TÜRK DÜNYASI ATASÖZLERİNDE “TUZ”

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 69 - 88, 25.04.2019

Seda Gedik

Öz

ÖZ

Bu
çalışmada amaç; tarih boyunca ortak bir geçmişe ve kültüre sahip olan Türklerin
atasözlerinde tuzu aynı veya benzer anlamlara gelecek şekilde kullandıklarının
örneklerle açıklanmasıdır. Ait oldukları toplumların hayata bakışlarını,
inançlarını ve sahip oldukları değerleri yansıtan atasözleri incelendiğinde
Türklerin tuza aynı anlamları yükleyerek kullanması ve tuzu kült kabul etmesi
ortak bilinçle hareket edildiğinin kanıtıdır.

Basit
bir kimyasal bileşik olan sodyum klorür, bilinen adıyla tuz, insan vücudunun
bir bölümünü oluşturduğu gibi tarih boyunca insanlar için önemli olan bir gıda
maddesi olarak varlığını korumuştur. Tuzun en önemli özelliği besin maddelerini
uzun süre saklamak amacıyla kullanılmasıdır. İnsanlık tarihinin gidişatını
etkileyen ve uygarlıkları şekillendiren bir madde olan tuza toplumlar çeşitli
anlamlar yüklemişlerdir.

Ortak
bir geçmişe ve kültür birikimine sahip olan Türkler için tuz yüzyıllar boyu hem
gıda maddesi olarak hem yüklendiği manevi anlamlar bakımından önemli olmuştur. Tuzun
bağlayıcı, vefayı temsil eden ve insan ilişkilerinde sadık olmayı sağlayan
manevi gücü vardır. Türklerin ortak bilincinde bu özellikleriyle yer alan tuz,
anlatılarda özellikle vefayı sembolize etmektedir. Türk dünyası atasözlerinde
de tuzun diğer anlamlarının yanı sıra özellikle vefayı ifade etmek amacıyla
kullanıldığı görülmektedir.

Bu
bağlamda gıda maddesi olması dışında Türkler için kült kabul edilen tuzun
atasözlerinde kullanılması belirli bir bilinçle ve toplumun değer yargılarının
ve inançlarının nesilden nesle aktarılmasını sağlamak amacıyla tercih
edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk, atasözü, tuz, vefa

Kaynakça

• Referans1 Acıpayamlı, Orhan (1974). Türkiye’de Doğumla İlgili Âdet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Referans2 Aksoy, Ömer Asım (1998). Atasözleri Sözlüğü 1. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Referans3 Biray, Himmet (1992). Mahtumkulu Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Referans4 Çağımlar, Zekiye (Editör Gürsoy Naskali, Emine ve Şen, Murat) (2004). “Adana’da Tuzla İlgili İnançlar ve Uygulamalar”. Tuz Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları. ss. 74-86.
• Referans5 Ergin, Muharrem (Ebülgazi Bahadır Han). Şecere-i Terakkime (Türklerin Soy Kütüğü). İstanbul: Tercüman -33.
• Referans6 Eyüboğlu, Bedri Rahmi (2006). Dol Karabakır Dol (Bütün Şiirleri). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Referans7 Güngör, Ahmet ve Cailova Güngör Asel (1998). Kırgız Atasözleri. Ankara: Engin Yayınları.
• Referans8 İsmail, Zeynep ve Gümüş, Muhittin (1995). Kazak Atasözleri. Ankara: Engin Yayınları.
• Referans9 Kanık, Orhan Veli (1963). Bütün Şiirleri. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Referans10 Kaya, Doğan (2007). Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Referans11 Kırbaç, Selçuk (2012). Kırım-Tatar Atasözleri. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Referans12 Köprülü, Fuad. Saz Şairleri. (2004). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Referans13 Mirzayev, Töre (Haz. Fedakar, Selami) (2009). Özbek Destanları 1 Erali ve Şirali. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Referans14 Musaoğlu, Mehman ve Gümüş, Muhittin (1995). Azerbaycan Atasözleri . Ankara: Engin Yayınları.
• Referans15 Nurmemmet, Annagulı (1996). Göroğlu Türkmen Halk Destanı. Ankara: Bilig Yayınları. C:1.
• Referans16 Öztopçu, Kurtuluş (1992). Uygur Atasözleri ve Deyimleri. İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• Referans17 Pala, İskender (Editör Gürsoy Naskali, Emine ve Şen, Murat) (2004). “Tuz Ekmek Hakkını Gözeten Şairler”. Tuz Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları. ss. 145-153.
• Referans18 Sadi, Şirazlı (2011). Gülistan. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayıncılık.
• Referans19 Tanrıkulu, Nazım İrfan (1998). Âşıklar Divanı (Günümüz Aşıkları). İstanbul: Özel Yayın.
• Referans20 Uraz, Murat (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• Referans21 Yardımcı, Mehmet (2004). Türk Halk Edebiyatında Nesir. Ankara: Ürün Yayınları.
• Referans22 Yoldaşev, İbrahim ve Gümüş, Muhittin (1995). Özbek Atasözleri. Ankara: Engin Yayınları.
• Referans23 Yusupov, Keneş (2009). Manas Destanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkez.
• Referans24 Yücebaş, Hilmi (1996). Hiciv ve Mizah Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: Milliyet Dağıtım Ltd. Şti.
• Referans25 Yüksel, Hasan Avni (1987). Âşık Seyrani. Ankara: Kültür Bakanlığı.