BOYUTLARI VE FAİLİ İTİBARİYLE KUR’AN’DA TOPLUMSAL DEĞİŞİM

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 2, 45 - 79, 01.12.2019

Hanifi İnce

Öz

Değişim gözlenebilen en önemli toplumsal olgulardan biridir ve insan yaşamı ile ilgili olduğundan onu yakından ilgilendirmektedir. Dolayısıyla toplumların geçirmekte oldukları değişim boyutları önemlidir. Sosyoloji bilimi toplumların geçirmekte oldukları değişimin boyutlarını tespit etmeye çalışarak insanlığın değişim yasalarını keşfetmeyi amaçlamışlardır. Bu anlamda Kur’an hitabını tüm insanlığa yöneterek insanlığı ortak evrensel bir ilke olan tevhide çağırmakta böylece hukukun üstünlüğüne vurgu yapmaktadır. Değişim olgusunun insan yaşamını doğrudan etkilemesi ortaya çıkan-çıkacak olan değişimin failini de önemli kılmaktadır. Değişimde sosyal yapının veya aktörün önemi üzerinde durulmasına rağmen Kur’an toplumların değişimlerini kendi özleriyle ilgili olduğu vurgulamakta; böylece insanı edilgem kılan determinist ve kaderci anlayışları dışlamaktadır. Değişimin önemli aktörü toplumun kendisi iken bu aktörü harekete geçirici güç olarak risalet, bilgi ve inanç birlikteliği de önem arz etmektedir. Çünkü toplumlar kendilerine sunulan bilgilerden değerliliğine inandıklarının istedikleri yönde ve şekilde bir değişme uğramaktadırlar

Anahtar Kelimeler

Değişim, Kur’ân, Boyut, Fail, Bilgi, Resul

Social Change in Quran With its Dimensions and Agent

Öz

Change is one of the most important social phenomena that can be observed and it closely concerns humans as it is about human life. So, the dimension of the social changes is important. As a science, sociology aims to discover the laws of human change by trying to determine the dimensions of the changes that societies experience. In this sense, Quran addresses all humanity and calls the humanity for tawhid, a universal principle, and so stresses the superiority of law. The fact that change phenomenon affects human life directly makes the agent of the change important, as well. Although social structure and the agent are emphasized in change, Quran dwells upon the fact that the changes of the societies are related to their essence; thus, it excludes the determinist and fatalistic understandings that render the human passive. While the important agent of change is the society itself, togetherness of risalat, knowledge and faith is important as the power to trigger this agent.This is because the societies undergo a change in a direction and manner required by the knowledge that they take as worthy.

Anahtar Kelimeler

Change, Quran, Dimension, Agent, Knowledge, Prophet.

