KİLİS VOYVODASI EL-HAC MEHMED'İN ÖLDÜRÜLMESİ (M .1714/H. 1126)

Year 2020, Volume: 30 Issue: 2, 491 - 504, 03.09.2020

Murat Çelikdemir

https://doi.org/10.18069/firatsbed.752231

Cited By: 1

Abstract

Osmanlı Taşra teşkilatında Voyvoda, “Has” gelir dilimine sahip kişilerin, kendi adlarına bu gelirlerini kontrol ve tahsil etmek üzere görevlendirdikleri idarecilerdir. Kilis Hassı mukataa gelirleri de valide sultan haslarından olup, voyvodalar tarafından idare edilmekteydi.
Sultan III.Ahmed döneminde (1703-1730) Kilis hassı, bu padişahın annesi Gülnûş Emetullah Sultan’ın tasarrufundaydı. Burası Kilis Ekrâdından Okcu İzzeddinli, Amiki ve Şeyhler aşiretlerinin tehdidi altındaydı. Bu aşiret mensubu eşkıyaların hırsızlık, gasp, tecavüz, adam yaralama ve öldürme gibi eylemleri yüzünden, şehirde huzur ve asayiş bozulmuş, halkın çoğu evlerini terk etmiş, vergiler tahsil edilemez olmuştu. Kilis’i eşkıya tehdidinden kurtarıp kanun ve düzeni yeniden sağlamak için valide sultanın kethüdası el-Hac Mehmed Ağa, Kilis Voyvodası olarak atandı (Mart 1713).
Mehmed bin İsmail, Nisan-Mayıs gibi Kilis’teki görevine başlamış ve üç ay gibi kısa bir sürede eşkıyaya karşı önemli başarılar elde etmişti. Eşkıya reisleriyle yardımcılarından birçoğunu ele geçirerek idam ettirmişti. İdam edilenlerin akraba ve yakınları, mensubu oldukları aşiretlerin de (Okçu İzzeddinli, Amiki ve Şeyhler) desteği ile intikam almak için eskisinden daha fazla eylem yapmaya başladılar. Kilis’i kuşatıp şehri yağmaladılar, voyvoda Mehmed’e suikasta teşebbüs ettiler (Temmuz 1713). Suikasttan kurtulan el-Hac Mehmed, bizzat hükûmet merkezine giderek yetkililerden yardım istemiştir. Merkezi devlet, nasihat ve tehditler içeren bir-iki emr-i şerifle durumu geçiştirmişti. Bu olaydan bir yıl sonra (Ağustos 1714) Kilis Ekrâdı eşkıyası; şehri gene kuşatmış, voyvoda sarayını basarak voyvoda ve adamlarını katletmiş, saraydaki el_Hac Mehmed’in şahsi mallarıyla devlet için tahsil edilen mal ve paraları gasp etmişti. Devlet bu olaydan sonra, Maraş valisi Vezir Ali Paşa komutasında hazırlanan bir orduyu eşkıya üzerine göndermiştir. Eşkıyadan idamı gerekenler idam edilerek kesik başları başkente yollanmış, hapsi gerekeneler de hapsedilmek üzere Rakka Kalesi’ne gönderilmiştir. Eşkıyanın eş ve çocukları da Rakka’ya sürgün edilmiştir. Kilis Ekrâdı eşkıyasına şehrin Yeniçeri taifesinden bazı kişiler destek vermişti. Bu işbirlikçiler de tespit edilerek eş ve çocuklarıyla, Tartus’un yanıbaşındaki Arvad Adası’na sürgün edilmişlerdir.

Keywords

Kilis, Kilis Ekrâdı, Voyvoda, Okcu İzzeddinli, Amiki, Şeyhler

Thanks

Teşekkür eder, kolaylıklar dilerim.

