Al-Tustarī's Sufistic Comments on the Notion of Nafs

Year 2022, Volume: 27 Issue: 2, 393 - 404, 31.12.2022

Eyüp İnce

Abstract

The Qurʾān was sent as a source of guidance to all humanity. To receive the best guidance, it is necessary to first read and appreciate the Qurʾān and then to put it into practice. The Qurʾān encompasses issues and notions that can readily be understood by all people in general. However, it is challenging to understand some topics and concepts. One of these challenging concepts is the nafs. Inspired by the Qurʾān, the Sufi scholar al-Tustarī built his conception of Sufism on educating the nafs and dominating it. Therefore, al-Tustarī’s comments are critical in understanding and educating the nafs, which is home to many complicated feelings. This study examined the sufistic interpretations of the notion of nafs in al-Tustarī’s Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm. As a method, the study was primarily built upon the verses that al-Tustarī cites to support his thoughts about the nafs. Then, the sufistic interpretations he made about these verses were pinpointed, and the general framework of the study was constructed. While addressing the subject, the literal and technical meaning of the concept of nafs were mentioned and its explanations in the Qurʾān and Sunnah were offered. Then, based on this information, al-Tustarī’s comments on the concept of nafs were discussed from a sufistic perspective. It was concluded that the notion of nafs in al-Tustarī's interpretations has a great variety of meanings full of mysteries. Furthermore, it was clear from al-Tustarī's comments that the nafs lowers a human to the state of asfal al-sāfilīn (the lowest of all levels of Hell), and when it is refined by endeavour and purification, it elevates him or her to the position of ʿalā al-ʿilliyyīn (the highest levels of Heaven).

Keywords

Sufism, al-Tustarī, Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm, Nafs, Jihad with the Nafs, Purification of Nafs

Tüsterî'nin Nefis Kavramına Dâir Tasavvufî Yorumları

Abstract

Kur’ân-ı Kerîm, tüm insanlığa bir hidayet kaynağı olarak gönderilmiştir. Hidayeti tam manasıyla elde etmek için öncelikle Kur’ân-ı Kerîm’i okuyup idrak edip daha sonrasında pratiğe dökmek gerekir. Kur’ân’ın içeriğinde genel olarak bütün insanların anlayabileceği konular ve kavramlar bulunmaktadır. Fakat bazı konuların ve kavramların anlaşılması güçtür. Anlaşılması güç olan kavramlardan biri de nefistir. Mutasavvıf Tüsterî, Kur’ân’dan aldığı ilhamla tasavvuf anlayışını, nefsi terbiye edip onu hâkimiyet altına alma üzerine kurmuştur. Bu açıdan Tüsterî’nin yorumları, komplike (karmaşık) duyguları barındıran nefsin anlaşılması ve terbiye edilmesi noktasında önem arz etmektedir. Bu çalışmada Tüsterî’nin Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm isimli tefsirindeki nefis kavramına dâir tasavvufî yorumları incelenmiştir. Yöntem olarak öncelikle Tüsterî’nin nefisle alakalı düşüncelerine referans gösterdiği âyetler temel alınmıştır. Daha sonrasında Tüsterî’nin bu âyetlere getirmiş olduğu tasavvufî yorumlar tespit edilerek konunun genel çerçevesi belirlenmiştir. Konuyu ele alırken ise nefis kavramının lügat, ıstılah manası zikredilerek Kur’ân ve sünnetteki açıklamalarına yer verilmiştir. Daha sonra bu bilgiler çerçevesinde Tüsterî’nin nefis kavramına dâir yapmış olduğu yorumlar tasavvufî açıdan ele alınmıştır. Netice olarak Tüsterî’nin yorumlarında nefis kavramının sırlarla dolu bir anlam yelpazesine sahip olduğu görülmüştür. Ayrıca Tüsterî’nin yorumlarından, nefsin insanı esfeli sâfilîn (cehennemin en aşağısı) durumuna düşürdüğü gibi mücâhede ve tezkiye ile arındırıldığında âlâyı ıllıyyîn (cennetin en yüksek mertebeleri) konumuna yükselttiği tespit edilmiştir.

Keywords

Tasavvuf, Tüsterî, Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azîm, Nefis, Nefis İle Cihat, Nefis Tezkiyesi, Sufism, al-Tustarī, Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm, Nafs, Jihad with the Nafs, Purification of Nafs

References

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-hafa ve müzîlü’l-İlbas. Şam: Mektebetü’l İlmu’l-Hadîs, 1999.
• Avcı, Seyyit. Sûfilerin Hadis Anlayışı-Bursevî Örneği. Konya: Ensar Yayıncılık, 2014.
• Baklî, Ebu Muhammed Sadrüddîn Rûzbîhân. Arâisü’l-beyan fî hakâikı’l- Kur’ân. thk. Ahmed Ferid Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1971.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-Beyân Kur’ân Meali ve Tefsiri. çev. Ömer Çelik vd. 10 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2005.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi, 2004.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Tarifât. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınevi, 1997.
• Demirbaş, Servet “Nûr Sûresi 35. Ayet Bağlamında İşârî Yorumun Sınırları”. Danişname-Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi 2/4 (Mart/2022), 25-49.
• Enginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınları, 2006.
• Hoca, Nazif. “Baklî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/545. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Hucvîrî, Ebü’l-Hasen Ali b. Osman. Keşfü’l-mahcûb. 2 Cilt. Kahire: Meclisü’l-Âlâ, 2007.
• İbn Acîbe. İbnü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el Hasenî eş-Şâzelî. el-Bahru’l MedÎd fî Tefsîri’l Kur’ani’l Mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî Raslan. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, Kahire, 1999.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn. Vefâyâtu’l-âyan. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-mârife, trs.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb. Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Riyad: Mektebet-ü Nizar Mustafa, 1999.
• Kâşânî, Kemâlüddîn Abdürrezzâk b. Ebi’l-Ganâim Muhammed. Istılâhâtü’s-sûfîyye. thk. M. Kemal İbrahim Cafer. Kum: İntişârât-ı Bidâr, 1950.
• Karaman, Hayrettin vd.. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklama Meâli. Ankara: TDV, 2007.
• Namlı, Ali. İsmail Hakkı Bursevî’nin Hayatı, Eserleri. İstanbul: İnsan Yayınları, İstanbul, 2001.
• Özköse, Kadir. Tasavvuf El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Uludağ, Süleyman. “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/526-529. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Marifet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/54. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Sarmış, İbrahim. Tasavvuf ve İslam. Bursa: Ekin Yayınları, 2005.
• Sülemi, Muhammed b. Hüseyin. Tabakâtü’s-sûfiyye. thk. Nurettin Şeribe. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Şirâzî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd. Şeddü’l-izar. thk. Mirza Muhammed Han, Abbas İkbal. Tahran: yy., 1910.
• Tüsterî, Sehl b. Abdullah. Tefsîru’l-Kurâni’l-Azîm. thk. Muhammed Bâsil Uyun el-Sûd, Beyrut: Dâru’l-Kutubu’lİlmiyye, 2007.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Aziz Mahmud Hüdâyî ve Celvetiyye Tarîkatı. İstanbul: Erkam Yayınları, 1982.