ALEVİLERDE ÖLÜMLE İLGİLİ İNANIŞ VE UYGULAMALARIN DİNLER TARİHİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ARGUVAN ÖRNEĞİ

Yıl 2016, Cilt: 21 Sayı: 2, 107 - 127, 01.12.2016

Ayhan Gaspak

Öz

Ölüm yaratılışın ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilmektedir. Dolayısı ile ilk insandan günümüze kadar ölümle ilgili birçok düşünce ortaya atılmıştır. Çoğu medeniyette olduğu gibi Türk Kültüründe de ölümle ilgili bazı inanış ve uygulamalar görülmüştür. Yaptığımız alan çalışmasında ele aldığımız Arguvan yöresi Alevilerinin geçiş dönemlerinden olan ölümle ilgili dini inanış ve uygulamalarını Dinler Tarihi açısından ele alıp inceleyeceğiz. Ayrıca Eski Türk Dini ile ilgili benzerliklerini ortaya koymaya çalışacağız. Çalışmamız mülakat ve katılımlı gözlem metotları kullanılarak ortaya konulmuştur

Anahtar Kelimeler

Arguvan, Ölüm, Aleviler, İnanış, Eski Türk Dini

Assesment of Belief and Practices Related to Death in Alevi’s in Terms of History of Religions Arguvan Example

Öz

Death is accepted as an inseparable part of creation. Hence, many thoughts related to death have been suggested from primitive man to today. As is in many civilizations, some beliefs and practices concerned with death are also seen in Turkish Culture. In the field survey we did, we are going to study the death-related religious beliefs and practices of Arguvan Region Alevi’s who are in the transition period, in terms of History of Religion. Besides, we are going to try to reveal its similarities with the old Turkish religion. Our study employed interviews and attended observation methods

Anahtar Kelimeler

Arguvan, Death, Alevi’s, Belief, Old Turkish Religion.

