EL-İLELU’L-MÜTENAHİYE ÖZELİNDE İBNU’L-CEVZÎ’NİN BAZI METİN TENKİDİ UYGULAMALARI

Yıl 2017, Cilt: 22 Sayı: 1, 103 - 115, 01.06.2017

Alparslan Kartal

Öz

Fıkıh, tefsir, hadis, coğrafya, tıp, vaaz ve ahlâk gibi çok farklı alanlarda, 380’i aşkın eser telif eden Ebû’lFerec İbnu’l-Cevzî, hicri altıncı asrın en önemli İslâm âlimlerindendir. İbnu’l-Cevzî’nin hadis alanındaki ilmî dirayeti, özellikle Kitabu’l-Mevzûât ve el-İlelu’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye adlı eserlerinde ön plana çıkmaktadır. İbnu’l-Cevzî, Kitabu’l-Mevzûât’ta uydurma rivayetleri, el-İlelu’l-Mütenâhiye’de ise kendileri ile ihticâc olunmayan çok zayıf, vâhî rivayetleri bir araya getirdiğini belirtmektedir. Müellif, eserlerinde geleneksel usule uyarak öncelikle sened tenkidi yapmış, gerekli gördüğü yerlerde ise metin tenkidinde bulunmuştur. Bu değerlendirmelerinde müteşeddit davranmasından dolayı İslâm âlimleri tarafından zaman zaman tenkid edilmişse de hicri altıncı asırda metin tenkidinde bulunmuş olması onun ilmî cesarete ve dirayete sahip olduğunu göstermektedir. el-İlel’de, rivayetlerin değerlendirilmesinde müellifin uygulamış olduğu bazı metin tenkidi uygulamaları bu makalenin konusunu teşkil etmektedir. Eserin genelinde sened tenkidi ağırlıklı olarak kullanılmışsa da bazı rivayetlerin tahlilinde metin tenkidi de yaptığı tespit edilmiştir. Geleneksel usule uyarak sened tenkidi yapmaksızın metin tenkidi yapmadığı görülmüştür. Geleneksel hadis anlayışının hakim olduğu bir dönemde İbnu’l-Cevzî’nin bazı rivayetleri metin tenkidi süzgecinden geçirmiş olması ehemmiyet arzetmektedir

Anahtar Kelimeler

İbnu’l-Cevzî, Hadis, Tenkid, Metin Tenkidi, el-İlelu’l-Mütenâhiye

Text-Based Practıce of Ibn’ul-Cevzî In Consideration of His Book el-İlelu’l-Mütenâhiye Fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhîye

Öz

Abu'l-Ferec Ibn al-Jawzi, who has over 380 works in many different fields such as fiqh, tafsir, hadith, geography, medicine, sermon and morality, was one of the most important Islamic scholars of the sixth century. Ibn al-Jawzi's scientific affirmation in the field of hadith emerges in the foreground especially in the works of Kitab al-Mevzhât and al-Ilel al-Mütenhiye fi'l-Ehâdî al-Vahiye. His book Kitabu’l-Mevzûât involves fabrication hadiths. The book el-Ilelu’l-Mütenâhiye Fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye compiles the hadiths which are rather weak and with whom adjudication is not possible. The author, in his works, first made a narrative criticism in accordance with the traditional method, and when necessary he found it in a text criticism. Ibn’ul-Cevzî, because of being strict with his critics has been criticised by Islamic scholars. However, the fact that he had been in the text criticism in the sixth century shows that he has scientific knowledge and affirmation. In al-Ilel, some text criticisms applied by the author in evaluating narratives constitute the subject of this article. Although the narrative criticism has been used predominantly in the whole of the work, it has been determined that some of the narratives also made text criticism in the analysis. It has been observed that he did not make textual criticism without following the traditional criticism. It is worth noting that Ibn al-Jawzi had spent some of his narrations in text criticism at a time when the traditional hadith understanding dominated

