ABBASİLER DÖNEMİNDE İSLAM TIBBI VE TOPLUM SAĞLIĞI

Year 2015, Volume: 25 Issue: 2, 269 - 296, 31.07.2015

Taner Yıldırım Ahmet Altungök

https://doi.org/10.18069/fusbed.03936

Cited By: 2

Abstract

Abbasîler döneminde İslam medeniyeti, tıbbi anlamda büyük bir aydınlanma yaşamıştır. Bu aydınlanmanın temelinde antik dönem Yunan, Hind ve İran medeniyetine ait tıbbi birikimin İslam dünyasına kazandırılması yatmaktadır. Abbasî halifesi Mansur döneminde büyük bir çeviri faaliyeti başlamış ve bu faaliyetler sonucunda tıbbi anlamda büyük bir ilerleme kaydedilmiştir. Halife Mansur çevirisi yapılan her tercüme kitabın ağırlığınca hekimlere altın ödenmesini emretmiştir. Bu dönemde antik İran medeniyetinden miras olarak alınan Süryanice ve Orta Farsça ile yazılmış olan tıbbi eserlerin çevirisi yapılmıştır. Bu çeviri faaliyetlerinde Irak toprakları üzerinde yaşayan Nastûrî hekimlerin büyük bir rolü vardır. Bu hekimlerin çoğu Cündişapûr tıp ekolüne bağlı olarak yetişmiş hekimlerdir. Aynı zamanda din adamı olan bu Nastûrî hekimler Sâsânîler döneminde İran dillerine ve Süryaniceye çevrilmiş olan antik Yunan, Roma ve İskenderiye tıbbına ait kitapları Arapçaya tercüme etmişlerdir. Bu tercüme faaliyetlerinin neticesinde tıp, eczacılık, veterinerlik ve toplum sağlığı anlamında büyük bir ilerleme kaydedilmiştir. Bunun sonucu olarak İslam dünyasına mal olmuş ve eserlerinin çoğu Avrupa dillerine çevrilmiş Müslüman hekimlerin birçoğu bu dönemde yetişmiştir. Abbasîlerden itibaren İslam dünyasında tıbbın öncülüğü Süryanî hekimlerin elinden çıkarak Müslüman hekimlerin eline geçmeye başlamıştır.

