Haptik Görsellik ve Çok Duyulu Film Deneyimi: Beden ve Ruh

Yıl 2023, Sayı: 1, 1 - 19, 10.07.2023

Ayşe Dilan Salkaya

https://doi.org/10.26650/Filmvisio.2023.0001

Öz

Sinemanın görüntü ve sesle anlatabilme özelliği diğer duyuları geri plana itmiştir ancak sinema, tüm duyuları aktive eden bir sanat disiplinidir. Bu yaklaşıma göre film, gözle dokunulabilen bir tür tendir. Bedenselleşen görüntü sayesinde izleyicinin algılaması ve film deneyimi çok duyulu bir yapıya kavuşur. Göz, imgeyi gördükten sonra bellekteki diğer duyuları da çağırır. İzleyici, film izlerken gözüyle filmin tenine yakınlaşır. Laura Marks’ın bu izlekten yola çıkarak ortaya koyduğu “haptik görsellik” kavramına göre film ile izleyici karşılıklı konumlanan iki ayrı bedendir. Haptik görsellikte göz, tıpkı dokunma organı gibi davranır. Haptik görme, optik görmenin tam karşıtıdır ve beden, optik görmede olmadığı kadar görme sürecine dahil olur. Kavramsal çerçevesini Marks’ın fikirlerinin oluşturduğu çalışma, söz konusu karşılıklı etkileşimde filmin çok duyulu bir deneyim alanı olarak izleyici için görsel olmayan duyuları da açığa çıkardığını tartışmaya açmaktadır.Çalışmada önce haptik görselliğin ve duyular yoluyla film deneyiminin tarihsel değerlendirmesi yapılmış, ardından Beden ve Ruh (On Body and Soul [Testről és lélekről], Ildikó Enyedi, 2017) filmi betimsel analiz yöntemiyle çözümlenerek haptik görselliğin ve çok duyulu film deneyiminin imkânı ortaya koyulmuştur. Ana meselesi dokunma ve dokunamama arasındaki gerilim olan filmin kendisinin de dokunsal olabileceği, filmde kullanılan yakın plan, ışık ve renk öğeleriyle izleyicinin filmin tenine yakınlaştığı, çalışmada tartışılan izleklerdir. Çalışmanın sonucunda, filmdeki görme ve işitme duyusunun tat alma, koklama ve kinesteziyle birlikte davranarak duyulararası izleme deneyimini mümkün kıldığına, filmin, görmenin hegemonyasını kırarak farklı duyuları da açığa çıkardığına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Haptik görsellik, görme, dokunma, çok duyulu film deneyimi, Beden ve Ruh

Haptic Visuality and a Multi-Sensory Film Experience: On Body and Soul

Öz

Cinema’s ability to convey meaning through image and sound may overshadow other senses, but it is actually an artistic discipline that engages all senses. This theory views film as a type of touchable skin that can be experienced through the eyes. The embodied image gives the audience’s perception and the moviegoing experience a multi-sensory framework. The eyes call the other senses into memory upon viewing an image, and the audience moves their eyes closer to the screen as they watch a film. Laura Marks’ (2020) haptic visuality theory is based on this idea, according to which the audience and the film are two distinct bodies placed opposite one another. In haptic visualization, the eye behaves just like the organ of touch. Haptic vision is the opposite of optical vision, with the body being more involved in the haptic vision process than in optical vision. This study raises the issue of how films also reveal non-visual senses as a multisensory experience area in this reciprocal interaction, whose conceptual framework is formed by Marks’ ideas. Before using the descriptive analysis method to examine Ildikó Enyedi’s film On Body and Soul (Testről és lélekről, 2017), the study assesses the historical multi-sensory film experience and the development of haptic visuality to show its potential. The main theme discussed in the film is the tension between touch and non-touch, with closeups, lighting, and color elements used in the film helping the viewer feel more intimately attached to the skin of the film. The study’s findings suggest that the senses of taste, smell, kinesthesia, sight, and hearing work together in the film to enable an intersensory viewing and that the film also reveals other senses by shattering the hegemony of vision.

