Kültürün Kökenlerinde Dayı Hukuku

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 105, 119 - 133, 01.02.2021

Berat Samet Kahraman

https://doi.org/10.22559/folklor.1333

Öz

İnsan, bulunduğu kültürel yapı içinde aidiyet hissine ve köken bilincine sahip olmak ister.
Akraba ilişkileri bu çerçevede önemli rol oynar. Özellikle ilkel toplumlarda dayının sahip
olduğu ayrıcalıklı konumu ve koruyucu yapısı, diğer akraba
ilişkilerinden farklıdır. Babanın sadece dölleyici rol oynadığı ana soylu toplumlarda dayı,
yeğenlerinin birinci dereceden sorumlusu ve varisidir. Aile içindeki bu
bağlardan dolayı dayı hukuku ortaya çıkmıştır.
Zamanla gelişen toplumda aile kurumunun oluşması ve baba otoritesinin çocuk
üzerinde etkisinin azalması, dayının sahip olduğu güçlü statünün sarsılmasına yol
açmıştır. Bu noktada dayı-baba gerilimi ortaya çıkmıştır. Baba otoritesinin toplumda
tamamen kabul edilmesiyle, zamanla dayının toplumsal rolündeki değeri
azalmaya başlamıştır. Ancak kültürün kökenlerinde güçlü bir rol oynayan dayının
kültürel bellekte halâ önemli izleri mevcuttur. Söz konusu dayı hukukunun ana
soylu toplumdan baba soylu topluma geçişte yaşadığı değişim ve dönüşüm ortaya
konulacak, Türk kültürü içindeki izleri takip edilip kalıp ifadeler, anlatılar ve halk
uygulamalarıyla açıklanacaktır. Kültürel pek çok unsurda yer alan dayı kelimesinin
arka planındaki halk hukuku ortaya konulacaktır

Anahtar Kelimeler

Türk halk hukuku, dayı hukuku, Türk kültürü, atasözleri, deyimler

Kaynakça

• Abdulla, K. (1997). Gizli Dede Korkut. A. Duymaz (Çev.). İstanbul: Ötüken.
• Adler, A. (2000). Bireysel psikoloji, sosyal roller ve kişilik. T. Yörükân (Çev.), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Aksoy, Ö. A. (2017). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1-2. İstanbul: İnkılap.
• Aksoy, vd. (2009). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler I-II. (4.bs.), Ankara: TDK.
• Aktunç, H. (2019). Büyük argo sözlüğü (Tanıklarıyla). (12.bs.), İstanbul: Yapı Kredi.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek. A. Tekin (Çev.), İstanbul: Ayrıntı.
• Ayaz, B. (2013a). Balıkesir yöresinde kan bağı ve evlilik dışı akrabalık ilişkileri üzerine bir değerlendirme. Yayımlanmamış Doktora Tezi), Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüTürk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Ayaz, B. (2015b). Dede Korkut kitabı bağlamında anaerkil yapıdan ataerkil yapıya geçiş sürecinde avankulat (dayı kültü) kavramı üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 – 1, ss. 155-162.
• Bacofen, J. J. (1997). Söylence din ve anaerki. N. Şarman (Çev.), İstanbul: Payel.
• Bayat, F. (2016). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken.
• Bıçak, a. (2014). Evren tasavvuru kendini bilmek ya da evreni kurmak. İstanbul: Dergâh.
• Boratav, P. N. (1984). Köroğlu destanı. İstanbul: Adam.
• Çakmak, D. (2015). Jinekokrasinin olmadığı anaerkil toplum: Mosuo toplumu. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi No: 52. (Mart 2015). ss.61-83.
• Çifcibaş, S. (2018). Nevşehir İli Derinkuyu ilçesi halk kültüründe geçiş dönemleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk dünyası ortak atasözleri sözlüğü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Dursun, A. (2015). Türkiye Türkçesi atasözlerinde sözlü hukuk. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Haziran, Cilt: 8 Sayı:38, ss.151-160.
• Dursun, A. (2016). Türk halk hukuku. Ankara: Ötüken.
• Eliade, M. (2015). Doğuş ve yeniden doğuş. F. Aydın (Çev.), İstanbul: Kabalcı.
• Geçtan, E. (1998). Psikanaliz ve sonrası. (8.bs.), İstanbul: Remzi.
• Güvenç, B. (2002). İnsan ve kültür. (9.bs), İstanbul: Remzi.
• Halbwachs, M. (2018). Kolektif bellek, Z. Karagöz (Çev.), İstanbul: Pinhan.
• İnan, A. (1998). Kazak-Kırgızlar’da yeğenlik hakkı ve konuk aşı meseleleri, Makaleler ve İncelemeler I. (3.bs.), Ankara: Türk Tarih Kurumu, s.281-291.
• İnan, A (1998). Türk düğünlerinde exogamie izleri, Makaleler ve İncelemeler I. (3.bs), Ankara: Türk Tarih Kurumu, s. 341-349.
• Jung, G. C. (2017). İnsan ve sembolleri. (2. bs), H. M. İlgün (Çev.), İstanbul: Kabalcı.
• Koca, E. (2019). Türk halk kültüründe damat Muğla’nın Yatağan ilçesi örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Maksudoğlu, M. (1994). İslam ansiklopedisi. Cilt: 9, Türkiye Diyanet Vakfı, s.59-60.
• Malinowski, B. (1987). İlkel toplum. H. Portakal (Çev), İstanbul: Öteki.
• Malinowski, B. (1992). Vahşilerin cinsel yaşamı. S. Özkal (Çev.), İstanbul: Payel.
• Önal, M. N. (2011). Muğla masalları. Muğla: Muğla Üniversitesi.
• Özcan, M. T. (1998). İlkel toplumlarda toplumsal kontrol. İstanbul: Özne.
• Reed, E. (1982). Kadının evrimi I. Ş. Yeğin (Çev.), İstanbul: Payel.
• Sertkaya, O. F. (2018). Kelime dağarcığımızdan etimoloji araştırmaları. Ankara: Akçağ.
• Sevinç, M. (2019). Alaçam Çerkez halk kültürü. Giresun: (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Giresun: Giresun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Şenel, A. (1997). İlkel toplumdan uygar topluma. (5.bs.), Ankara: Bilim ve Sanat. Türkçe Sözlük, (1998). (8.bs.), Ankara: TDK.
• Kaynak kişiler: KK-1 Ömer Ersan, DT: 01.09.1958, Eğt: Orta Okul, Uşak/Ulubey/Kışla Köyü
• Elektronik kaynaklar: Güncel Türkçe sözlük, (e.t. 20.04.2020 https://sozluk.gov.tr/?kelime=i %C5%9F% 20day %C4%B1ya%20d%C3%BC%C5%9Ft%C3%BC).