AVRUPA’DA YAŞAYAN TÜRKLERİN DİNÎ ve SOSYO-KÜLTÜREL HAYATINDA TÜRK DİYANET VAKIFLARI’NIN YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 2, 181 - 208, 30.12.2020

Muhammed Yamaç

Öz

1960’lı yıllardan sonra Türkiye’den Avrupa’ya geçici işçi statüsünde kitlesel bir göç hareketi gerçekleşmiştir. Türk göçmenler, bir zaman sonra birtakım nedenler dolayısıyla Avrupa’da yerleşik bir düzen kurmuşlardır. Türk göçmenler, ilk etapta dilsel, dinî, sosyo-kültürel vb. farklılıklar dolayısıyla Avrupa toplumuyla ciddi anlamda uyum sorunu yaşamışlardır. Bu sorunu aşmada yardımcı bir unsur olarak dernekleşme faaliyetlerine girişmişlerdir. Türk göçmenlerin nüfusunun artması, birçok bölgede veya ülkede benzer uyum sorunlarıyla karşılaşılması, toplumsal ve gündelik ihtiyaç ve sorunların farklılaşarak artmasıyla birlikte bir sivil çatı örgütlenmesine ihtiyaç duyulmuştur. Böylece Türk göçmen nüfusunun yoğun olduğu Avrupa ülkelerinde Türk Diyanet Vakıfları (TDV) kurulmuştur. Avrupa’da faaliyet yürüten ve ilgili devletlerin resmi mevzuatına göre kurulan sivil bir örgütlenme olarak TDV, Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) ile yarı-ilişkili vakıflar statüsündedir. Bu araştırma, Avrupa’da yaşayan Türk göçmenlerin dinî ve sosyo-kültürel hayatında TDV’nin etkisi, işlevsel rolü, yeri, önemini ve bunun Türk göçmenler açısından ne anlam ifade ettiğini sosyolojik olarak açıklamaya ve anlamlandırmaya girişmektedir. Araştırmada, anlayıcı (nitel) yöntem çerçevesinde dokümanlar üzerine yapılan dolaylı gözlem yoluyla elde edilen veriler/bulgular, anlamlandırılmaya ve analiz edilmeye çalışılmaktadır. Araştırmada, TDV’nin Avrupa’daki Türk göçmenlerin bireysel ve toplumsal hayatında din, eğitim, sosyal, kültürel, kimlik, dayanışma, bütünleşme vb. noktalarda önemli bir etkiye sahip olduğu ve çok boyutlu fonksiyonlar taşıdığı sonucuna varılmaktadır. Bu yönüyle TDV’nin Avrupa’daki Türk göçmenlerin toplumsal hayatında önemli bir yer tuttuğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Dini ve Sosyo-Kültürel Hayat, Avrupa, Türkler, Diyanet İşleri Başkanlığı

Teşekkür

Yaklaşık 6 aylık bir zamanın diliminin ürünü olan bu makale, yüzlerce kaynakların detaylı olarak okunması, taranması ve analizi sonucu son derece özgün cümlelerle ve geniş bir perspektifle ele alınmaktadır. Bu nedenle de makale, kendine özgün bir perspektifi ve zengin bir kaynakçası bulunmaktadır. Makalenin hakem sürecinin en kısa zamanda başlatılmasını ve önümüzdeki Aralık sayısında yayımlanmasını temenni ediyorum. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi için zaman ayırıp emek sarf eden herkese teşekkürlerimi ifade etmek istiyorum. Çalışmalarınız Rabbimden kolaylıklar diliyorum.

