İlhan Başgöz’ün Biografik Türk Halk Hikâyeleri Unvanlı Doktora Tezi Üzerine

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 105, 47 - 67, 01.02.2021

Gürol Pehlivan

https://doi.org/10.22559/folklor.1419

Öz

İlhan Başgöz, akademik Türk halk bilimi çalışmalarının ikinci neslindendir. Pertev Naili Boratav’ın
danışmanlığında 1949 yılında tamamlanan; fakat Boratav’ın
derslerinin süresiz tatil edilmesi sebebiyle savunmasında bulunmadığı bu tez,
Türkiye’de halk bilimi alanında tamamlanmış ikinci doktora çalışmasıdır. Gerek
ilk tezlerden olması gerekse daha önce çalışılmamış bir konuda olması sebebiyle
Türk halk bilimi tarihinde önemli bir yere sahiptir. Ancak bu önemine rağmen basılmamıştır.
Başgöz, tezini dört bölüm hâlinde oluşturmuştur. Toplam olarak elli üç metin
üzerinde çalışmış olup bunların yirmi iki tanesi herhangi bir şekilde yayımlanmamıştır. T
ürkülü hikâyeleri uluslararası bir tür olarak gören Başgöz, dünya folklorunun bazı sorunlarını
çözmek için Türk halk hikâyelerinin ipucu verebileceği
düşüncesindedir. Böylece onun daha doktora tezinde sadece Türkoloji sorunlarını
çözmeyi amaçlayan bir yaklaşımının olmadığı anlaşılmaktadır. Çalışmada yaşayan
âşıkların hayatında görülen temel süreçlerin, hakkında bilgi olmayan âşıklarda da
mevcut olduğu varsayımından hareketle mukayese yöntemiyle eski âşıkların hayatıyla
biyografik halk hikâyeleri arasında bağlantılar irdelenmiştir. Bu bağlamda
Başgöz’ün dinleyici ve ortamın hikâye metinlerinde değişime yol açmasıyla ilgili
ilk verileri tezini yaptığı sırada fark ettiği görülmektedir. Yine arasöz (digression)
konusu da bu süreçte dikkatini çeken bir konudur.
Bu makalede Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi’nde
muhafaza edilen Başgöz’ün tezi ve içerdiği malzeme günümüz araştırmacılarına
tanıtıldıktan sonra, kullandığı hikâye metinleri, yaklaşımı, etik kuralları uygulaması
ve etkileri bakımından “yorumsamacı” yaklaşımla tahlil edilmiştir. Sonuç
olarak Başgöz’ün tezi, kullandığı sözlü kaynaklar bakımından bugün de değerini
muhafaza etmektedir. Tezin genel bakış açısını oluşturan “tarihsel inşa” anlayışının
bugün kullanılabilirliği ve tikel örneklerin genellenebilirliği pek mümkün görünmemektedir.

Anahtar Kelimeler

İlhan Başgöz, biyografik halk hikâyeleri, âşık, âşık edebiyatı, musannif

Kaynakça

• Aygün Cengiz, S. (2017). Hikâyemiz (II)… S. Aygün Cengiz- M. Bulut- G. Bayraktutan (Haz.). Valizde kalanlar: Sedat Veyis Örnek’in izleri içinde (i-xxvi). Ankara: Ankara Üniversitesi, Ürün.
• Başgöz, İ. (1986). Folklor yazıları. İstanbul: Adam.
• Başgöz, İ. (1998). Pertev Naili Boratav’ın Türk ve dünya folklor araştırmalarındaki yeri. M. Turan (ed.). Pertev Naili Boratav’a armağan içinde (17-32).Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Başgöz. İ. (2006). Sözlü anlatımda arasöz: Türk hikâye anlatıcılarının şahsi değerlendirmelerine ait bir durum incelemesi. M. Ekici (Çev.). M. Ö. Oğuz vd. (Ed.). Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 1 içinde (320-349). Ankara: Gelenek.
• Başgöz, İ. (2012). Türkülü aşk hikâyeleri bir gösterim olarak. İstanbul: Pan.
• Başgöz, İ. (2017). Gemerek nire Bloomington nire. İstanbul: İş Bankası.
• Çetik, M. (1998). Üniversite cadı kazanı 1948 DTCF tasfiyesi ve Pertev Naili Boratav’ın müdafaası. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Çetik, M. (2019). Pertev Naili Boratav bir akademisyen ve düşünce adamı. İstanbul: İletişim.
• Eberhard, W. (1948). Bugünkü Avrupa’da etnoloji’nin esas cereyanları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 6/1-2, 1-15.
• Erbaş, H. (2016). Bir cumhuriyet çınarı sözlü tanıklarıyla Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin 75 yılı. İstanbul: İş Bankası.
• Glesne, C. (2015). Nitel araştırmaya giriş, A. Ersoy, P. Yalçınoğlu (Çev. Ed.), Ankara: Anı.
• Kottak, C. P. (2001). Antropoloji insan çeşitliliğine bir bakış. S. Özbudun vd. (Çev.). Ankara: Ütopya.
• Merriam, S. B. (2015) Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. S. Turan (Çev.- Ed.), Ankara: Nobel.
• Örnek, S. V. (1969). Etnolojinin tarihçesi, başlıca ekolleri, görevleri. Antropoloji, 4, 165-195.
• Özteke, V. (2010). Pertev Naili Boratav’ın ve İlhan Başgöz’ün Türk kültürü üzerine olan araştırmalarının sosyal antropoloji açısından incelenmesi. Ankara, Ankara Ü. Sosyal Bil. Ens. Yayımlanmamış doktor tezi.
• Popper, K. R. (1998). Bilimsel araştırmanın mantığı. İ. Aka (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Pultar, G. ve Aygün Cengiz, S. (2003). Kardeşliğe bin selam -İlhan Başgöz ile söyleşi-. İstanbul: Tetragon.
• Sefercioğlu, N. (1981). Türk halk şâirleri bibliyografyaları 1 Karacaoğlan bibliyografyası. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Türkmen, F. (1995). Âşık Garip hikâyesi üzerinde mukayeseli bir araştırma. (2. baskı) Ankara: Akçağ.
• Veyne, P. (2014). Tarih nasıl yazılır? N. Özyıldırım (Çev.). İstanbul, Metis.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.