OĞUZ VE KELT EPOSLARINDA RASTLANAN ESAS VE YARDIMCI TİPLER, MOTİFLER

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 3, 534 - 550, 24.12.2020

Fidan Gasımova

Öz

Sözlü halk sanatının her eserinde, özellikle eposlarda bazen eski dönemlere uzanan katmanları açmak mümkündür. Yazılı kaynakların olmaması nedeniyle bu eski katmanların incelenmesi geniş tarihi-mukayeseli materyalin temin edilmesiyle mümkün olabilir. Oğuz ve Kelt eposlarının incelenmesi bu açıdan büyük önem arz etmektedir. Nitekim Oğuzlarla ilgili birçok önemli tarihi-kültürel olaylara, folklor materyallerine Keltlerde de rastlıyoruz. Bunları incelemekle iki halk arasında ne gibi tipolojik bağlantıların ve sosyolojik ilişkilerin olduğu hakkında az da olsa malumat elde edebiliriz.
Bunun için de makale tarihi süreç içerisinde Türk ve Kelt halklarının ortaya koyduğu halk edebiyatı örneklerinin tipolojik yöntemle incelenmesi, Oğuz ve Kelt halkları eposlarında rastlanan esas ve yardımcı tiplerin, motiflerin öğrenilmesi, bunun sonucunda da Keltlerde eski Turan’la ilgili rastlanan birçok önemli tarihi-kültürel olayları ve folklor materyallerini belirleyerek araştırmak, tarih ve kültürümüzün birçok eski katmanlarının açılmasına az da olsa yardım etmek üzere tasarlanmıştır.
Oğuz ve Kelt eposları esas ve yardımcı tiplerin tipolojisi açısından oldukça manidardır: hükümdar (Keltlerde Konhobor, Arthur, Puyl; Oğuzlarda Oğuz, Bayındır Han, Kazan Han), kahraman (Keltlerde Kuhulin, Yuk; Oğuzlarda Oğuz, Kazan, Basat, Bamsı Beyrek, Segrek, Uruz) ve kadın tipleri. Eposlarda kahramanların yardımcıları da özel bir role sahiptir. Oğuz ve Kelt eposlarında kahramanların yardımcılarının da benzer özelliklere sahip olmalarına Kazan Han’ın çobanı ile Kuhulin’in arabacısı örnek gösterilebilir.
Eposlarda esas ve yardımcı tiplerin tipolojisi sırasında oldukça ilginç detaylarla karşılaşıyoruz. Her iki halkın eposlarında aynı veya benzer öykü ve motiflerin bulunması dikkat çekiyor. Bu motiflere kahramanın mucizevi doğuşu, babanın oğulsuzluğu ve tanrıya yalvarışı, kahramanın doğuşu, hızla büyümesi, ergenlik çağında yiğitlikler göstermesi, isim kazanması, dövüş silahlarının kullanımını öğrenmesi vb. dâhildir.
Esas tiplerin tipolojisi sırasında göze çarpan bir motif de kahramanın evlenmesi (kendisine sevgili araması, kızın kendisine verilmesi için sınavlardan geçmesi, Keltlerde Kuhulin’in, Oğuzlarda Kanturalı’nın karşısına konulan sınavlar; Bamsı Beyrek’le Kuhulin’in kendi sevgilisinden bir takım nedenlerle ayrı düşüp sonra dönmesi vs.), diğeri kahramanın ölümü (Kuhulin ve Bamsı Beyrek’in ölümlerinde olduğu gibi kahramanların halkları için, halklarının birliği veya kurtuluşu uğrunda ölümü göze alması) motifidir.
Makalede Oğuz ve Kelt eposlarında rastlanan esas ve yardımcı tiplerin, motiflerin tipolojisinin incelenmesi öngörülmüştür. Bu konunun öğrenilmesi tarih ve kültürümüzün birçok eski katmanlarının açılmasına da yardım edebilir.

Anahtar Kelimeler

Oğuz, Kelt, epos, tip ve motif

Kaynakça

• Azərbaycan dastanları. (2005). IV cild. Bakı: Çıraq.
• Bayat, F. (1993). Oğuz epik ənənəsi və “Oğuz Kağan” dastanı. Bakı: Sabah.
• Bəydili, C. (2003). Türk mifoloji sözlüyü. Bakı: Elm.
• Cəmşidov, Ş. (1977). Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: Elm.
• Tanrıverdi, Ə. (2012). “Dədə Qorqud Kitabı”nda at kultu. Bakı: Elm və təhsil.
• Kitabi-Dədə Qorqud. (1988). Bakı: Yazıçı.
• Kitabi-Dədə Qorqud. 1300. (2000). Məqalələr məcmuəsi. Bakı: Maarif.
• Şərur folklor örnəkləri. (2018). I kitab. Tərtibçilər: Muxtar Kazımoğlu, Fidan Qasımova. Naxçıvan: Əcəmi.
• Bill, P. (2011). Kelt mitolojisi. İstanbul: Kalkedon.
• David, Adams, L. (2017). A’dan Z’ye Dünya Mitolojisi. Çeviren: Nurdan Soysal, İstanbul: Say Yayınları.
• Eunkyung O., Mamatkul J. (2017). Türk kahramanlk destanlarında şaman etkisi ve Kore destan geleneğinin anlaşılması için bir giriş. Millî Folklor 114: 5-15
• Kasımova, F. (2016). Dede Korkut ve Kelt Druidleri. III Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (19-23 Ekim 2015). İzmir: 857-862
• Oğuz, M. Öcal ve diğer. (2008). Türk halk edebiyatı el kitabı. Editör: M.Öcal Oğuz. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• Gökyay, Orhan, Ş. (1973). Dedem Korkutun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık kültür müsteşarlığı.
• Uraz, M. (1967). Türk mitolojisi. İstanbul: Hüsnütabiat.
• Жирмунский, В.М., Зарифов. (1947). Х.Т.Узбекский народный героический эпос. Москва: Огиз.
• Ирландские саги. (1933). Перевод, предисловие, вступительнаястатья и комментарииа А. Смирнова. Москва: Асаdemia.
• Исландские саги. (1973). Ирландский эпос. Перевод А.А.Смирнова // БВЛ. Москва: Художественная литература.
• Кельты. Ирландские сказания. (2002). Перевод Л. Володарской. Москва: Арт-флекс.
• Кельтская мифология: Энциклопедия. (2002). Москва: Эксмо.
• Пропп, В.Я. (1976). Фольклор и действительность. Москва: Наука.
• Широкова, Н.С. (2005). Мифы кельтских народов. Москва: Астрель.
• Уладский цикл. https://ru.wikipedia.org/wiki/ Уладский_цикл – (Erişim: 10.07.2019)
• Keltler. http://www.nadirelibol.com.tr/text/keltler.html – (Erişim: 09.07.2019)