Dini Bir Yapı Olarak Medrese Ve Akademi

Yıl 2023, Cilt: 28 Sayı: 2, 1 - 15, 29.12.2023

Mustafa Agâh

Öz

Medrese ve akademi, eğitim kurumları olarak bilinen ve farklı dönemlerde farklı amaçlarla kurulan yapılar olarak tanımlanabilir. Medrese, gayri resmi olarak İslam dini bilgilerinin öğretildiği öğrenim-eğitim kurumlarıdır. İslam medeniyetinde önemli bir yer tutan medreseler, genellikle cami veya mescitlere bağlı olarak inşa edilmiştir. Medreselerde İslam diniyle ilgili konular, fıkıh, hadis, tefsir, kelam gibi alanlarda eğitim verilir. Medreselerde eğitim süresi, ortalama 5-10 yıl arasında değişir ve genellikle erkek öğrencilere yöneliktir. Medreselerin öğretmek istedikleri ilimlerin İslami ilimler olduğundan eğitimde kullandıkları dil de Arapçadır.
İlahiyat akademik çalışmaları ise devlettin resmi bir şekilde tanıyıp eğitim-öğretimini devam ettirdiği kurum olup çeşitli konuları kapsar. Bunlar arasında dini metinlerin tefsiri, dinlerin felsefi ve teolojik analizi, dinlerin tarihçesi ve toplum üzerindeki etkileri, dini ritüeller ve pratiklerin incelenmesi, dini düşüncelerin toplumsal ve siyasi etkileri gibi alanlar yer alır. Bunun yanı sıra, günümüzde ilahiyat akademi çalışmaları daha da geniş bir perspektife sahiptir. Din ve toplum ilişkisi, dini özgürlükler, toplumsal cinsiyet ve dini, çağdaş yorumlarla anlatmaktadır. Aslında ilahiyat akademik çalışmaları hem dini içeriği incelemekte hem de dinin toplumsal ve kültürel etkilerini anlamak için disiplinlerarası bir yaklaşımı benimsemektedir.
Bu çalışmalar, akademik yayınlar, makaleler ve kitaplar şeklinde sonuçlandırılır. Ayrıca, ilahiyat akademisyenleri kendi alanlarında uzmanlaşmak ve araştırmalarını paylaşmak için konferanslara, seminerlere ve tartışmalara katılmaktadır. Günümüzde ilahiyat akademik çalışmaları, dini bilginin ve anlayışın gelişimine katkıda bulunmayı hedeflerken, dinin toplum üzerindeki etkilerini de anlamayı amaçlayan multidisipliner bir disiplindir. İnsanların dinleri ve dini düşüncelerin çeşitliliğini anlamalarına ve daha derin bir şekilde incelemelerine olanak tanır.
Günümüzde ise medrese ve akademiler farklı şekillerde varlıklarını sürdürmektedir. Medreseler, çoğunlukla İslam ülkelerindeki dini eğitim kurumları olarak faaliyet gösterirken, akademiler ise çağdaş üniversiteler olarak bilinen yükseköğretim kurumların adını taşımaktadır. Akademiyi temsil eden üniversiteler olup çeşitli bilim alanlarında lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimleri verilmektedir. Akademiler ayrıca, bilimsel araştırmaların yürütüldüğü ve bilimsel toplantıların düzenlendiği kurumlar olarak da kullanılmaktadır.
Medrese ve İlahiyat kurumlarının karşılaştırılmasının ana nedeni, bunların yakınlaşması ve birbirlerine olumlu olarak yapacakları metodoloji ve ilmi katkılardır. Aynı zamanda amaç İslam dinin sağlıklı bir şekilde anlaşılması ve yaşanılmasıdır. Zira İslam dini, her türlü bilgiyi araştırma ve keşfetme yolunda insanların ilimle meşgul olmasını teşvik eder. İslam'ın öğretim ve eğitim anlayışı, her Müslümanın ilim yolunda ilerlemesini teşvik eder ve bilginin inançla birleşmesini öngörür. İnsanların yaratılış amacını anlamalarını, dünya ve ahiret hayatları için gerekli bilgiyi edinmelerini ve bunları pratiğe dökerek topluma faydalı olmalarını hedefler.
Bu meyanda İslam'ın öğretim ve eğitim anlayışı Kur'an'da ve Hz. Muhammed'in sözleri ve pratiğinde bulunan ayetler ve hadislerle temellendirmek mümkündür. İslam ilimlerinin çeşitliliği ve genişliği, Müslümanların çalışıp didinerek keşfettiği ve geliştirdiği birçok konu üzerinde çalıştıkları tarihten anlaşılmaktadır. İslam ilimleri arasında tefsir, hadis, fıkıh, ahlak, kelam, tasavvuf ve tarih gibi ilimler ana konular şeklinde yer almaktadırlar. İslam'ın öğretim ve eğitim anlayışında bireysel ve toplumsal eğitim önemlidir. Bireysel eğitim, her Müslümanın kendini geliştirmesini ve ilmini artırmasını içerir. Bu eğitim-öğretim yöntemi İslamiyet’in gelişinden beri Daru’l-Erkam b. Erkam ve Suffe’de uygulanarak gelmektedir. İslam'a göre her Müslüman, ebedi bilgi ile birikimini her geçen gün geliştirerek sürekli ilimle meşgul olmalıdır.
Toplumsal eğitim ise toplumun tüm fertlerine İslam'ın temel prensiplerini öğretme ve anlatma sürecinden başlayıp ifade edilmelidir. İslam toplumlarında çocuklar, gençler ve yetişkinler için eğitim programları ve kurumları bulunur. Bunlardan eskiden beri varlığını devam ettiren medrese eğitimi, Kur'an kursları, İslam üniversiteleri ve araştırma merkezleri gibi mekânlar bu eğitim faaliyetlerinin örnekleridir. İslam toplumlarında ilim, medreseye veya camiye gitmek gibi resmi bir eğitim süreciyle sınırlı değildir. Bu gibi eğitim mekânları hasbi oldukları için her Müslüman şahıs onlardan faydalana bilmektedir. Dolayısıyla medresenin geliştirilmesi ve yen bazı eğitim Programlarıyla donatılması kaçınılmaz bir hal almaktadır.

