Türkiye’de Halk Hekimliği Uygulama Alanında İki Ekol: Şifacılar ve Hekimler

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 105, 81 - 99, 01.02.2021

Hicran Karataş

https://doi.org/10.22559/folklor.1556

Öz

Folklor disiplini bağlamında halk hekimliği halkın sağlık alanında hastalık,
sağaltma, sağalmayla ilgili geliştirdiği, naklettiği bilgidir. Yerel ve özgün sağaltma
yöntemleri pozitif bilimlerce geleneksel tıp (GT) şeklinde adlandırılmaktadır. Bu
adlandırma, geçmişten günümüze ulaşan, deneyimlenmiş sağaltma metotlarından,
modern tıp ilminin içeriğiyle, prensipleriyle çatışmayanlar için tercihen kullanılır.
Bu nedenle geleneksel tıp kavramı, halk hekimliği bilgisinin kapsamı ve içeriği
bakımından kuşatıcı değildir. Faydası deneyimlenmiş bu uygulamalar dünyada
ve ülkemizde iki ekolde yetişenlerce icra edilir: Şifacılar ve hekimler. Sağlık
Bakanlığı’nın 2014 yönetmeliğiyle belirli halk hekimliği uygulamalarını icra
ruhsatı, hekimler ve diş hekimlerine tanınmıştır. Takip eden süreçte, uygulama
alanında alaylı ve mektepli tartışmaları başlamıştır. Bu araştırmada Ankara’da
kupa terapisi/hacamat uygulamalarını icra eden alaylılar ve mekteplilerin, onların
hastalarının söz konusu uygulamaya yaklaşımları derleme yöntemiyle kaydedildi.
Bir sağaltma yöntemi olarak hacamatın alaylılar ve mektepliler tarafından nasıl
tatbik edildiği, uygulamanın halk bilgisindeki özgün haliyle ne kadar örtüştüğü,
halkın deneyimsel bilgisinin deneyle doğrulanıp, doğrulanamadığı üzerinde
durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

