ESKİ KÜLTÜRLERDE AY’LA İLGİLİ BAZI KAVRAMLARIN KIPÇAK SÖZLÜKLERİNE YANSIMASI

Year 2020, , 109 - 119, 03.09.2020

Pelin Kocapınar

https://doi.org/10.18069/firatsbed.740209

Abstract

Gökyüzüyle ilgili olaylar ve kavramlar, gök cisimlerinin hareketleri, eski çağlardan beri dikkat çekmiş; insanların yaşamlarını kolaylaştırması, zamanın belirlenmesi için de değerlendirilmiştir. Güneş gibi Ay’ın da belli dönemlerde, Türklerde ve diğer toplumlarda kutsal kabul edildiği olmuştur. Gök cisimlerinin ve olaylarının her kültürde bıraktığı izlenimler, ilgili kavramların bazı şeylere benzetilerek dillendirilmesi, toplumun benimsediği değerlerle de ilişkilidir. Makalede, ay ve ilgili bazı kavramların Kıpçak sahasının kuzey ve güneyinde yazılan, Kıpçak Türkçesi söz varlığını içeren sözlüklere nasıl yansıdığı ele alınmıştır. Güneyde, Müslümanlığın ve Arapçanın etkisindeki Kıpçak Türkçesi sözlükleriyle kuzeyde, Hristiyanlık etkisinde yazılan Kıpçak sözlükleri arasındaki fark, pek çok yönden açıkça görülmektedir. Sadece ay ve ilgili kelimelerde bile bu durum kendisini hissettirmiş, yazıda örnekleriyle, açıklamalarıyla, dikkat çeken noktalarıyla, farklılıklarıyla konu aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Ay, Kıpçak Türkçesi

References

• Argunşah, M., Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit.
• Caferoğlu, A. (2012). “Türk Onomastiğinde Ay ve Güneş Unsurları”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 13 (0), 19-28.
• Çağbayır, Y. (2017). Ötüken Türkçe Sözlük, C.5. İstanbul: Ötüken.
• Eminoğlu, E. (2011). Kitâbü’l-Ef’al (Kıpçakça Satır Arası Sözlük), Ankara: Akçağ.
• Ercilasun, A.B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh.
• Ercilasun, A.B., Akkoyunlu, Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: TDK.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı.
• Garkavets, A. (2010). Kıpçakskoye pis'mennoye naslediye, Tom III, Kıpçakskiy slovar. Almatı: Baur-Kasean.
• Güner, G. (2017). Resûlî Sözlüğü’nün Türkçe Söz Varlığı. İstanbul: Kesit.
• Kızıl, H. (2013). Mitra’dan “Mithras’ın Sırları”na Mitraizm’in Kuruluş Serüveni”. Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 17 Sayı: 55 (Bahar 2013). s.113-136.
• Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi, C.II. Ankara: TTK.
• Özbay, B. (2019). Huastuanift- Manihaist Uygurların Tövbe Duası, Ankara: TDK.
• Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm Terimleri. Ankara: TDK.
• Toparlı R., Vural H., Karaatlı R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Unat Y. (2000). “Eski Astronomi Metinlerinde Karşılaşılan Astronomi Terimlerine İlişkin Bir Sözlük Denemesi”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı: 11. s.633-696.
• https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/14/C14023276.pdf s.s.288. Erişim: 18.05.2020.
• https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/4/C04015601.pdf, s.s. 187,189,190. Erişim: 18.05.2020.
• http://www.burclar.net/astroloji/gezegenler-ve-simya/ Erişim: 7.04.2020