Utah.
• Bryson, J. S. (2005). The west side of any mountain: place, space, and ecopoetry. Iowa City: University of Iowa.
• Buell, L. (2001). Writing for an endangered world: literature, culture, and environment in the u.s. and beyond. London: Belknap.
• Buell, L. (2005). The future of environmental criticism: Environmental crisis and literary ımagination. Malden: Blackwell.
• Buğra, A. ve O. Savaşkan (2014). Türkiye’de yeni kapitalizm: siyaset, din ve iş dünyası. İstanbul: İletişim.
• Castellano, K. (2013). The ecology of British romantic conservatism 1790-1837. Palgrave Macmillan, New York.
• Castree, N., R. Kitchin ve A. Rogers (2013). A dictionary of human geography. Oxford: Oxford University.
• Cunsolo, A. ve K. E. Landman (Der.) (2017). Mourning nature: hope at the heart of ecological loss and grief, McGill, Queen’s University, Montreal.
• Çoban, A. (2003). Community-based ecological resistance: the Bergama movement in Turkey, Environmental Politics. No.13 (2), pp. 438-460
• Çobanoğlu, S. Talip, M. Demirci, G. Karaağaç ve B. Ulutaş (2014). Öteden gelenlerle savaştık: Yuvarlakçay’da HES’e direnişin öyküsü. Muğla: Yuvarlakçayı Koruma Platformu.
• Danış, T. (2016). Yeşil yola karşı samistal’da 50 gün. İstanbul: Cadde.
• Egya, S. E. (2013).Eco-human engagement in recent Nigerian poetry in English, Journal of Postcolonial Writing. No. 49 (1), pp. 60-70.
• Elçin, Ş. (1993). Türk edebiyatında tabiat. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Ercan, F. (2009). Toplumlar ve ekonomiler. İstanbul: Bağlam.
• Erensü, S., A. C. Gündoğan. F. Özlüer ve E. Turhan (2016). İsyanın ve umudun dip dalgası. İstanbul: Tekin.
• Ergin, M. ve Ö. N. Dolceroccae (2016). Edebiyata ekoeleştirel yaklaşımlar: Ekoşiir ve Elif Sofya,. SEFAD, 2016. (36), ss. 297-314.
• Felstiner, J. (2009). Can poetry save the earth: A field guide to nature poems. New Heaven: Yale University.
• Garrard, G. (2016). Ekoeleştiri: Ekoloji ve çevre üzerine kültürel tartışmalar. (E. Genç, Çev.). İstanbul: Kolektif Kitap
• Goodwin, J. ve J. M. Jasper (2015). The social movements reader: Cases and concepts. West Sussex: Wiley-Blackwell.
• Hamsici, M. (2012). Dereler ve isyanlar. Ankara: Notabene.
• Hobsbawm, E. (1995). Age of extremes: A short twentieth century 1914-1991. London: Abacus.
• Keegan, B. (2008). British labouring-class nature poetry. 1730-1837, Houndmills: Palgrave Macmillan.
• Keegan, B. ve J. C. McKusick (2001). Literature and nature: Four centuries of nature writing. Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall
• Keyder, Ç., ve Z. Yenal (2013). Bildiğimiz tarımın sonu: Küresel iktidar ve köylülük. İstanbul: İletişim.
• Kurmuş, O. (2012). Emperyalizmin Türkiye’ye girişi. İstanbul: Yordam.
• Martinez-Alier, J. (2002). The Environmentalism of the poor: A study of ecological conflicts and valuation. Massachusetts: Edward Elgar Publishing.
• McKusick, J. C. (2010). Green writing: Romanticism and ecology. New York : Palgrave Macmillan.
• Neumann, R. P. (2014). Making political ecology. New York: Routledge.
• Oppermann, S. (2012). Ekoeleştiri: Çevre ve edebiyat. Ankara: Phoenix.
• Özbek, N. (2015). İmparatorluğun bedeli: Osmanlı’da vergi, siyaset ve toplumsal adalet 1839-1908. İstanbul: İletişim.
• Özberk, N. (2018). Türk halk şiirinde toplumsal doğaların trajedisi: ‘Çitleme ağıtları, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 16 (1/2), ss. 47-92.
• Palmer, J. A. (2001). Fifty key thinkers on the environment. London: Routledge.
• Peet, R., P. Robbins ve M. Watts (2011). Global political ecology. London: Routledge.
• Perreault, T., G. Bridge and J. McCarthy (2015). The Routledge handbook of political ecology. Abingdon: Routledge. Quataert, D. (2016). Osmanlı imparatorluğu (1700-1922). İstanbul: İletişim.
• Reinart, Ü. B. (2003). Biz toprağı bilirik. İstanbul: Metis.
• Robbins, P. (2012). Political ecology: A critical introduction. Malden: Blackwell.
• Sander, O. (2016). Anka’nın yükselişi ve düşüşü: Osmanlı diplomasi tarihi üzerine bir deneme. Ankara: İmge.
• Scott, J. C. (1985). Weapons of the weak: Everyday forms of peasant resistance. New Haven: Yale University.
• Srestha, A. P. (2000). Protest poetry: The voice of conscience. Contributions to Nepaleese Studies. No.27 (2), pp. 259-67
• Şengül, M. (2013). Türkiye’nin su politikası ve köylülerin öfkesi. Su Kaynaklarının Yönetimi-Politikalar ve Sorunlar: Küreselden Yerele Panel Bildirileri. Nevşehir Ün. İİBF, ss. 29-41.
• Tansel, C. B. (Der.) (2016). States of discipline: Authoritarian neoliberalism and the contested reproduction of capitalist order. London: Rowman Littlefield. Üstündağ, S. (Der.) (2018). Dipten gelen sesler. Ankara: Genya.
• Özen, H. (2009) Located locally, disseminated nationally: the Bergama movement. Environmental Politics. No.18 (3), pp. 408-423.
• Wainwright, A. L. (2017). Resigned activism: Living with pollution in rural china. Massachusetts: MIT.
• Hughes-D’aeth, T. (2017) Can poetry stop a highway? https://theconversation.com/can-poetry-stopa-highway-wielding-words-in-the-battle-over-roe-8-71005 (Yayınlanma Tarihi: 10 Şubat 2017) (Erişim Tarihi: 06.06.2018)