Parmenides Filozof mu, Peri Physeos Felsefe Metni mi?

Year 2025, Issue: 81, 252 - 269, 15.07.2025

Hayyam Celilzade

https://doi.org/10.58634/felsefedunyasi.1569101

Abstract

Bu makalede Parmenides ve kendisinden günümüze ulaşmış tek eseri olan Peri Physeos ele alınacak. Sokrates öncesi düşünce tarihinde önemli bir isim olan Parmenides, Miletli düşünürlerden temel ilgi alanı, yöntemi ve görüşleri bakımından farklılaşır. Onun yöntemi ve düşüncesine dair bilgilerimizin kaynağı Peri Physeos isimli eseridir. Peri Physeos üç bölüme ayrılır. İlk bölümüne Giriş, ikinci bölümüne Aletheia ve üçüncü bölümüne Doksa ismi verilir. Giriş bölümünün tamamı, Aletheia bölümünün çoğu, Doksa bölümünün ise çok azı günümüze ulaşmıştır. Eserin her üç bölümü farklı dönemlerde çok farklı şekillerde yorumlanmıştır. Ayrıca Parmenides’ten hemen sonra gelen düşünürler eseri farklı alımlamışlar. Örneğin Empedokles, Anaksagoras ve Demokritos gibi isimler Peri Physeos’tan etkilenmekle birlikte, birbirlerinden oldukça farklı görüşler ileri sürerler. Yine Platon’un da Peri Physeos’tan etkilendiği söylenebilir. Onun Sofist ve Parmenides diyalogları bunu söylememize olanak tanır. Özellikle Sofist diyalogunda Platon, Parmenides’in tezlerini geliştirerek ve dönüştürerek yeniden oluşturur. Bunu yaparken Parmenides’ten “baba” olarak bahseder ve yapılan bu işin “baba katli” olarak algılanabileceğinin de altı çizilir. Daha sonraki yüzyıllarda da Peri Physeos dikkat merkezinde olmuş, çeşitli yorumlara konu olmuştur. Bu yorumlarla birlikte Parmenides önümüze filozof, kâhin, şaman, şifacı ve yasa koyucu olarak çıkar. Birbiriyle neredeyse uzlaştırılamaz bu farklı kişiliklerin hangisi Parmenides’tir? Bu sorunun yanıtı öncelikle Peri Physeos’un kısımlarında aranmalıdır. Giriş bölümünde Parmenides neredeyse tamamen mitolojik (kimilerine göre teolojik, kimilerine göre şamanik) bir dil kullanır, Aletheia bölümünde ise mantığın temellerini atar, Doksa bölümündeyse dönemin bilimsel birikiminin çok ilerisinde olan tezler ortaya koyar.
Bununla birlikte bu bilimsel tezlerin hakikatle (aletheia) ilgili olmadığını sanıdan (doksa) beslenen ölümlülerin kanaatleri olduğunu söyler. Dolayısıyla elimizde bir anlamda mitle açılan, mantıkla devam eden, bilimsel tezleri ise sanı (doksa) adlandıran bir eser var. Yine Parmenides’le ilgili antik dönem kaynakları -tıpkı Peri Physeos yorumları gibi- onu filozof, yasa koyucu, şifacı, kâhin kimse olarak tanıtır. Bu çelişkili gibi gözüken durumun tutarlı bir açıklaması var mıdır? Parmenides gerçekten kim, Peri Physeos bir felsefe metni mi? Bu soruların yanıtı söz konusu eserin özellikle Giriş bölümü esas alınarak ve antik dönem kaynaklarının Parmenides’e dair tanıklıkları irdelenerek aranacak, onun yalnızca bir filozof olmadığı, aynı zamanda bir şaman, bir şifacı, bir yasa koyucu olmak gibi çok yönlü bir düşünür olduğu gösterilecektir. Parmenides’in şaman, kâhin, şifacı ve yasa koyucu kimliklerinin sophos kavramının farklı yönleri olduğu ve onun salt bir filozof değil, çok yönlü bir bilge olduğu tezi öne sürülecektir. Ayrıca Parmenides’i bir sophos (bilge) olarak konumlandıran bir tezin, ona ve eserine yönelik farklı yorumları uzlaştırabilecek bir bakış açısı geliştirmeyi mümkün kıldığı söylenebilir.