Kaynakça

• Abdulhamid, İrfan, İslam’da İ’tikadi Mezhepler ve Akâid Esasları, Tercüme: M. Sâim Yeprem, Marifet Yayınları, İstanbul, 1994.
• Kâdî, Abdulcabbâr, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse Mu’tezile’nin Beş Temel İlkesi, Çeviri: İlyas Çelebi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 14, İstanbul, 2013.
• Apalı, Yasemin, “Bilgi sosyolojisi Açısından Din ve Zihniyet”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi 5(2015) s. 189- 213.
• Aslan, Abdülgaffar, “Kelâm’da İlhamın Bilgi Değeri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2008/1, Sayı: 20.
• Atay, Hüseyin, İslam’ın İnanç Esasları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, No:194, Ankara, 1992
• -------------, “Kur’ân’da Bilgi Teorisi”, AÜİFD, Cilt: XVI, Yıl: 1968.
• -------------, “Dinde Reform”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 43, Sayı: 1, Ankara, 2002, s. 1-26.
• Aydın, Mustafa, Değişim Sosyolojisi, Açılım Kitap, İstanbul, 2015.
• ---------------Bilgi Sosyolojisi, Açılım Kitap, İstanbul, 2013.
• Ayer, Alfred Jules, Dil, Doğruluk ve Mantık, Çeviren: Vehbi Hacıkadiroğlu, Metis Yayınları
• Bakıllani, Ebubekir Muhammed b. Et-Tayyib b., Kitabu’t-Temhid, Mektebetu’ş-Şargiyye, Beyrut, 1957.
• Challaye, Felicien, Dinler Tarihi, Çeviren: Samih Tiryakioğlu, Varlık Yayınları, İstanbul, 2002.
• Coşkun, İsmail, “Modernleşme Kuramı Üzerine”, Sosyoloji Dergisi, Cilt: III, Sayı: 1, İstanbul, 1989.
• Çınar, Mahmut, “Ehl-i Sünnet Kelâmının Kurucu Aklı İmam Mâturîdî ve Kelâm Sistemi”,Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, s. 20-21.
• ---------------- “Mutekaddimûn Dönemi Kelâm Âlimlerine Göre Bilgi, Kaynakları ve Bunlar Arasındaki İrtibatın Keyfiyyeti”, Bilimname, XXI, 2011/2, s. 7-32.
• Çelik, Celaleddin, Kur’ân’da Toplumsal Değişim, İnsan Yayınları, İstanbul, 1996.
• Dede, Münir, Felsefe Dersleri, Denge Yayınları, İstanbul, 1996.
• Doğan, Hüseyin, “Eş‘arî Kelâmcılarından ‘Abdülkâhir el-Bağdâdî’nin Epistemolojisi (Eleştirel Bir Çözümleme)”, Usûl, 10 (2008/2), s. 181-200.
• Doğan, İsmail, Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar, Pegem Akademi, Ankara, 2012.
• Düzgün, Şaban Ali, Sosyal Teoloji İnsanın Yeryüzü Serüveni, Lotus Yayınevi, Ankara, 2012.
• El-Askeri, Ebû Hilal, Arab Dili’nde ve Kur’ân’da Farklar Sözlüğü, Tercüme: Veysel Akdoğan, İşaret Yayınları, İstanbul, 2009.
• El-Bağdadi, Abdulkahir b.Tahir b. Muhammed, el-Fark Beyne’l-Fırak ve beyanu’l-Fırkati’l- Naciyeti, Daru’l-Afaki’l-Cediydeti, Beyrut, 1977.
• El-Ferahindi, Halil b. Ahmed, Kitabu’l-AynMuretteben Ala Hurufi’l-Mu’cem, Tahkik: Abdu’l- Hamid Hendavi, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut, Lübnan, 2003.
• El-Halebi, Ahmed b. Yusuf b. Abduddaim Semin, Umdetü‘l-Huffaz fi Tefsiri Eşrefi‘lElfaz, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut 1996.
• El-İsfehani, Rağıb, El-MufredatFi’l-Ğaribi’l-Kur’ân, Daru’l-Ma’refah, Beyrut, Lübnan, Tarihsiz.
• --------------Müfredat Ku’rân Kavramları Sözlüğü, Çeviren ve Notlandıran: Yusuf Türker, Pınar Yayınları, İstanbul, 2007.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, Çelik-Şura Yayınları, İstanbul, 1993.
• En-Nesefi, Ebu’l-Muin Meymun b. Muhammed, Bahru’l-Kelam, Tahkik: Veliyu’d-Din Muhammed Salih Farfur, MektebetuDari’l-Ferfur, Dımeşk, 2000.
• ------------------Tabsıratu’l-Edille Fî Usûli’d-Dîn, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Hazırlayan: Hüseyin Atay, Ankara, 1993.
• Erkal, Mustafa E., Sosyoloji (Toplum Bilimi), Der Yayınları, İstanbul, 1993.
• Erkal, Mustafa, Burhan Baloğlu, Filiz Baloğlu, Ansiklopedik Sosyoloji Sözlüğü, Der Yayınları, İstanbul, 1997.
• Es-Sabuni, Nureddin, Mâtürîdiyye Akaidi, Bekir Topaloğlu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1998.
• Esed, Muhammed, Kur’ân Mesajı Meal-Tefsir, Çev: Cahit Koytak-Ahmet Ertürk, İşaret Yayınları, İstanbul, 1996.
• Eş’ari, Ali b. İsmail, Eş’ari Kelamı –el-Luma’ fi’r-Redalâehli’z-Zeyğve’l-Bida Tercümesi, Çevirenler: Kılıç Aslan Mavil-Hikmet Yağlı Mavil, İz Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• ---------------El-İbane ve Usûlü Ehli’s-Sünnet Eş’ariAkâidi, Tercüme: Ramazan Biçer, Gelenek Yayınları, İstanbul, 2010.
• Eş-Şehristani, Ebu Feth Muhammed b. Abdilkerim, el-Milel ve’n-Nihal, Tahkik: Emir Ali Mehna-Ali Hasan Faur, Beyrut/Lübnan, 1998.
• Et-Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Camiu’l-Beyan Fi Te’vili’l-Kur’ân, Tahkik: Abdullah b. Abdu’l-Muhsin At-Turki, Daru’l-Hicr, Kahire, 2001.