Kaynakça

• Aktay, Yasin, “Almanya ve AB Bağlamında Aleviler, Türkler ve Diyanet”, tezkire, düşünce, siyaset, sosyal bilim dergisi, cilt: 40, 2004, ss. 13-27.
• Alperen, Altan, Yaprak, Asuman, “Almanya’da Türklere Yönelik Uygulanan Entegrasyon Kursları Üzerine Bir Araştırma”, Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, cilt: 4, sayı: 1, Temmuz-2019, ss. 78-95.
• Arıcan, Muhammed, Bulut, Ramazan, “Avrupa’da Yaşayan Türklerde Dini Kimlik ve Aidiyet Algısı: Sandıklı Örneği”, Uluslararası Beşeri ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi, cilt: 4, sayı: 1, Nisan-2020, ss. 66-80.
• Arslantürk, Zeki, “Dindarlığın Bağımsız Değişkenleri”, Dindarlık Olgusu (Sempozyum ve Tebliğleri), ed. Hayati Hökelekli, KURAV Yayınları, Bursa, 2006, ss. 239-257.
• Atacan, Fulya, Kutsal Göç-Radikal İslamcı Bir Grubun Anatomisi-, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 1993.
• Bruinessen, Martin Van, “Batı Avrupa’da İslami Bilgi Üretimi, Disiplin, Yetki ve Kişisel Arayış”, Avrupa’da Müslüman Öznenin Üretimi, der. Martin Van Bruinessen-Stefano Allievi, çev. Attila Tuygan, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012, ss. 11-50.
• Chin, Rita, The Quest Worker Question in Postwar Germany, Cambridge University Press, New York, 2007.
• Coştu, Yakup, Ceyhan, M. Akif, “DİTİB’in Din Eğitimi Faaliyetleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt: 8, sayı: 1, Haziran-2015, ss. 39-51.
• Çelik, Celaleddin, “Almanya’da Türkler: Sürekli Yabancılık, Kültürel Çatışma ve Din”, Milel ve Nihal İnan, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, cilt: 5, sayı: 3, Eylül-Aralık-2008, ss. 105-142.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı, “2020 Yılı Performans Programı”, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara, Mart-2020, https://stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/Documents/2020%20Performans%20Program%C4%B1.pdf, erişim: 26.06.2020.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı, “Diyanet İşleri Başkanlığı 2019 Yılı Faaliyet Raporu”, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara, Mart 2020, https://stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/Documents/2019%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu.pdf, erişim: 24.06.2020.
• Eliaçık, Zeliha, Almanya’da Camilerin Finansmanı ve Cami Vergisi Tartışmaları, SETA Yayınları, İstanbul, 2019.
• Fidan, Nurettin, Erden, Münire, Eğitime Giriş, Alkım Yayınları, İstanbul, 1998.
• Giddens, Anthony, İleri Toplumların Sınıf Yapısı, çev. Ömer Baldık, Birey Yayıncılık, İstanbul, 1999.
• Güllü, İsmail, “Almanya’daki III. Kuşak Türk Gençlerinin Dini Tutum ve Davranışları –Köln Örneği-“, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2003.
• Güllü, İsmail, “Gençlik Dindarlığı: Almanya’daki III. Kuşak Türk Gençleri Örneği”, Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay-Celaleddin Çelik, Karahan Kitabevi, Adana, 2006.
• Gültepe, Kâzım, “Almanya’daki Türkler ve Dertleri”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, cilt: 132, Aralık-1997, ss. 30-38.
• Günay, Ünver, “Göç, Din ve Değişme: Batı Avrupa’daki Türk İşçileri Örneği”, Bilimname, cilt: 2003, sayı: 3, Eylül-2003, ss. 35-64.
• Güngör, Özcan, “Amerika’da Türkler ve Türklerin Dini Kurumsallaşmaları Açısından Camiler”, EKEV Akademi Dergisi, cilt: 15, sayı: 47, Bahar-2011, ss. 85-101.
• Günlü, Ramazan, “Hegemonya ve Siyasal Öğrenme, Almanya’daki Türkiyeli Genç Yetişkin ve Yetişkin Topluluk Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 2000.
• Gürer, Banu, “Din Eğitimi Politikaları Açısından Batı’da Yaşayan Türklerin Dini Çoğulculuk Algısı”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 45, Mayıs-2014, ss. 191-216.
• ,Haksever, Ali, Federal Almanya’da Göç ve Entegrasyon Politikaları, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvelik Bakanlığı Dış İlişkiler ve Yurtdışı İşçi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Yurtdışı İşçi Hizmetleri Uzmanlık Tezi, Ankara, 2014.
• Kahraman, Fatma Zeliha, “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yurt Dışı Din Hizmetleri: Danimarka Örneği”, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2007.
• Kanık, Cengiz, “Almanya Doğumlu Türkiye Gençliğinde Dini Tutum ve Davranışlar”, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2016.