Keywords

Abbasîler, Halife Mansur, Tıp, Eczacılık, Cündişapûr

References

• ABBÂDÎ, Ahmed Muhtâr; Fi’t-Tarîhi’l -Abbasî ve’l-Fatimî, Beyrut, 1971.
• ABDÜLBÂKİ, Muhammed Fûad; Konularına Göre Kur’ân-ı Kerîm (çev. Bekir Karlığa), İstanbul, 2008.
• AKSOY, Şahin; Tıp Tarihi Ders Notları, Urfa, 2010.
• ALGÜL, Hüseyin-Osman Çetin; İslam Tarihi, c. III, İstanbul, 1987.
• ALTINÖLÇEK, Haşmet; “Türk Tıbbında Müzikle Tedavi”, Türkler Ansiklopedisi, c. V, Ankara, 2002.
• ARNOLD, David; Coğrafi Keşifler Tarihi, (trc. Osman Bahadır), İstanbul, 1995.
• ATASOY, Murat; Süyûti’nin “Tarihu’l-Hulefâ” Adlı Eserinin Abbasîler Kısmının Türkçe’ye Tercümesi ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat, 2006.
• BAĞDÂTÎ, Ebu Bekr Ahmet b. Ali Hatîb; Târîhu Bağdât, c. I-XXIV, Kahire, 1951.
• BAKIR, Abdulhalik; Ortaçağ İslam dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara, 2000.
• BAKIR, Abdulhalik; “Ortaçağ İslam dünyasında Deri, Tahta ve Kâğıt Sanayi”, Belleten, LXV, (Nisan 2001), sa. 242.
• BAKIR, Abdulhalik; Ortaçağ Tarih Ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, 2008.
• BAKIR, Abdulhalik; “Erken Ortaçağlarda Irak’ın Meşhur Şehri el-Hîre”, F. Ü. Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, c. VI, s. 2, Elazığ, 2010.
• BARTHOLD, W. ; İslam Medeniyeti Tarihi (çev. Fuat Köprülü), Ankara, 2004.
• BAYAT, Ali Haydar; “Buhtîşû”, DİA, c. VI, İstanbul, 1992.
• BEK, Ahmet İsa; Tarihu Bimaristanat fi İslam, Beyrut, 1981.
• BELÂZURÎ, Ahmed b. Yahya, Fütûhu’l-Büldân, (trc. Mustafa Fayda), Ankara, 2002.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi; Büyük İslam İlmihali, İstanbul, trs.
• Ahmet Çelebi, “Tarihu’l-İslâmî ve’l-Hadârati’l-İslâmiyye”, D.G.B.İ.T, c. III, s. 461.
• BROCKELMAN, Karl; İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi, (çev. Neşet Çağatay) Ankara, 2002.
• BROCKELMAN, Karl; “Buhtîşû ”, İA, c. II, İstanbul, 1979.
• CÂHIZ, Ebu Osman Amr. b. Bahr; Cimriler Kitabı, (çev. Selahattin Hacıoğlu), İstanbul, 2004.
• CANDA, Şerafettin; Türkiye’de Nöropatoloji gelişimi: Dünden Bugüne, Türkiye Ekopatoloji Dergisi, c. XI, 2005.
• CEZAR, Mustafa; Türkler’de Şehir ve Mimarlık, İstanbul, 1977.
• İBNÜ’L CEVZİ, el-Muntazam, c. XIII. Beyrut, 1992.
• İBN CÜLCÜL, Tabakâtü’l-etıbbâ (nşr. Fuâd Seyyid), Beyrut, 1985.
• ÇELEBİ, Ahmet; “Tarihu’l-İslâmî ve’l-Hadârati’l-İslâmiyye”, D.G.B.İ.T, c. I-III, İstanbul, 1992.
• DAĞ, Mustafa; Erken Dönem İslam dünyasında Berîd Teşkilatı ve İstihbarat, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 2012.
• DAKÛKÎ, Hüseyin Ali; “Hire”, DİA, c. XVIII, İstanbul, 1998.
• DEMİRCİ, Mustafa; Bütün Yollar Bağdat’a Çıkar:“Antik Çağ Bilim ve Düşüncenin Bağdat’a İntikali”, Uluslararası Medinetu’s-Selam Sempozyumu, İstanbul, 2008.