Anahtar Kelimeler

Haptic visualization, seeing, touching, multisensory film experience, On Body and Soul

Kaynakça

• Andrew, J. D. (2010). Büyük sinema kuramları (Z. Atam, Çev.). Doruk Yayıncılık. google scholar
• Belova, O. (2006). The event of seeing: A phenomenological perspective on visual sensemaking. Culture and Organization, 12(2), 93-107. https://doi.org/10.1080/14759550600682866 google scholar
• Bülbül, A. E. (2021). Gözü sıyırmak: Filmin teni. ViraVerita E-Journal: Interdisciplinary Encounters, 13, 288-294. https://dergipark.org.tr/tr/pub/viraverita/issue/62537/911132 google scholar
• Descartes, R. (2014). Meditasyonlar (İ. Birkan, Çev.). Bilgesu Yayıncılık. google scholar
• Deleuze, G. (2020). Francis Bacon duyumsamanın mantığı (C. Batukan & E. E. Nahum, Çev.). Norgunk Yayıncılık. google scholar
• Elsaesser, T., & Hagener, M. (2011). Film kuramı: Duyular yoluyla bir giriş (B. Soner & B. Yıldırım, Çev.). Dipnot Yayınları. google scholar
• Enyedi, I. (Yönetmen). (2017). On Body andSoul [Film]. Macaristan: Inforg-M&M Film Kft. google scholar
• Göldere, S., Söyler, M., Aslan, E. T., & Soyluer, D. (2020). Megan Bascom dans, empati ve kinestezi çağdaş diyaloglar atölyesi üzerine bir deneme. Sahne ve Müzik, 10, 1-52. https://dergipark.org.tr/tr/pub/smead/ issue/52227/683060 google scholar
• Gümüştaş, S. (2015). Beden etkileşimli deneyim mekanları (Tez No. 397882) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. google scholar
• Gibson, J. (1966). Thesensesconsideredperceptualsystems. Houghton Mifflin Company. google scholar
• Koç, Ç. (2020). Duyular, dokunma ve vücut bilinci. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 97-114. https:// dergipark.org.tr/tr/pub/flsf/issue/58166/782884 google scholar
• Lee, S. J., & Reeves, T. C. (2007). Edgar Dale: A significant contributor to the field of educational technology. Educational Technology, 47(6). https://www.jstor.org/stable/44429532 google scholar
• Lee, Y. (2010). The roles of haptic perception in visual arts [Unpublished master's dissertation, University of Illinois, USA]. https://www.ideals.illinois.edu/items/18352 google scholar
• Marks, L. U. (2002). Touch: Sensuous theory and multisensory media. University of Minnesota Press. https://www. jstor.org/stable/10.5749/j.ctttv5n8 google scholar
• Marks, L. U. (2020). Filmin teni: Kültürlerarası sinema, bedenleştirme ve duyular (S. Yılmaz, Çev.). Doruk Yayınları. google scholar
• McLuhan, H. M. (2014). Gutenberg galaksisi tipografikinsanın oluşumu (G. Çağalı Güven, Çev.). Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Merleau-Ponty, M. (1992). Phenomenologyof perception (C. Smith, Trans.). Routledge. google scholar
• Merleau-Ponty, M. (1996). Göz ve tin (A. Soysal, Çev.). Metis Yayınları. google scholar
• Merleau-Ponty, M. (1999). Beden (I. Ergüven, Çev.). Cogito: Bir Anatomi Dersi: Ev, 17, Yapı Kredi Yayınları. google schol ar Minogue, J., & Jones, M. G. (2006). Haptic in education: Exploring an untapped sensory modality. Review of Educational Research, 76(3), 317-348. https://doi.org/10.3102/0034654307600331 google scholar
• Özdemir, M. (2014). Nitel veri analizi: Sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerine bir çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 7(1), 321-343. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ogusbd/ issue/10997/131612 google scholar
• Pallasmaa, J., Holl, S., & Kılıç, A. U. (2011). Tenin gözleri: Mimarlık ve duyular. Yem Yayınları. google scholar
• Polanyi, M. (1962). Personalknowledge. Routledge and Kegan Paul. google scholar
• Rapold, N. (2018, February 21). Interview: Ildiko Enyedi [Web log post]. https://www.filmcomment.com/blog/ interview-ildiko-enyedi google scholar
• Springgay, S. (2004). İnside the visible: youth understandings of body knowledge through touch [Unpublished doctoral dissertation, University of British Columbia]. https://www.scribd.com/document/360683643/ Inside-the-Visible-Stephanie-Springgay google scholar
• Springgay, S. (2008). Body knowledge and curriculum: Pedagogies of touch in youth and visual culture. Peter Lang. google scholar
• TDK. (t.y.). Sinestezi. Retrieved June 11, 2023, from https://sozluk.gov.tr/ google scholar
• Yılmaz, C. (2022). Bedenselleşen sinema: Film fenomenolojilerinde feminist imgelem. sinecine, 73(1), 203-219. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sinecine/issue/69529/1104932 google scholar
• Yılmaz, A. F. (2022). Tarkovski sinemasında düşünceye dönüşen resim: Deleuze ve Artaud'nun görüşleri üzerinden yeni bir analiz. SineFilozofi, 87-105. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sinefilozofi/issue/72884/1063157 google scholar