folklor, Türk halk hekimliği, geleneksel tıp, kupa terapisi, hacamat, alaylı

Kaynakça

• Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı âdet, merasim ve tabirleri. K. Arısan ve D. Arısan Günay (Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Acıpayamlı, Orhan (1969). Türkiye folklorunda halk hekimliği ve Özellikleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 26(1-2), 1–9.
• Acıpayamlı, Orhan (1989). Türkiye folklorunda halk hekimliğinin morfolojik ve fonksiyonel yönden ı̇ncelenmesi. Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Aytekin, M. A. (2019). Nebevî tıp arasında zikredilen hacamatın fıkhi hükmü. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 48, 197-225.
• Bendix, R. (1997). ın search of authenticity: the formation of folklore studies. Madison: University of Wisconsin.
• Blank, T. J. (2007). Examining the transmission of urban legends: Making the case for folklore fieldwork on the internet. Folklore Forum, 37, 15-26.
• Boratav, P. N. (2013). 100 Soruda Türk folkloru. Ankara: Bilgesu.
• Brady, E. (2012). Folk medicine. The new Encyclopedia of Southern Culture. C. 22. North Carolina: The University of North Carolina. 76-80.
• Briggs, C. L. (2012). Toward a new folkloristics of health. Journal of folklore Research, 49(3), 319-345.
• Carter, D. (2005). Living in virtual communities: an etnography of human relationship in cyberspace. Information, Communication & Society. 8, 148-167.
• Devellioğlu, F. (2006). Hacâmet. Osmanlıca Türkçe ansiklopedik sözlük lûgat. Ankara: Aydın. 305
• Dorson, R. M. (1970). Is there a folk in the city? Journal of American Folklore, 83,185-216.
• Dundes, A. (1965). What is folklore?. The Study of Folklore. New Jersey: Prentice- Hall.
• Evliyâ Çelebi (2011). Evliyâ Çelebi seyahatnamesi. Y. Dağlı, S. A. Kahraman ve R. Dankoff (Haz.). C. II, İstanbul, Yapı Kredi.
• Goldstein, K. S. (1983). Sahada folklor derleme metotları. A. S. Uysal, (Çev.). Ankara: Başbakanlık.
• Guenther, K. M. (2009). The politics of names: rethinking the methodological and ethical significance of naming people, organization and places. Qualitative Research, 9(4), 411-421.
• Hicks, G. (1977). Informant anonymity and scientific accuracy: The problem of pseudonyms. Human Organization, 36(2), 214-220.
• Hine, C. (2000). Virtual ethnography. London: Sage.
• Kaya, H. (2020). Hacamat ile ilgili rivayetler üzerine bir inceleme. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 62-83.
• Kirshenblatt-Gimblett, B. (1996). The electronic vernacular. G. Marcus (Ed.). Connected: Engagements with Media içinde (s. 21-65). University of Chicago, Chicago.
• Köşe, A. (1996). Hacamat. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 14. Ankara, TDV, 422.
• Manning, P. K ve H. F. Fabrega (1973). The experience of self and body: Health and illness. Ghipas Highlands ve G. Psathas (Ed.). Phenomenological Sociology içinde (s. 251-301). New York: John Wiley.
• Murchison, J. (2010). Etnography essentials: Designing, conducting, and presenting your research. San Francisco, Jossey-Bass.
• O’Connor, B. B. ve D. J. Hufford (2001). Understanding folk Medicine.. E. Brady (Ed.). Healing Logics: Culture and medicine in modern health belief systems içinde (s. 251-301). Logan: Utah State University.
• Okumuş, M. (2016). Kupa terapisi ve hacamat. Ankara Medical Journal. 16(4), 370-382. Örnek, S. V. (2000). Türk halk bilimi. Ankara, Kültür Bakanlığı.
• Parlakpınar, H. ve S. Polat (2020). Kupa tedavisine genel bir bakış. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp, 3(2), 246-264.
• Press, I. (1978). Urban folk medicine: A functional overview. American Anthropologist, 80(1), 71-84.
• Qureshi N. A, G. I. Ali,T. S. , T.S. Abushanab, A. T. El-Olemy, M.S. Alqaed, I.S. El-Subai ve A. M. N. Al-Bedah (2017). History of cupping (Hijama): A Narrative Review of Literature. Journal of Integrative Medicine, 15(3), 172–181.
• Sert, E., A. A. Sakarya, Ş. B. Yüksel, A. Sert ve M. Z. Kalaycı (2015). Kupa uygulaması ve kupa uygulamasının klinik araştırmaları. Integrated Tıp, 3(2), 19-25.
• Sever, M. (2015). Folk medicine, Folk Healing. Akademik Bakış, 9(17), 181-192.
• Thevenot, J. (2014). Thevenot seyahatnamesi. A. Berktay (Çev.). İstanbul, Kitap. Tokadî Mustafa Efendi (2018). Tahbîzü-l mathûn el-kânûn fi’t tıb. Mustafa Koç ve E. Tanrıverdi, (Haz). C.1, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Turk, J. L. ve E. Allen (1983). Bleeding and cupping. Annual Royal College of Surgeons of England, 65(2), 128-131.
• Türkdoğan, O. (1974). Bir kasabada geleneksel tıp ve modern tıp sürekliliği. I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri. Ankara: Başbakanlık.
• Tylor, E. B. (1891a). Primitive culture researches into the development of mythology, philosophy, religion, language, art, and custom. Vol. I, London: John Murray.
• Tylor, E. B. (1891b). Primitive culture researches into the development of mythology, philosophy, religion, language, art, and custom. Vol. II, London: John Murray.
• Üçer, M. (1989). Sivas’ta folklorik tıp ve bunun modern tıptaki yeri. Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Yoder, D. (1972). Folk medicine. Folklore and Folklife: An introduction. Ed. R. M. Dorson. Chicago: University of Chicago.
• Sözlü Kaynaklar: Bilgin, C. (2020). 1981 doğumlu yükseköğretim mezunu, uzman hekim ile 21 ve 22.05.2020 tarihinde Zoom üzerinden yapılan görüşme.
• Çılgı, Y. (2019). 1976 doğumlu, yükseköğretim mezunu, haccam ile 26.10.2019 ve 29.10.2019 tarihinde Ankara’da yapılan görüşme.
• D. Karasu (2020). 1976 doğumlu yükseköğretim mezunu, uzman hekim ile 08.05.2020 tarihinde Ankara’da yapılan görüşme.
• Demir, S. (2020). 1976 doğumlu, lise mezunu, kamu çalışanı ile 21.03.2020 tarihinde Ankara’da yapılan görüşme.
• Ferikli, A. (2020). 1973 doğumlu, yükseköğretim mezunu, uzman hekim ile 19, 20, 21.03.2020 tarihinde Ankara’da yapılan görüşme.
• Gültepe, S. (2020). 1978 doğumlu, yükseköğretim mezunu, öğretmen ile 04.12.2020 tarihinde Ankara’da yapılan görüşme.
• Kara, M. (2020). 1979 doğumlu yükseköğretim mezunu, uzman hekim ile 02 ve 03.04.2020 tarihinde Ankara’da yapılan görüşme.
• Karslı, S. (2020). 1984 doğumlu, ilköğretim mezunu, haccame ile 05 ve 06.03.2020 tarihinde Ankara’da yapılan görüşme.