• DİMAŞKÎ, Ebul Fadl Cafer b. Ali; el- İşâre ilâ Mahâsini’t Ticâre, (Türkçe trc. Abdülhalik Bakır, “Ticâretin Güzelliklerine İşâret”, Ortaçağ Tarih Ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, 2008.)
• DİNEVERÎ, Ebu Hanife Ahmet b. Davud (282/895); Ahbâru’t Tıvâl, Kahire, 1960.
• DIETRICH, A. ; “Medâin”, İA, c. VII, İstanbul, 1977.
• DOĞRUYOL, Hasan; “Buhtîşû”,DİA, c. VI, İstanbul, 1992.
• DÛRÎ, Abdulaziz; İslam İktisat Tarihine Giriş, (çev. Sabri Orman), İstanbul, 1991.
• DÛRÎ, Abdulaziz; “Bağdat”, DİA, c. IV, İstanbul, 1991.
• İBNÜ’L ESÎR, Ali b. Muhammed (630/1232); el-Kâmil fi’t-Târih (trc. A. Ağırakça-A. Özaydın), c. I- XII, İstanbul, 1985.
• EYYUB, İbrahim; Tarihu’l Abbasî es-Siyasî ve’l-Hâdarî, Lübnan, 1989.
• FÂRÛKÎ, İsmâil Râci-Luis Lâmia Fârûkî; İslam Kültür Atlası, (çev. Mustafa Okan Kibaroğlu-Zerrin Kibaroğlu), İstanbul, 1999.
• GREGORY, Timothy E. ; Bizans Tarihi, (çev. Esra Ermert), İstanbul, 2011.
• EBÛ ĞEDDE, Abdussettar; Buhus fi’l Fıkhi’l Tıbbi ve’l Sıhhatu’l Nefsiyye min Munzuri’l İslami, Kahire, 1991.
• HAMEVÎ, Ebu Abdullah Şihâbeddîn Yâkût (626/1229); el-Mu’cemü’l-Büldân, c. I-II, Beyrut, 2008.
• HARUN, Abdusselâm; "Nevâdiru’l-Mahtutât", c. II, Kahire, 1973, s. 333-389. (Türkçe trc. Abdulhalik Bakır, “Kölelerin Satın Alınması Ve Entrikalarla Satışa Sunulması İle İlgili Risâle”, Ortaçağ Tarih Ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, 2008.)
• HASAN, Hasan İbrahim, İslam Tarihi, (çev. İsmail Yiğit), c. I-V, İstanbul, 1988.
• Hayrat Neşriyat, Kur’ân-ı Kerîm ve Muhtasar Kelime Meâli, İstanbul, 2010.
• HEYD, W. ; Yakın Doğu Ticaret Tarihi (çev. Enver Ziya Karal), Ankara, 2000.
• HİTTİ, Philip K. ; Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, (çev. Salih Tuğ), c. I-IV, İstanbul, 1989. HUART, CL. ; “Cundîşâpûr”, İA, c. III, Eskişehir, 1997.
• İNAYE, Ğazi; Davabitu Tanzîmi’l İktisat fî’s- Sûkî’l-İslami, Beyrut, 1992.
• KARAPINAR, Mahmut; “Abbâsîler Dönemi Türklerin Siyasî Faaliyetleri”, Türkler Ansiklopedisi, c. V, Ankara, 2002, s. 352-363.
• KÂTİPOĞLU, Hasan – İlhan Kutluer, “Huneyn b. İshâk ”, DİA, c. XVIII, İstanbul, 1998.
• KÂTİPOĞLU, Hasan - Mustafa Çağrıcı, “İshâk b. Huneyn”, DİA, c. XXII, İstanbul, 2000.
• KAYA, Mahmut; “Buhtîşû”,DİA, c. VI, İstanbul, 1992.
• KAYAOĞLU, İsmet İslam Kurumları Tarihi, Ankara, 1980.
• KAZVÎNÎ, Zekeriyya b. Muhammed; Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Beyrut, 1969. İBNÜ’L-KESİR, İsmâîl b. Ömer; el-Bidâye ve’n-nihâye, (trc. Mehmet Keskin), İstanbul, 1994.
• KENAN, Ahmet Muhammed; el-Mevsuatu’l Fıkhıyye el-Tıbbiyye, Beyrut, 2000.
• KIRBIYIK, Kasım; “Baytarlık”, DİA, c. V, İstanbul, 1992.
• KİTAPÇI, Zekeriya; Orta Doğuda Türk Askeri Varlığının Zuhuru, İstanbul, 1987.
• KİTAPÇI, Zekeriya; Orta Asya Türk İslam Medeniyeti Matematik Tıp Eczacılık ve Astronomi İlminin Gelişmesinde Türklerin Yeri, Konya, 2008.