Keywords

Parmenides, Peri Physeos, mit, şaman, şifacı

Is Parmenides a Philosopher, Is Peri Physeos a Philosophy Text?

Abstract

This article will examine Parmenides and his only surviving work, Peri Physeos. Parmenides, an important figure in the history of pre-Socratic thought and he differed from Milesian thinkers in terms of his main interests, methods and views. The source of our information about his method and thought is his work called Peri Physeos.
Peri Physeos is divided into three parts. The first part is called the Proem, the second part is called Aletheia and the third part is called Doxa. The entire Proem part, most of the Aletheia part and very little of the Doxa part have survived to the present day. All three parts of the work have been interpreted in very different ways in different periods. In addition, thinkers who came after Parmenides received the work differently. For example, names such as Empedocles, Anaxagoras and Democritus were influenced by Peri Physeos, but they put forward very different views from each other. It can also be said that Plato was influenced by Peri Physeos. His Sophist and Parmenides dialogues allow us to say this. Especially in the Sophist dialogue, Plato develops and transforms Parmenides’ theses and recreates them. While doing this, he refers to Parmenides as “father” and it is emphasized that this action can be perceived as “parricide”. In the following centuries, Peri Physeos has been the subject of various interpretations. With these interpretations, Parmenides appears as a philosopher, an oracle, a shaman, a healer and a lawmaker. Which of these almost irreconcilable personalities is Parmenides? The answer to this question should first be sought in the parts of Peri Physeos. In the Proem section, Parmenides uses an almost entirely mythological (some say theological, some say shamanic) language, in the Aletheia section, he lays the foundations of logic, and in the Doxa section, he puts forward theses that are far ahead of the scientific knowledge of the period. However, he says that these scientific theses are not related to truth (aletheia) but are the opinions of mortals fed by opinion (doxa). Therefore, we have a work that opens with myth, continues with logic, and names scientific theses as opinion (doxa). Again, ancient sources about Parmenides -just like the Peri Physeos interpretations- introduce him as a philosopher, a shaman, an oracle, a healer, a lawmaker. Is there a consistent explanation for this seemingly contradictory situation? Who really is Parmenides, is Peri Physeos a philosophical text? The answers to these questions will be sought by taking the Proem section of the work in question as a basis and examining the testimonies of ancient sources about Parmenides. It will be shown that he was not only a philosopher, but also a versatile thinker, such as a shaman, an oracle, a healer, and a lawmaker. It will be put forward that Parmenides’ identities as a shaman, an oracle, a healer and a lawmaker are different aspects of the concept of sophos and that he is not merely a philosopher but a versatile sage (sophos). It can also be said that thesis, which positions Parmenides as a sophos, makes it possible to develop a perspective that can reconcile different interpretations of him and his work.

