Sultan V. A Legıtimate Reason for Murad's Dethroning: "Makasıdü'ş-Sharıa" in the Ottoman Political Tradition

Year 2024, Volume: 4 Issue: 2, 216 - 230, 31.12.2024

Ercüment Topuz

https://doi.org/10.61960/fikriyat.1595401

Abstract

In the Ottoman political tradition, the legitimacy of the powerful was based on two criteria. These are the Shari'ah and customary principles. “Tafakkuh” has formed the style of the basis of Shari'ah, and “uamul” has formed the style of the customary basis. From the teaching of the first style, “fiqh” literature was promoted, and from the teaching of the second style, “custom” emerged. Both the fiqh literature and the phenomenon of custom have constituted the most important sources of application of the able, superiors and civil servants for a more livable and manageable world. Its two essentials, which are the "sine qua non" of sovereignty and domination, also have certain criteria that do not ensure that the powerful stand in the gap like the "sword of Damocles" at the starting point. These are the principles of "religion", "property", "generation", "life" and "reason" and have been classified and classified under the title of "makasidu'ş-shariat" in the literature of fiqh. They have caused these.
The principles listed under the title of "makasidu'ş-shariat" are the foundation of the reign of Murad V and finally the elements that guided his rule. The study has been prepared chronologically by evaluating the resources of the period, especially the Ottoman Archives, and various related research studies.

Keywords

Makasıd sheria, Murad v, sovereignty

Sultan V. Murad’ın Hal’ine Meşru Bir Gerekçe: Osmanlı Siyaset Geleneğinde “Makasıdü’ş-Şerîa

Abstract

Osmanlı siyasi geleneğinde muktedirin meşruiyeti iki kıstasa dayanmıştır. Bunlar şer’i ve örfi esaslardır. Şer’i esasın üslubunu “tefakkuh”, örfi esasın üslubunu ise “teamül” oluşturmuştur. Birinci üslubun tedvininden “fıkıh” literatürü neş’et etmiş, ikinci üslubun temessülünden de “töre” ortaya çıkmıştır. Hem fıkıh literatürü hem de töre olgusu, daha yaşanılabilir ve yönetilebilir bir dünya için muktedirlerin, amirlerin ve memurların en önemli başvuru kaynaklarını teşkil etmişlerdir. Hükümranlığın ve hakimiyetin “lazım-ı gayrı mufarıkı” olan her iki esasın aynı zamanda muktedirlerin baş ucunda “demokles kılıcı” gibi asılı durmasını temin eden belli kriterleri de mevcut olmuştur. Bunlar “din”, “mal”, “nesil”, “nefis” ve “akıl” ilkeleri olup fıkıh literatüründe “makasıdü’ş-şeria” başlığı altında tarif ve tasnif edilmiştir. Mezkûr ilkelere itibar muktedirin meşruiyetine, ihmali ise hal’ine sebebiyet vermiştir.
Araştırmamıza mevzu V. Murad’ın hükümranlığına temel ve hakimiyetine nihayet olan etkenler de “makasıdı’ş-şerîa” başlığı altında sıralanan ilkelerdir. Çalışma Osmanlı Arşivleri başta olmak üzere dönem kaynakları ve konuya ilişkin araştırma eserleri dikkate alınarak hazırlanmıştır

