el-HATÎB el-BAĞDÂDÎ’YE GÖRE HADİS ÖĞRETİMİNDE HOCANIN NİTELİKLERİ el-CÂMİ’ ÖZELİNDE

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 1, 85 - 125, 01.06.2019

Yusuf Akgül , Emrah Kandemir

Öz

Eğitim ve öğretim faaliyetinin olduğu her zaman ve mekânda öğrenen ve öğretenlere ihtiyaç değişmeyecektir. Bir başka ifadeyle eğitim ve öğretim süreci içinde öğrenen insan, öğretimini alabileceği model bir öğreticiye muhtaçtır. Nitekim insan kişiliğinin ve inancının oluşumunda, hayat tarzının inşasında bir modele ihtiyaç duyar. Bu model, insanın kendi yaşadığı dönemden insanlar olabileceği gibi geçmişte yaşayan kimselerden de olabilir. Zira geçmişte yaşamış bazı insanların örnekliği kendi çağlarından sonra da devam etmiştir. Sözü edilen model şahsiyetler, kişilerin hayat tarzını, düşüncesini, inancını etkileyen ve her yönüyle örnek alınabilecek nitelikte kimseler olmuştur. Medeniyetlerin tarihinde kâmil insan diye de tabir edilen model insan hakkında muhtelif tasavvurlardan söz edilebilir. Bu tasavvurların değişim ve gelişiminde zamanın, kültürün, eğitim ve öğretim anlayışlarının rolleri kaçınılmazdır. Nitekim İslam eğitim ve öğretim tarihinde Hz. Peygamber ilk öğreticidir. İlk öğrenciler olarak ise Suffe ashabı sayılmaktadır. Zaman içinde bu vazifeyi peygamber mirasçıları görülen âlimler almış, onlar da çocuk, kadın- erkek demeden yaş ve cinsiyetine bakmaksızın bu faaliyeti her zaman ve mekânda yürütmüştür. İlk dönemlerden itibaren Müslüman bilginler eğitim- öğretim hakkında bir takım görüş ve düşünceler ileri sürmüşler ve bu hususta müstakil eserler kaleme almışlardır. Bu noktada makalemizde genel anlamda eğitim ve öğretimde özelde ise hadis rivayet ve edasında model öğreticinin niteliklerini incelemeyi amaç edindik. Bunun için sahasındaki şöhreti ile bilinen el-Hatîb el-Bağdâdî’nin el-Câmiʻ li Ahlaki’r-Râvi ve Âdâbi’s-Sâmiʻ adlı eser özelinde model öğreticinin vasıflarını ortaya çıkarmaya çalıştık. Makalemizde esas aldığımız erken dönem kaynakları arasında sayılan bu eser, temel kaynakların yanı sıra ortaya koymuş olduğu muhtelif rivayetlerle model insanın niteliklerini bize sunmaktadır. Ayrıca bu makalede ilk başta kısaca el-Hatîb ve el-Câmiʻi hakkında bilgi verilmiş, ardından hadis öğreticisinin sahip olması gereken niteliklerinden söz edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Hadis, Muhaddis, el-Hatîb el-Bağdâdî, el-Câmi', Âdâb, Öğretici, Nitelik

Qualities Of Muhaddith In Hadith Teaching by Khatib Al- Baghdadi Especially in The Context of Al-Jami'

Öz

At any time and place where there is education and teaching activity will not change to the need for learner and educators. In other words, the learner in process of education and training needs a model tutorial. Indeed, in the formation of human personality and belief, and in the built of life style is needed a model. This model can be people from the time when the lived period or from people who have lived in the past. As a matter of fact the modeling of some people who lived in the past continued after their ages. These model people who are mentioned has become a person who can influence the life style, thought and beliefs of people and can be taken as an example in every way. In the history of civilizations, it is possible to talk about various conceptions about the perfect person al-insan al kamil which is also called the model human. The role of cultures, education and teaching is inevitable in the exchange and development of these concepts. As a matter of fact, in the history of Islamic education and training, we consider the Prophet to be the first instructor / tutor and the Ashab al-Suffa as the first students. In the course of time, the scholars who were considered to be the inheritors of the Prophet took this position. And they have carried out this activity at any time and place without discrimination of children, men and women regardless of age and sex. From the first period, Muslim scholars have put forward a number of opinions and thoughts about education and training, and they wrote independent books. At this point, in this declaration we aimed to the characteristics of the model human in general education and teaching, in particular the hadith narrative. For this we tried to reveal the qualities of the model teacher based on the work of Khatib al-Baghdadi known as alJāmi ' li Akhlāq al-Rāwi wa Ādāb al-Sāmi'. This work, which considered as one of the early sources, presents us with the qualities of the model person, both from these basic sources and from the memories that have been experienced. Therefore, examples that will contribute to the current education and training activities will be tried to be presented in this paper. In this paper, at first, Kkatib and this work are briefly given, and then the qualities that should be possessed in the hadith teaching of the muhaddith, have been mentioned. As a result, these qualities are summarized in the form of substances and a general evaluation is made