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Haluk, Bin Yıl Önce Bin Yıl Sonra Kaşgarlı Mahmut ve Divanü Lugati’t Türk, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, 2008.
• Altuncu, Abdullah, “Sümer Mitolojisi Bağlamında Otorite Tarafından Şekillendirilen İbadet ve Törenler”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. I, S. 1, Kilis, 2014.
• Araz, Rıfat, Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara, 1991.
• Aslantaş, Nuh, İslam Dünyasında Samiriler, İz Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• Birdoğan, Nejat, Alevilik Anadolu’nun Gizli Kültürü, Kaynak Yay., İstanbul, 2013.
• Çelebi, İlyas, “Rüya” Mad., DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., c. XXXV, İstanbul, 2008.
• Jean-Paul Roux, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Kabalcı Yay., İstanbul, 2011, s. 292.
• Harun Güngör, Türk Din Etnolojisi, IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul, 2012, s. 162.
• Doğan, İsmail, “Malatya’da Ölümle İlgili Adetler ve İnanışlar”, III. Battalgazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu, Tebliğler, Malatya, 1988.
• Eröz, Mehmet, Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik, Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı, İstanbul, 1992.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, Geçmişten Günümüze Halk İnançları İtibariyle Alevilik-Bektaşilik, Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yay., Ankara, 1994.
• Gültepe, Necati, Türk Mitolojisi Yeni Araştırmalar Işığında, Resse Yay., İstanbul, 2014.
• Güngör, Harun, Türk Din Etnolojisi, IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul, 2012.
• Güngör, Harun-Köylü, Bekir, Türk Halk İnanışları, Tezmer Kitap Kırtasiye Fotokobi İnternet, Kayseri, 2014.
• Güngör, Harun-Günay, Ünver, Türk Din Tarihi, Lâçin Yay., İstanbul, 1998.
• Güngör, Harun-Argunşah, Mustafa, Dünden Bugüne Gagauzlar, Elektronik İletişim Ajansı, Ankara, 1993.
• Hacıgökmen, Mehmet Ali, “Türklerde Yas Âdeti Temelleri ve Sonuçları”, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür Nejat Göyünç Armağanı, Selçuk Üniversitesi Matbaası, Konya, 2013.
• İbn Mace, Sünen, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, Beyrut, 1975.
• İnan, Abdulkadir, Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1976.
• İyiyol, Fatih “Alevi Bektaşi Geleneğinde Düvazlar-Düvazimamlar” Uluslararası Sosyal Arastırmalar Dergisi The Journal of International Social Research c. VI, S. 27 Volume: 6 Issue: 27 Yaz 2013 Summer 2013, www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581(15/09/2016).
• Kafesoğlu, İbrahim, Eski Türk Dini, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1980.
• Kılıç, M. Cemil, Sorularla Alevilik, Kamer Yay., İstanbul 2015.
• Kılıç, Sami, “Çocuk Sahibi Olmak İçin Dinsel-Sihirsel Bir Uygulama: Irk Atma Ocağı (Takmak Köyü-Elif İskeçe Örneği)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 63, Ankara 2012.
• Kılıç, Sami-Altuncu, Abdullah, “Cilt Hastalıklarına Yönelik Bir Halk Hekimliği Uygulaması: Gelincik Ocağı (Çavlu Köyü-Fikriye Pınar Örneği)”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/10 Summer 2015, p. 627-638 DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8642 ISSN: 1308-2140, Ankara- Turkey (10/09/2016).
• Kısacık, Raşit, Malatya’nın Yöresel Kültürü, Yılmaz Matbaacılık, Malatya, trs.
• Korkmaz, Faruk, Malatya Mahalle Kültürü ve Komşuluk İlişkileri, Malatya Valiliği Malatya Kitaplığı Yay., Malatya, 2013.
• Küçük, Abdurrahman-Küçük, M. Alparslan, Türkistan’dan Türkiye’ye Alevilik-Bektaşilik (Dinler Tarihi Açısından Bir Yaklaşım), Berikan Yayınevi, Ankara 2011.
• Metin, İsmail, Alevilikte Cenaze Kaldırma, Parşömen Yay., İstanbul, 2010.
• Noraşin, Sabahiye, “Malatya İli Arguvan İlçesi Ölüm Gelenekleri”, 4. Ulusal Arguvan Sempozyumu, İnönü Üniversitesi, Malatya, 2014.
• Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, c. II, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1995.
• Örnek, Sedat Veyis, Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yay., Ankara, 1979.
• _______, “Anadolu Folklorunda Yas”, I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1974.
• Roux, Jean-Paul, Eski Türk Mitolojisi, çev. Musa Yaşar Sağlam, BilgeSu Yayıncılık, Ankara, 2012.
• _______, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Kabalcı Yay., İstanbul, 2011.
• Selçuk, Ali, Ağaçeri Türkmenleri Tahtacılar, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• _______, Tahtacılar, Yeditepe Yay., İstanbul, 2005.
• Şahin, Halil İbrahim, “Balıkesir Çepnilerinde Ağıt Geleneği ve Ağıtçı Kadınlar”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, Hermes Ofset Baskı Hizmetleri, S. 2, Ankara, 2011.
• Şahin, Hüseyin, “Malatya Mutfak Kültüründe Özel Günlere Dair Geleneksel Uygulamalar”, II. Uluslararası Doğu Anadolu Bölgesi Geleneksel Mutfak Kültürü ve Van Yemekleri Sempozyumu, (24- 26 Kasım 2010 Van), İstanbul, 2011.
• _______, “Arguvan Yöresindeki Ağıtlar Üzerine bir Araştırma”, IV. Ulusal Arguvan Sempozyumu, Malatya, 2014.
• Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 2011.
• Yaman, Mehmet, Alevilikte Cenaze Hizmetleri, Alevi İnancı ve Kültürü Eğitim Dizisi, İstanbul, 1999.
• Yeşil, Yılmaz, Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri, Grafik Ofset Matbaacılık, Ankara, 2014.
• Zelyut, Rıza, Türk Aleviliği (Anadolu Aleviliğinin Kültürel Kökeni), Kripto Yay., Ankara, 2015. İnternet Adresleri
• Görkem, İsmail, “Çukurova’da Yas Törenleri ve Ağıt Söyleme Geleneği”, http://turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/semp_2/gorkem.pdf (12/09/2016). Kaynak Kişiler
• KK: 1 Hurşit Kayabaş, 1942 doğumlu, Emekli öğretmen, Akören Köyü.
• KK: 2 Cuma Karakuş, 1940 doğumlu, Emekli öğretmen, Akören Köyü.
• KK: 3 Satı Aslan, 1941 doğumlu, Ev hanımı, Akören Köyü.
• KK: 4 M. Ali Kutlar, 1926 doğumlu, Çiftçi, Akören Köyü.
• KK: 5 Hasan Yılmaz (Cenaze hocası), 1945 doğumlu, Emekli Öğretmen, Eymir Köyü.
• KK: 6 Ali İrfan (Hoca), 1939 doğumlu, Çiftçi, Gökağaç Köyü.
• KK: 7 Sadık Emir, 1934 doğumlu, Emekli, Kızık Köyü.
• KK: 8 Cafer Arı, 1939 doğumlu, Çiftçi, Kızık Köyü.
• KK: 9 Ahmet Yılmaz, 1943 doğumlu, Emekli, Bozan Köyü.
• KK: 10 Bektaş Dal (Dede), 1933 doğumlu, Emekli, Koyuncu (Gürge) Köyü.
• KK: 11 Ali Celal Mansur, 1980 doğumlu, Memur, Karahöyük Köyü.
• KK: 12 Baki Yurdakul, 1960 doğumlu, Emekli, Aşağı Sülmenli Köyü.
• KK: 13 Hikmet Yücedağ, 1960 doğumlu, Çiftçi, Gümüşlü Köyü.
• KK: 14 Zeynel Şahin, 1938 doğumlu, Çiftçi, Morhamam Köyü.
• KK: 15 İlyas Tuna (Dede), 1941 doğumlu, Emekli, Mezirme Köyü.
• KK: 16 Hüseyin Çakır, 1945 doğumlu, Emekli, Mezirme Köyü.
• KK: 17 İsmail Sarı Altun (Dede), 1941 doğumlu, Emekli, Kuyudere Köyü.
• KK: 18 Bayram Aksüt, 1959 doğumlu, Emekli, Kuyudere Köyü.