Keywords

Makasıdü'ş-şerîa, Murad v, Hakimiyet

References

• Abdi Tarihi (1999). 1730 Patrona İhtilâli Hakkında Bir Eser, Haz. Faik Reşit Unat, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Abu-Manneh, B(1994), The Islamic Roots of the Gülhane Rescript, Die Welt des Islams, New Series, Vol. 34, Issue 2 (Nov., 1994), pp. 173-203.
• Ahmed Cevdet Paşa (1980). Maruzat, Çev: Y. Hallaçığlu, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• …………………….(1309). Tarih-i Cevdet VIII, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye.
• …………………….(1960). Tezakir 13-20, Haz. C. Baysun, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• …………………….,(1953). Tezakir 1-13, Haz. C. Baysun, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ahmed Saib (?). Tarih-i Sultan Murad-ı Hamis, Mısır: Hindiye Matbaası.
• Ahmet Mithat Efendi (2013), Üss-i İnkılap, Haz. İ.N. Uysal, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• M. A. Asım Efendi (2015), Asım Efendi Tarihi II, Haz. Ziya Yılmazer, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu. Beydilli, K.(2020), Mustafa IV, DİA, İstanbul: TDV. Yayınları, s.283-285.
• Cabi Ömer Efendi (2003), Câbî Tarihi, Haz. M.A.Beyhan, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ebuziya Tevfik (1973), Yeni Osmanlılar I, İstanbul: Kervan Yayınları.
• Hülagü, M. (2003), Sultan II. Abdülhamid'in Sürgün Günleri ( 1909-1918): Hususi Doktoru Atıf Hüseyin Bey'in Hatıratı, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Hüseyin Tugi (2010), Musibetname (Tahlil-Metin ve İndeks), Haz. Ş.N. Aykut, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İbn Arabî (2018), Tedbîrât-ı İlâhiyye, Şarih: Ahmed Avni Konuk, Haz. Mustafa Tahralı, İstanbul: İz Yayıncılık.
• İbrahim Peçevi (1283), Tarih-i Peçevi, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• İbretnüma (1989), Mabeynci Fahri Bey’in Hatıraları ve İlgili Bazı Belgeler, Haz. B. Sıtkı Baykal, Ankara: TTK Basımevi.
• İmam Gazali (1969), Nasihat-ül-Mülûk (Devlet Başkanlarına), (O. Şekerci, Terc.). İstanbul: Sinan Yayınevi .
• İnalcık, H. (2014), Devlet-i Aliyye (Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar II), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kara Çelebi-zâde Abdülaziz Efendi (?), Ravzatü’l-Ebrar, İstanbul (?).
• Karlangıç, O.(2017), “Ahmet Cevdet Paşa’ya Göre Tanzimat Dönemi Osmanlı Devlet Ricali”, Tarih ve Gelecek Dergisi, C.3, S.3. ss.266-297.
• Kâtip Çelebi (1286), Fezleke I, İstanbul: Ceride-i Havadis Matbaası.
• …………….. (1287), Fezleke II, İstanbul: Ceride-i Havadis Matbaası.
• Kutay, C. (1991), Sultan Abdülaziz’in Avrupa Seyahati, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Küçük, C. (2020), Murad V, DİA, Ankara: TDV. Yayınları, s.183-185.
• Mahmud Nedim Paşa (1327), Ayine ve Hasbihal, İstanbul: Karabet Matbaası.
• Mahmut Celaleddin Paşa (1979), Mir’at-ı Hakikat, İstanbul: Kervan Kitapçılık.
• Mercan, M. (2015), “Sultan Abdülmecid’in Rumeli ve Anadolu’ya Yaptığı Geziler”, Ortaköy Büyük Mecidiye Cami (Nakş-ı İstanbul), Ed. Ahmet Uçar, İstanbul: Gürsoy Group, ss.85-116.
• Mevlânâ Mehmed Neşrî (2008), Cihânnümâ (Osmanlı Tarihi 1288-1485), Haz. Necdet Öztürk, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Mithat Paşa (1997), Hayatım İbret Olsun (Tabsıra-i İbret), Haz. O.S. Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yayınları.
• Muhyiddin El-Kâfiyeci (2018), Seyfü’l-Mülûk-Seyfü’l-Kudât, Haz. Nail Okuyucu, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Mustafa Naima Efendi (2009), Tarih-i Na’îmâ, Haz. M. İpşirli, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Necmeddin Et-Tarsûsî (2018), Tuhfetü’t-Türk, Haz. Muhammed Usame Onuş, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Orman, S.(2021), Gazalî, Adalet ve Sosyal Adalet, İstanbul: İktisat Yayınları.
• Piterberg, G. (2017), Bir Osmanlı Trajedisi (Tarih Yazımının Tarihle Oyunu), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Raşid Mehmed Efendi (1282), Tarih-i Raşid II, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Satı, İ. (2020), Sultan V. Murad’ın Hayatı ve Kısa Saltanatı (1840-1904), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Solakzâde Mehmed Hemdemî (1297), Solakzâde Tarihi, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Süleyman Hüsnü Paşa (2020), Bir Darbenin Serencamı (Hiss-i İnkılab), Yay. Haz. Aydın Kurt, İstanbul: Kapra Yayınları.
• Süleyman Paşa (1326), Hiss-i İnkılab (Sultan Abdülaziz’in Hal’i ile Sultan Murad-ı Hamisin Cülusu), İstanbul: Tanin Matbaası, 1326, s.62.
• Şanîzâde Mehmed Atâ’ullah Efendi(2008), Şânî-Zâde Tarihi (1223-1237), Haz. Z. Yılmazer, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Şemdanîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi (1338), Mür’it Tevarih, İstanbul: Maarif Nezareti.
• Tahsin Paşa (2018), Yıldız Hatıraları, Yay. Haz. A. Z. İzgöer, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Taşköprülüzâde Ahmed Efendi (2016), Ahlak ve Siyaset Risaleleri, Tahkik ve Tercüme: Müstakim Arıcı, İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yayınları.
• Tevfik Nureddin (1324), Sultan Murad’ın Cülus ve Hal’i, Konstantiniye: Karabet Matbaası.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1943), Sultan Abdülaziz Vak’asına Dair Vak’anüvis Lütfi Efendinin Bir Risalesi, Belleten Dergisi, (7-28), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.