• Fazlurrahman, Ana Konularıyla Kur’ân, Çeviren: Alparslan Açıkgenç, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2012.
• --------------------İslam, Çevirenler: Mehmet Dağ-Mehmet Aydın, Selçuk Yayınları, Ankara, 1993.
• Gölcük, Şerafeddin, -Süleyman Toprak, Kelam, Tekin Kitabevi, Konya, 1996.
• Günay, Ünver, Din Sosyolojisi, İnsan Yayınları, İstanbul, 1998.
• Güven, Sami, Toplumbilim, Ezgi Kitabevi, Bursa, 1999.
• Harman, Ömer F., “Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İslâm Tetkikleri Dergisi, Cilt: IX, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1995.
• Izutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Tanrı ve İnsan, Çeviren: M. Kürşad Atalar, Pınar Yayınları, İstanbul, 2012.
• İbn Kesir, Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azim, Tahkik: Komisyon, Mektebetu’l-Evladi ŞeyhuLi’t-Turasi, Japonya/El-Yabani, 2000.
• Karaağaç, Hilmi, “Çağdaş Dönem Kelâm’ında Yenilenme Önerileri-Hasan Hanefi Örneği”, International Journal of Social Science, Number: 48, 2016, s. 165-181.
• Karslı, İbrahim Hilmi, “Kur’ân’da Yahudi Din Adamlığı -Yahudi Geleneğiyle Mukayeseli Bir Çalışma”, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, cilt: 7, 2010.
• Kızılçelik, Sezgin, Sosyoloji Teorileri, Yunus Emre Grafik ve Tasarım Yayıncılık, Konya, 1994.
• Kongar, Emre, Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2002.
• Korkmazgöz, Rıza, Kur’ân’da Tarih Algısı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2011.
• Kurt, Abdurrahman, Din Sosyolojisi, Dora Basım Yayın, Bursa, 2011.
• Külcü, Özgür, “Kuramsal Bilginin Oluşumu ve Toplumsal Bilgiye Dönüşümünde Epistemoloji Bilgi Hizmetleri İlişkisi I”, Türk Kütüphaneciliği 14, 4 (2000), s. 386- 411.
• Marx, Karl-Friedrich Engels, Komünist Manifesto, Çeviren: Nail Satlıgan, Yordam Kitap
• ---------Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi, Çeviren: Mehmet Selik-Nail Atılgan, Yordam Kitap, İstanbul, 2011.
• Maturidi, Ebu Mansur, Te’vil’atu’l-Kur’ân, Daru’l-Mizan, İstanbul, 2005.
• --------------Kitabu’t-Tevhid -Açıklamalı Tercüme-, Tercüme: Bekir Topaloğlu, İsam Yayınları, Ankara, 2017.
• --------------Kitabu’t-Tevhid, Tahkik: Fethullah Huleyf, Daru’l-Camiatu’l-Mısriyye, İskenderiyye, Trs.
• Mert, Muhit, “Kelamcıların Bilgi Tanımları Üzerine Bir Tahlil Denemesi”, AÜİFD, Cilt XLIV (2003), s. 41-67.
• Mülayimov, Aydın, “İslam’ın Din Adamlarına Bakışı”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (2015) Sayı: 6, s. 217-238.
• Nesefi, Ömer, İslam İnancının Temelleri Akaid, Bayrak Yayıncılık, İstanbul, 2006.
• Okumuş, Ejder, Toplumsal Değişim ve Din, İnsan Yayınları, İstanbul, 2012.
• Önal, Recep, “İslam Kelamı’nda Nübüvvet’in Mahiyeti, Kapsamı ve Gerekliliği”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2013, Cilt: 2, Sayı: 2.
• Özler, Mevlüt, “Kelam Tarihi”, Kelam El Kitabı, Editör: Şaban Ali Düzgün, Grafiker Yayınları, Ankara, 2012.
• Öztürk, Mustafa, “Kur’an’ın Tarihsel Bir Hitap Oluş Keyfiyeti”, İslami İlimler Dergisi, Yıl 1, Sayı 2, Güz 2006 (59-77).
• Öztürk, Yaşar Nuri, Kur’ân’ın Temel Kavramları I, Yeni Boyut Yayınları, 26. Baskı, İstanbul, 2014.
• Parsons, T.-R. F. Bales ve E. A. Shils, “Working Papers in the Theory of Action”, ThefreePress, Glencoe, 3, 1953.
• Razi, Fahrur, Tefsiru’l-Kebir-Mefatihu’l-Ğayb, -Daru’l-Fikir, Beyrut/Lübnan, 1981.
• --------------Kelam’a Giriş (el-Muhassal), Çeviren: Hüseyin Atay, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, Trs.
• Rıza, Muhammed Reşid, Tefsiru’l-Kur’âni’l-Hakim El-Meşhuru bi-tefsiri’l-Menar, Daru’l- Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut/Lübnan, 1999.
• Ritzer, George, Sosyoloji Kuramları, Çeviren: Himmet Hülür, De ki Sosyoloji Basım Yayın, Ankara, 2013.
• Sönmez, Veysel, “Pozitivzm (Olguculuk)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 2010, 3(3), s.161-163.
• Sancar, Faruk, Kelâm ve Tasavvuf Açısından Nübüvvet: Fahreddin er-Râzî ve İbnü’l-Arabî Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 2010.
• Subaşı, Necdet, Din Sosyolojisi, Dem Yayınları, İstanbul, 2014.
• Sunar, Lütfi, Değişim Sosyolojisi Kavramlar, Kuramlar ve Yaklaşımlar, Nobel Yayınları, Ankara, 2018.
• Şeriati, Ali, İnsanın Dört Zindanı, Çeviren: Hüseyin Hatemi, İşaret Yayınları, İstanbul, 1997.
• Taftazâni, Sadettin, Şerhu’l-Mekasıd, Alemu’l-Kutub, Beyrut, 1998.