Anahtar Kelimeler

İbnu’l-Cevzî, hadith, criticism, text criticism, el-İlelu’l-Mütenâhiye

Kaynakça

• Arslan, Ali, “Tarih ve Hadis İlimlerindeki Tenkît Usulleri”, BEÜİFD, c.1, S:2, Zonguldak, 2014.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, es-Sahîh, thk. Muhammed b. Zuheyr en-Nâsır, Dâru Tavkı’n- Necâh, I-IX, h. 1422.
• Çağbayır, Yaşar, Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2017.
• Devellioğlu, Ferit, Lugat, Aydın Kitabevi, 17. Baskı, Ankara, 2000.
• Ğazzûlî, Abdülazîz Seyyid Haşim, İbnu’l-Cevzî el-İmamu’l-Mürebbî ve’l-Va’izu’l-Belîğ ve’l- Âlimu’l-Mütefennin, Dâru’l- Kalem, Dımaşk, 1420/2000.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî, el-Muvaddıh li Evhâmi’l-Cem’ ve’t-Tefrik, thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî, Dâru’l-Fikri’l-İslamî, I-II, Kahire, 1405/1985.
• Hatipoğlu, M. Said, İslami Tenkîd Zihniyeti ve Hadis Tenkîdinin Doğuşu, Basılmış Doktora Tezi, Ankara, 1962.
• İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed b. Ebû Bekr, Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, thk. İhsan Abbâs, Dâru’s-Sadr, Beyrût, 1994.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-İhkâm fi Usuli’l-Ahkâm, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru’l-Afaki’l-Cedîde, Beyrut. İbn İmâd, Ebû’l-Felâh Abdu’l- Hayy el-Hanbelî, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâr men Zeheb, Dâru İbn Kesîr, Beyrût, 1406/1986.
• İbn Kayyım, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî el-Cevzîyye, Mecmu’u’l-Fetâva, thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım, Mecmeu’l-Mülki Fahd, Medine, 1995.
• İbn Receb, Abdurrahmân es-Selâmî el-Hanbelî, ez-Zeyl alâ Tabakâti’l-Hanabile, thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymin, Mektebetu’l-Ubeykan, Riyâd, 1415/2005.
• İbnu’l-Cevzî, Abdurrahmân b. Ali Ebû’l-Ferec et-Temîmî el-Bekrî,el-İlelu’l-Mütenâhiye fi’l- Ehâdîsi’l-Vâhîye, thk. Halil Meys, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-II, Beyrût, 1983.
• _______, Kitabu’l-Mevzûât mine’l-Ehâdîsi’l-Merfûât, thk. Nurettin Boyacılar, Edvâu’s-Selef, I- III, Riyâd, 1997.
• _______, Keşfu’l-Müşkil min Hadîsi’s-Sahîhayn, thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb, Dâru’l-Vatan, Riyad.
• İsbehanî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah, Ma’rifetu’s-Sahâbe, thk. Âdil b. Yûsuf el-Azzâzî, Dâru’l-Vatan, Riyad, 1998/1419.
• Karacabey, Salih, Hadis Tenkidi, Emin Yayınları, Bursa, 2010.
• Kartal, Alparslan, el-İlelu’l-Mütenâhiye Fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye Adlı Eseri Işığında İbnu’l- Cevzî’nin (ö. 597/1201) Cerh-Ta’dil Metodu, (Danışman: Prof. Dr. Kamil ÇAKIN) Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara, 2015.
• Münzirî, Abdulazîm b. Abdülkavî, et-Tekmile li Vefeyati’n-Nakale, nşr. Beşşâr Avvâd Ma’ruf, Beyrût, 1480/1981.
• Müslim, İbnu’l-Haccâc Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî, es-Sahîh, thk. Muhammed Fuâd Abdu’l-Bâkî, Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, I-V, Beyrût.
• Nedvî, Mahmûd Ahmed el-Kaysiyye, İbnu’l-Cevzî ve Kitabuhu’l-Mevdûat, Basılmamış Doktora Tezi, Pencap Üniversitesi, Lahor, 1401/1981.
• Polat, Selahattin, “Hadiste Metin Tenkidi (I)”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 6, Kayseri, 1989.
• Polat, Selahattin, Nazlıgül, Habil, Doğanay, Süleyman, Hadis Araştırmaları ve Tenkid Kılavuzu, İFAV, İstanbul, 2008.
• Safedî, Ebû’s-Sefa Salahatttin Halil b. Aybek, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk. Ahmet el-Arnaût, Türkî Mustafa, Dâru İhya-i Turâsi’l-Arabî, Beyrût, 2000.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebû Sehl, Usûlu’s-Serahsî, thk. Ebû’l-Vefâ el-Afganî, Kahraman Yayınları, İstanbul, 1984.
• Sıbt İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf, Mir’âtu’z-Zamân fî Târîhi’l-A’yân, Haydarâbâd, 1370/1951.
• Yıldırım, Enbiya, Hadis Meseleleri, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2008.
• _______, Metin Tenkîdi, Rağbet Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2014.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, Dâru’l- Hadîs, I-XVIII, Kahire, 1427/2006.
• _______, Tezkiretu’l-Huffâz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-IV, Beyrût, 1419/1998.
• Zerkeşi, Ebû Abdillah Bedruddîn, Hz. Aişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler, Yay. Haz. Bünyamin Erul, Otto Yayınları, 5. Baskı, Ankara, 2012.1