• Kaya, Ayhan, “Euro-Türkler Kuşaklararası Farklılıklar, İslam ve Entegrasyon Tartışmaları”, Göç Araştırmaları Dergisi, cilt: 1, sayı: 1, Ocak-2015, ss. 44-79.
• Kaymakcan, Recep, “Diyanet Hizmetleri Bağlamında Avrupa’daki Türk Gençlerinin Eğitimi”, III. Din Şurası Tebliğ ve Müzakereleri, ed. Mehmet Bulut, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2005, ss. 481-489.
• Koç, Mustafa, “Diasporik Yaşamın Psiko-Anatomisi – V: Müslüman-Türk Göçmenlerin Yalnızlık-Asimilasyon-Entegrasyon Biçimlenmeleri Üzerine Nitel Bir Araştırma”, Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 4, sayı: 1, Haziran-2018, ss. 51-96.
• Koç, Mustafa, “Diasporik Yaşamın Psiko-Anatomisi – VI: Müslüman-Türk Göçmenlerin Kendini Gerçekleştirme-Yaşamı Sürdürme Nedenleri- Dinsel Başa Çıkma Durumları Üzerine Nitel Bir Çalışma”, Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 4, sayı: 2, Aralık-2018, ss. 163-210.
• Koç, Mustafa, “Dinsel Yönelim Kaygıyı Nasıl Etkiler? Almanyalı Müslüman Türk Göçmenler Üzerine Bir Alan Araştırması”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 29, Haziran-2014, ss. 39-72.
• Kurt, İhsan, Yetişkin Eğitimi, Nobel Yayınları, Ankara, 2000.
• Küçükcan, Talip, “Diasporada Dinî İnanç ve Tutumlar: Genç Türkler ve Dinî Hayat”, Gençlik Dönemi ve Eğitimi II, ed. Hayati Hökelekli, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2003, ss. 169-195.
• Marshall, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü, çev. Osman Akınhay-Derya Kömürcü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara, 1999.
• Perşembe, Erkan, “Almanya’da Türklere Ait Dinî Kuruluşlar”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 8, sayı: 8, Eylül-1996, ss. 57-180.
• Perşembe, Erkan, Almanya’da Türk Kimliği Din ve Entegrasyon, Araştırma Yayınları, Ankara, 2005.
• Spielhaus, Riem, Herzoh, Martin, Die Rechtliche Anerkennung İslams in Deutschland, Friedrich Ebert Stiftung-Berlin Forum, Berlin, 2015.
• Şahin, Birsen, Almanya’daki Türkler Misafir İşçilikten Ulusötesi (Transnasyonel) Bağların Oluşumuna Geçiş Süreci, Phoenix Yayınları, Ankara, 2010.
• Şen, Faruk, Koray, Sedef, Türkiye’den Avrupa Topluluğu’na Göç Hareketleri, Önel Yayınevi, Köln, 1993.
• Taşdelen, H. Musa, “Avrupa’da Yeni Kuşak Türk Gençliği”, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, cilt: 3, sayı: 1-2, 2001.
• Taştan, Abdulvahap, Değişim Sürecinde Kimlik ve Din: Kayseri’den Yurtdışına İşçi Göçü Olayının Kültürel Boyutu, Kayseri Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, Kayseri, 1996.
• Taştan, Abdulvahap, Yurda Dönen İşçilerin Uyum Sorunları ve Din, Laçin Yayınları, Kayseri, 2003.
• Tibi, Bassam, Der Islam und Deutschland – Muslime in Deutschland, Deutsche Verlags-Anstalt DVA, 2. Basım, Stuttgart, 2000.
• Tosun, Cemal, Din ve Kimlik, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993.
• Turan, Kadir, Almanya’da Türk Olmak, Sümer Kitabevi, İstanbul, 1992.
• Yavuz, Sefer, “Göç, Entegrasyon ve Din: Avrupa’da Yaşayan Türkler Bağlamında Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt: 6, sayı: 26, Bahar-2013, ss. 610-623.
• Yavuzer, Hasan, “Amerika’daki Türkler ve Kendilerine Götürülen Din Hizmetleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı: 189, Aralık-2010, ss. 159-183.
• Yerkazan, Hasan, “Eğitim ve Din Hizmetleri Bağlamında Almanya Diyanet İşleri Türk İslam Birliği”, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 2011.
• Yılmaz, Ömer, “Yurtdışı Cami ve Cami Dışı Din Hizmetleri”, Diyanet İlmi Dergi, cilt: 42, sayı: 1, Ocak-Şubat-Mart-2006, ss. 59-78.
• Yılmaz, Ömer, “Almanya’da DİTİB Camilerinde Hafta Sonu Uygulanan Kur’an Kurslarının Kısa Bir Analizi “Hamburg Örneği””, Diyanet İlmi Dergi, cilt: 49, sayı: 1, Mart-2013, ss. 123-144.
• YTB, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, Avrupa’da Yaşayan Türkler -Yaz Tatili Döneminde Türkiye’ye Gelen Türkler Örneği-, T.C. Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, Ankara, Ekim-2011,
• https://ytbweb1.blob.core.windows.net/files/resimler/books/avrupada-yasayan-tuerkler.pdf, erişim: 13.07.2020.
• https://www.ditib.de/default.php?id=5&lang=en, erişim: 18.06.2020.
• https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.633.pdf, erişim: 07.06.2020.