References

• I. Arşiv Kaynakları Ali Emiri Sultan Ahmed III (AE. SAMD. III), 44-4419. İbnülemin Adliye (İE. ADL.), 10-650; İE. ADL., 10-647 İbnülemin Dahiliye (İE. DH), 27-2408. Mühimme Defteri (MD) 108, Sayfa (s.) 219, 220, Hüküm (Hük.) 937. MD 120, s. 10, Hük.19; s.16, Hük. 40; s.216, Hük.836; s.217, Hük.837; s.260, Hük.963; s.260, Hük.964. MD 114/1, s.283, Hük. 1348,1349; s.300, Hük. 1413; s.301 Hük.1414; s.302, Hük.1415; 1416, 1417, s.320, Hük.1486. MD 122, s.146, Hük.426, s.147, Hük. 428 Gaziantep Şer’iyye Sicili (GŞS) 65, Sayfa(s.), 243-236.
• II. Kaynak, Tetkik ve İnceleme Eserler ALİ SAİB, Coğrafya-yı mufasssal, Memâlik-i Devlet-i Osmaniyye, İstanbul 1304, s.520. ÇADIRCI Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu (TTK), Ankara 1991. ÇELİKDEMİR Murat (Danışman Rifat Özdemir), Osmanlı Döneminde Aşiretlerin Rakka’ya İskânı (1690-1840), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Elazığ-2001. ÇELİKDEMİR Murat; Osmanlı Devleti’nin Anadolu Aşiretlerini Rakka’ya İskân Etme Gerekçeleri, İnternational Academic Studies on Social and Education Sciences, (Editör:Mehmet Dalkılıç), Gece Akademi, Ankara 2020, s.456-468. HALAÇOĞLU Yusuf, Anadolu’da Aşiretler,cemaatler, oymaklar (1453-1650), TTK, C.I-VI, Ankara 2009. HALAÇOĞLU,Yusuf “Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrak, Kürd Ekrad Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Belleten, C. LX, Sayı (S.) 227, TTK, Ankara 1996, s.139-154. HALAÇOĞLU Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, TTK, Ankara 1991. İNALCIK Halil, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar IV Ayanlar Tanzimat Meşrutiyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016. İPŞİRLİ Mehmet, “Gülnûş Emetullah Sultan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Cilt (C.) 14, İstanbul 1996, s.248.
• KARS Rümeysa, “Mühimme Defterlerine Göre 18.Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Uygulanan Sürgün Cezaları”, VIII. UMTEB İnternational Congress on Vocational- Technical Sciiences, 11-13 October 2019, Sivas, s.332-350. ORHONLU Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1987. ÖZKAYA Yücel, 18.Yüzyılda Osmanlı Toplumu, Yapı Kredi yayınları, İstanbul 2010. ÖZKAYA Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık, TTK, Ankara 2014. ÖZVAR Erol, “voyvoda”, DİA, C. 43, Ankara, 2013, s.129-130. ÖZTÜRK Mustafa, 16. Yüzyılda Kilis, Urfa ve Adıyaman Çevresinde Cemaatler/ Oymaklar, Berikan Yayınevi, Ankara 2018. ÖZTÜRK Mustafa, “İzziye Kazasının Kuruluşu ve Milli Mücadeledeki Yeri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara 2005, s.29-45. POLAT Ü.Gülsüm, “Arvad: Doğu Akdenizde Bir Osmanlı Adası ve I.Dünya Savaşındaki Fonksiyonları”, Belleten, C. LXXVII, S.278, TTK, Ankara 2013, s.219-238. ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmusu’l-Alâm, C.2, İstanbul 1306 (1389), s.842. TABAKOĞLU Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1985. TÜRKAY Cevdet, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İşaret yayınları, İstanbul, 2001. ÜNLÜ Mucize - ÇERİBAŞ Volkan, “Kalebend Defterlerine Göre Osmanlı’da Kadın Mahkûmlar (1800-1815), Osmanlı Mirası Araştırmaları dergisi, 6/16, 2019, s.535-553.