• KİTAPÇI, Zekeriya; Şağab Hatun, İstanbul, 1995.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad; “Berid”, İA, c. II, İstanbul, 1979.
• LOMBARD, Maurice; İlk Zafer Yıllarında İslâm,(trc. Nezih Tuncel), İstanbul, 1983.
• MES’ÛDÎ, Ali b. Hüseyin; Mürûcu’z-Zeheb ve Me’adinü’l-Cevher fi’t-Tarih, (thk. Said Muhammed el- Hâm), c. I, Beyrut, 1997.
• MES’ÛDÎ, Ali b. Hüseyin (346/957); et-Tenbîh ve’l İşrâf (thk. Abdullah İsmail es- Savi), Kahire, 1938.
• MEZ, Adam; Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti (çev. Salih Şaban ), İstanbul, 2000.
• EBÛ NASR, Muhammed Abdulazim; el-Evkâf fî Bağdât Asru’l Abbasî es-Sanî, Yrz., 2002.
• NESİMİ, Nazım; el-Tıbbu’l Nebevi ve Alemu’l Hadis, Beyrut, 1984.
• ÖZAYDIN, A; “el-Muktedir Billah”, DİA, c. XXXI, İstanbul, 2006.
• ÖZTÜRK, L.; İslâm Dünyasında Hastaneler, İstanbul, 2007.
• RUSKA, J; “Hunayn b. İshâk”, İA, c. V, İstanbul, 1987.
• RUSKA, J; “Sabit b. Kurra”, İA, c. X, Eskişehir, 1997.
• SALİH, Suphi; İslam Kurumları, (trc. İbrahim Sarmış), Ankara, 1999.
• SÂMERRAÎ, Kemal; Muhtasar Tarih’it Tıbbi’l Arabî, Beyrut, 1989.
• İBN-İ SÎNÂ, el-Kânûn Fi’t-Tıbb, (trc. Esin Kâhya ), c. I, Ankara, 1995.
• SÖYLEMEZ, M. Mahfuz; Bilimin Yitik Şehri Cündişâpûr, Ankara, 2003.
• SUTER, H.; “İshak”, İA, c. V/2, Eskişehir, 1997.
• ŞATÎ, Ahmet Şevket; Tarihi’t Tıb ve Âdaba ve Âleme, Haleb, 1990.
• ŞEYZERÎ, Abdurrahman b. Nasr; İslâm Devletinde Hisbe Teşkilâtı, İstanbul, 1993.
• ŞİHÂB, Hasan Sâlih; Edvâun ‘alâ Târîhi’l Yemen’i’l-Bahrî, Beyrut, 1981.
• TABERÎ, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr; Târîhu’t-Taberî”Târîhu’l Ümem ve’l Mülûk” (thk. Muhammed Ebü’l Fazl İbrahim-Muhammed Ali Baydoun), c. I-IX, Kahire, 1970. TERZİOĞLU, Arslan; “Bimaristân” DİA, c. VI, İstanbul, 1992.
• TERZİOĞLU, Arslan; Ortaçağ Türk-İslam Hastaneleri ve Avrupa’ya Tesiri, Belleten, Sa. 34, (12), 1970.
• TERZİOĞLU, Arslan; İbni Sînâ’nın Hekimliği ve Tabâbetin Gelişmesine Etkileri, Türkler Ansiklopedisi, c. V, Ankara, 2002.
• TERZİOĞLU, Arslan; “Yerli ve Yabancı Kaynaklar Işığında Selçuklu Hastaneleri ve Tababetin Avrupa’ya Tesirleri”, Türkler Ansiklopedisi, c. V, Ankara, 2002.
• TOMAR, Cengiz; İslam Tarihi ve Medeniyeti II, Eskişehir, 2011.
• TURAN, Şerafettin; Türk Kültür Tarihi, İstanbul, 2005.
• İBN EBÎ USAYBİ’A, Uyûnü’l-enbâ fî Tabakâtu’l-Attibâ’, Beyrut, (Trz.).
• UTKU, Nihal Şahin, Kızıldeniz’de Denizcilik, Ticâret ve Yerleşim (VII. – XI Yüzyıllar), Doktora Tezi, İstanbul, 2005.
• ÜNVER, A. Süheyl; “Tıb”, İA, c. XII, İstanbul, 1979, s. 230-235.
• ZEYDAN, Corci; İslam Uygarlıkları Tarihi (çev. Nejdet Gök), c. I, İstanbul, 2004.
• ZEYDÂN, Corci; Tarihu’t-Temeddüni’l İslami, c. I-V, Beyrut, 1967.
• YILDIZ, Hakkı Dursun; “Abbasîler”, DİA, c. I, İstanbul, 1988.