Esad Erbili Divan’ında Vahdet-i Vücüt Düşüncesine İşaret Eden Şiirler

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 2, 177 - 193, 31.12.2021

Melahat Beki

Öz

Es’ad Erbilî, son dönem mutasavvıfları içinde, en etkili ve en bilinen Kadirî şeyhlerinden biridir. Onun mânevi etkisi geniş bir çevreye yayılmış, binlerce insan için bir cazibe odağı olmuştur. Erbilî’nin aynı zamanda bir sûfi şair olduğunu söylemek mümkündür.
Bu çalışmanın konusu, Erbilî’nin Farsça ve Türkçe şiirlerinin yer aldığı divânında vahdet-i vücûd düşüncesinin izlerini aramaktır. Erbilî’nin divânı, ilahi aşkın merkezde olduğu bir çok şiir ile doludur. Ve bu divânda, aynı zamanda Hz. Muhammed’e duyulan aşkın ve sevginin anlatıldığı pek çok şiir bulunmaktadır. İlahi aşkın merkezde olduğu şiirlerde vahdet-i vücûd düşüncesinin temel mertebelerine göndermeler yapıldığını görmek mümkündür. Örneğin vahdet konusu ele alınırken, vücûd mertebelerinden biri olan vahdâniyyet mertebesine de atıfta bulunulmuştur. Ve bazı şiirlerde, insanın manevi yolcuğunda kendi özüne ve birlik haline dönmek için hasretle yandığı belirtilmiştir.
Hz. Muhammed’e yönelik aşkın ifade edildiği şiirlerde ise, yine vahdet-i vücûd düşüncesinin bir mertebesi ve anahtar kavramlarından olan hakikat-ı Muhammediyye’den hareketle duygu ve düşüncelerin anlatıldığı anlaşılmaktadır.
Biz bu çalışmamızda, Erbilî’nin şiirlerinde kullanılan terimlerin, vahdet-i vücûd düşüncesindeki vücûd mertebelerine atıfta bulunduğunu ortaya koymaya çalıştık. Ayrıca divândaki pek çok şiirin pek çok mısra’ının; yine vahdet-i vücûd ekolünün, varoluşun hakikatine dair yaklaşımına özdeş bir düşünceyle, bu kaynaktan hareketle ifade edildiğinin altını çizmeye çalıştık.
Erbilî’nin şiirlerine kaynaklık eden düşünce biçiminin, vahdet-i vücûd ehli sûfilerin esas aldığı vücûd mertebelerine uygun olması ve şiirlerinin bir vahdet neş’esiyle, coşkusuyla söylenmiş olması, bize bu çalışmamızda aradığımız, vahdet-i vücûd düşüncesine dair izleri açıkça göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Vahdet-i Vücud, Hakikat-i Muhammediyye, Esad Erbili, Esad Erbili Divanı, Şiir

Kaynakça

• Ateş, Süleyman “Hazarât-i Hams”, DİA, İstanbul: İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998), c.17.
• Cebecioğlu,Ethem “Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü”, İstanbul:Anka Yayınları, 2005.
• Cebecioğlu, Ethem-Göktaş, Vahit “Muhammed Es’ad Erbili” İstanbul: Erkam Yayınları, 2018.
• Demirli, Ekrem “Vahdet-i Vücud”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: 2012, c.42.
• Demirtaş; Ahmet Tunç, İbn-i Arabi’de Varlığın Birliği (Vahdet-i Vücut) Felsefesi, Ankara: Ankara Üniversitesi , SosyalBilimler Enstütüsü Felsefe Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Erbili, Muhammed Esad, “Divan-ı Esad”, (Farsça çeviri: Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan/ Osmanlıca çeviri: Cemal Bayak), İstanbul: Erkam Yayınları, 1991.
• İbn-i Manzur, “Lisanü’l Arab”; “Adem”, Beyrut; 1414, s.12/392. Kılıç, Mahmut Erol, “İbnu’l-Arabî Muhyiddin”, DİA, İstanbul: İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999, c.20.
• Muhyiddin İbnü’l Arabi, Fusûsu’l- Hikem Tercüme ve Şerhi, tercüme ve şerh: Ahmet Avni Konuk, çeviri: M. Tahralı, S. Eraydın,, ( İstanbul:Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Vakfı Yayınları, 1987), c. II.
• Nablusî, Abdulgani “Gerçek Varlık”, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Nablusî, Abdulgani, “Âriflerin Tevhidi”, çev.: Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Uludağ, Süleyman, “Hallacı-ı Mansur”, DİA, İstanbul: İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997, c.15.
• Uludağ, Süleyman, “Şathiye”, DİA, İstanbul: İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, c.38.
• Yavuz, Şevki, “Adem”, DİA, İstanbul: İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, c.1.
• Tahralı, Mustafa,“Fusus’ul-Hikemde Tezadlı İfâdeler ve Vahdet-i Vücûd”, Muhyiddin İbnü’l Arabi, Fusûsu’l- Hikem Tercüme ve Şerhi, tercüme ve şerh: Ahmet Avni Konuk, çeviri: M. Tahralı, S. Eraydın, İstanbul: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları,1987, c. II.
• Vassaf, Hüseyin, “Sefîne-i Evliyâ”, Süleymaniye Ktp. Yazma Bağışlar Bl. No: 2306.
• Yılmaz, Hasan Kamil, “Altın Silsile”, İstanbul: Erkam Yayınları, 1994.
• Yılmaz, Hasan Kamil, “Esad Erbili”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1995.