Anahtar Kelimeler

eğitim-öğretim, Suffe, Daru’l-Erkam

Religious Structure as a Madrasah and Academy

Öz

Madrasas and academy can be defined as educational institutions known as schools that were established for different purposes in different periods. Madrasas are non-formal educational institutions where Islamic religious knowledge is taught. Madrasas, which hold an important place in Islamic civilization, are generally built in connection with mosques or prayer rooms. Education in madrasas is provided in areas related to the Islamic religion, such as fiqh (Islamic jurisprudence), hadith (sayings and actions of the Prophet Muhammad), tafsir (interpretation of the Quran), and kalam (Islamic theology). The duration of education in madrasas varies between 5-10 years on average and is generally aimed at male students. Since the sciences that madrasas want to teach are Islamic sciences, the language used in education is Arabic.
On the other hand, theology academies are institutions recognized by the state in an official manner and cover various subjects. These include the interpretation of religious texts, philosophical and theological analysis of religions, the history of religions and their effects on society, the study of religious rituals and practices, and the social and political impact of religious thoughts. In addition, today's theological academic studies have a broader perspective. They describe the relationship between religion and society, religious freedoms, gender and religion, and contemporary interpretations. In fact, theological academic studies embrace an interdisciplinary approach to understand both the content of religion and the social and cultural effects of religion.
These studies are concluded in the form of academic publications, articles, and books. In addition, theology academics participate in conferences, seminars, and discussions to specialize in their fields and share their research. Nowadays, theological academic studies aim to contribute to the development of religious knowledge and understanding, as well as to understand the effects of religion on society as a multidisciplinary discipline. It enables people to understand the diversity of religions and religious thoughts and to examine them in a deeper way.
Currently, madrasas and academies continue to exist in different forms. Madrasas mostly operate as religious education institutions in Islamic countries, while academies bear the name of contemporary universities known as higher education institutions. Universities representing the academy offer undergraduate, postgraduate, and doctoral education in various fields of science. Academies are also used as institutions where scientific research is carried out and scientific meetings are organized.

Anahtar Kelimeler

Madrasa, education, Suffa, Daru

Kaynakça

• Kur’an-ı Kerim.
• Aktaş, Ahmet “Şark Medreselerindeki İşlev Kaybının Nedenleri Üzerine Bir Alan Araştırması”, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020).
• Baran, Mehmet Taha, “Din Eğitiminde Şark Medreselerinin Dünü Bugünü ve Yarını”, Cami Merkezli Hayat: YECDER III. Ulusal Din Görevlileri Sempozyum Tebliğleri (İstanbul: Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği, 2013) 262.
• Bozkurt, Nahide, “Memun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2004).
• ed-Dabbî, Mufaddal b. Muhammed, Emsâlu’l-‘Arab, thk. İhsân Abbas (Beyrut: Dâru’r-Râid el-Arabî, 1981), 141. Emin, Ahmed Fecru’l-İslâm (Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 2008).
• Emin, Ahmed Duhâ’l-İslam (Beyrut: Dâru’l-Kitab el-Arabî, 2008).
• el-Ezherî, Muhammed b. Ahmed b. Ezher Tehzîbu’l-Luğa, thk. Muhammed ‘Avud (Beyrut: Dâru İhyâi’l-Turâsi’l-Arabi, 2001).
• Geçer, Hüsnî, Kişisel Görüşme, 16-08- 2021.
• Habenneke, Abdurrahman Hasan el-Meydânî, el-Hadârati’l-İslamiyye (Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1998.
• b. Hanbel, Ahmed. Musned İmam Ahmed b. Hanbel, thk. Şuayb Arnavutî (Beyrut: Muessesu’r-Risâle, 2001.
• el-Hatîb, Tâhâ Abdulazîz, el-Azhar ve Devruhu fi’n-neşri’s-sekâfe, (Kahire: Dâru’l- İttihâdi't-Te‘avunî. İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik es-Sîretu’n-Nebeviyye li-İbni Hişâm, thk. Mustafa es-Sekâ vdğr. (Kahire: Dâru’l-Halebî, 1955).
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab (Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, ts.) 9/371.
• el-Mahbube, Abdulhadî Muhammed Rıdâ, Nizâmu’l-Mulk (Kahire: ed-Daru’l-Mısrıyetu’l-Lıbnâniyye, 1999).
• el-Mansûrfûri, Muhammed Süleyman, Rahmeten li’l-‘Alemîn, trc. Semir Abdulhamid (Riyad: Daru’s-selâm, h. 1435), 328.
• es-Sûyânî, Muhammed, es-Sahîh min Ahadîsi’s-Sîreti’n-Nebeviyye (Riyad: Medâru’l-Vatan, 2011).
• es-Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb, Tabakatü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ, thk. Mahmud Muhammed el-Tanâhî-Abdulfettah Muhammed (Kahire: Dâru Hecr, h. 1413).