Keywords

Parmenides, Peri Physeos, myth, shaman, healer, oracle

References

• Agassi, J. (1975). Science in flux. In R. S. Cohen & M. W. Wartofsky (Eds.), Boston studies in the philosophy of science (Vol. 28). D. Reidel Publishing Company.
• Bar-Kochva, B. (2010). The image of the Jews in Greek literature. University of California Press.
• Bowra, C. M. (1937). The proem of Parmenides. Classical Philology, 32(2), 97-112.
• Buckingham, W. (n.d.). Parmenides on truth and opinion. Retrieved July 10, 2024, from https://www.willbuckingham.com/parmenides/
• Cohon, A. H. (2009). A critical text with introduction and translation, the ancient testi- monia and a commentary. Parmenides Publishing.
• Cordero, N. (2010). The ‘doxa of Parmenides’ dismantled. Ancient Philosophy, 30(2), 231-246.
• Cornford, F. M. (2021). Bilgeliğin başlangıcı (Ş. Filiz & F. Özeş, Çev.). Say Yayınları.
• Cornford, F. M. (2020). Dinden felsefeye (Ö. Orhan, Çev.). Albaraka Yayınları.
• Blank, D. L. (1982). Faith and persuasion in Parmenides. Classical Antiquity, 1(2), 167-177.
• Detienne, M. (2012). Hakikatin efendileri (A. Beyaz, Çev.). Pinhan Yayınları.
• Göbel, C. (2002). Mysticism and knowledge in Parmenides. Downside Review, 120(420), 157-174.
• Guthrie, K. S. (1987). An anthology of ancient writings. Phanes Press.
• Guthrie, W. K. C. (2019). Yunan felsefe tarihi II (F. Gültekin, Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Havelock, E. A. (1958). Parmenides and Odysseus. Harvard Studies in Classical Philology, 63, 133-143.
• Hedley, D. (2016). The iconic imagination. Bloomsbury Academic.
• Jaeger, W. (2011). İlk Yunan filozoflarında tanrı düşüncesi (G. Ayas, Çev.). İthaki Yayınları.
• Kahn, C. H. (1969). The thesis of Parmenides. The Review of Metaphysics, 4, 700-724.
• Kingsley, P. (1999). In the dark places of wisdom. The Golden Sufi Center.
• Kingsley, P. (2003). Reality. The Golden Sufi Center.
• Laertios, D. (2003). Ünlü filozofların yaşamları ve öğretileri (C. Şentuna, Çev.). YKY.
• Laks, A., & Most, G. W. (2016). Early Greek philosophy V. Harvard University Press.
• Lebedev, A. V. (2017). Parmenides, Ανηρ Πυθαγορειοσ. Monistic idealism (mentalism) in archaic Greek metaphysics.” Indo-European Linguistics and Classical Philology, 21. 495–536.
• Lesher, J. H. (1984). Parmenides’ critique of thinking. The Poludêris Elenchos of fragment 7. Oxford Studies in Ancient Philosophy, 2, 1-30.
• Marciano, M. L. G. (2008). Images and experience: At the roots of Parmenides’ aletheia. Ancient Philosophy, 28(1), 21-48.
• McKirahan, R. D. (2010). Philosophy before Socrates. Hackett Publishing Company.
• Morrison, J. S. (1955). Parmenides and Er. The Journal of Hellenic Studies, 75, 59-68.
• Palmer, J. (2009). Parmenides and presocratic philosophy. Oxford University Press.
• Palmer, J. (n.d.). Parmenides. In The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved July 10, 2024, from https://plato.stanford.edu/archives/win2020/entries/parmenides/
• Parmenides. (2019). Peri Physeos (Y. G. Sev, Çev.). Pinhan Yayınları.
• Partenie, C. (2009). “Introduction”. Plato’s Myths. Partenie, C. (ed.), pp. xiii-xxx, Cambridge: Cambridge University Press.
• Petters, F. E. (2004). Antik Yunan felsefesi terimleri sözlüğü (H. Hünler, Çev.). Paradigma Yayınları.
• Platon. (2011). Parmenides (A. Yardımlı, Çev.). İdea Yayınları.
• Platon. (2019). Politeia (S. Eyüboğlu & M. A. Cimcoz, Çev.). İş Bankası Yayınları.
• Platon. (2000). Sofist (C. Karakaya, Çev.). Sosyal Yayınları.
• Popper, K. (1998). The world of Parmenides. Routledge.
• Rickert, T. (2014). Parmenides, ontological enaction, and the prehistory of rhetoric. Philosophy & Rhetoric, 47(4), 472-493.
• Robbiano, C. (2011). What is Parmenides’ being? In N. L. Cordero (Ed.), Proceedings of the International Symposium: Parmenides, venerable and awesome (ss. 213- 231). Parmenides Publishing.
• Rohde, E. (2020). Psykhe. Yunanlarda ruhlar kültü ve ölümsüzlük inancı (Ö. Orhan, Çev.). Pinhan Yayınları.
• Şehristani. (2014). Dinler ve mezhepler tarihi (M. Tan, Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Thanassas, P. (2007). Parmenides, cosmos, and being a philosophical interpretation. Marquette University Press.
• Torri, P. (2017). Homoiōsis theōi: A study of the telos in Middle Platonism [Yayımlanmamış doktora tezi, Università degli Studi di Milano].
• Ustinova, Y. (2009). Caves and the ancient Greek mind. Oxford University Press.
• Watson, P. (2020). Fikirler tarihi (K. Atakay, B. Tırnakçı vd., Çev.). YKY.
• Wilkinson, L. A. (2009). Parmenides and to Eon reconsidering muthos and logos. Continuum.