Anahtar Kelimeler

Hadith, Muhaddith, al-Khatîb al-Baghdadi, al-Jami'i, Etiquette, Instructive, Quality

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, thk. Şuayb Arnaût, Adil Mürşid, Müessesetü’r-Risâle, ys. 1421/2001.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2012.
• Bakkal, Ali, “İbn Sahnûn”, DİA, XX, İstanbul 1999.
• El-Buhârî, İmam Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil b. İbrahim b. el-Mugîra el-Cû’fî, el- Câmiu’l-Müsned es-Sâhîhu’l-Muhtasar min Umûri Rasûli’llahi sallallahu aleyhi vesellem ve Sünenihî ve Eyyâmihî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eşa’s el-Ezdî es-Sicistânî, Sünenu Ebî Dâvud, thk. Yasir Hasan, İzzeddin Dallî, Ammad et-Teyyar, Müessesetü’r-Risâle, Dımaşk 1434/2013.
• Erkaya, Musa, Adâb Hadisleri ve Değerlendirmeleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya 1996.
• Fîrûzabâdî, Mecduddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Yakub, el-Kâmusu’l-Muhît, thk. Muhammed Nuaym el-‘Arkasûsî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1426/2005.
• El-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî, Tarîhu Bağdâd, thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1417.
• ……….,el-Câmiʻ li-Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sâmi’, thk. Mahmud Tahhân, Mektebetü’l- Meârif, er-Riyâd 1403/1983.
• ……….,el-Câmiʻ, thk. Acâc el-Hatîb, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût 1996.
• ……….,el-Kifâye fî Ma’rifeti Usûli İlmi’r-Rivâye, thk. Ebû Abdillâh es-Surkî, İbrahim Hamdi el-Medenî, el-Mektebetü’l-İlmiyye, Medîne, trs.
• Hatiboğlu, İbrahim, Hadis Usûlü Kaynaklarına Göre Hadis Öğrenim ve Öğretim Âdâbı, Basılmamış Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 1991.
• Heysemî, Ebu’l-Hasan Nureddin Ali b. Ebî Bekir b. Süleyman, Mecma’u’z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid, thk. Hüsameddin el-Kudsî, Mektebetü’l-Kudsî, Kâhire 1414/1994.
• Mecmau’z-Zevâid, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1412.
• İbn Abdülberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yusuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abdiberr en- Nemerî, el-Kurtubî, Câmiu Beyâni’l-İlmi ve Fadlih, Dâru İbni’l-Cevzî, es- Suudiyye 1414/1994.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî, Takrîbu’t- Tehzib, Te’lîf Şuayb el-Arnaût, Dımaşk 1432/2011.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid, Mâce el-Kazvînî, es-Sünen, Müessesetü’r- Risale Nâşirûn, Dımaşk 1430/2009.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn Ebu’s-Saadât el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî, Câmiu’l Usûl fî Ehâdîsi’r-Rasûl, thk. Abdulkâdir el-Arnaût, Mektebetü’l-Halvânî, ys. 1390/1970.
• Kandemir, M. Yaşar, “Hatîb el-Bağdâdî” DİA, XVI, İstanbul 1997.
• El-Kettânî, es-Seyyidü’ş-Şerîf Muhammed b. Ca’fer, er-Risâletü’l- Mustatrafe li Beyâni Meşhûri Kutubi’s-Sünneti’l-Müşerrafe, müt. Yusuf Özbek, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• Komisyon, Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr’i, DİB Yayınları, Ankara 2007.
• Müslim, b. Haccâc, el-Kuşeyrî en-Neysabûrî, el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Yasir Hasan, İzzeddin Dallî, Ammad et-Teyyar, Nâşirûn, Dımaşk 1433/2012.
• En-Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali en-Nesâî, es-Sünen, şrh. Celâleddin es-Suyûtî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.
• Er-Râmhürmüzî, el-Hasen b. Abdurrahman, el-Muhaddisu’l-Fâsıl Beyne’r-Râvî ve’l-Vâî, Thk. Muhammed Acâc el-Hatîb, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1404, s. 352.
• Sarı, Necmi, el-Hâtîb el-Bağdâdî ve Hadis İlmindeki Yeri, Ümmülkura, İstanbul 2003.
• Es-Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî el- Câmiu’s-Sağîr fî Ehâdîsi’l-Beşîri’n-Nezîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2012.
• Et-Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî, es-Sünen, thk. Yasir Hasan, İzzeddin Dallî, Ammad et-Teyyar, Müessesetü’r-Risâle, Şam 1432/2011.
• Yusuf el-‘Uş, el-Hatîb el-Bağdâdî, Müerrihü Bağdâd ve Muhaddisühâ, Matba’atü’t- Terakki, Dımaşk 1364/1945.
• Ez-Zehebî, Ebû Abdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et- Türkmânî, el-Fârikî, ed-Dımaşkî, Tezkiratü’l-Huffâz, thk. Zekeriyye Umeyrât, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1419/1998.