Öz
Çarpana; dokumada kullanılan yüzeyi düzgün, 1-3 mm kalınlığında, sert deri, fildişi, karton, iskambil kartları gibi çeşitli malzemelerden yapılan genellikle kare olan 5x5 - 7x7 cm ölçülerindeki genellikle levhanın Türkçe adıdır. Karenin her köşesinde bir delik bulunur. Dokuması planlanan dokuma ve desenleme yöntemine göre bu deliklerin her birinden bir çözgü teli geçirilir. Çözgü yüzlü bir dokumadır ve desenler çözgülerden oluşur.
Çarpana dokumaların ne zamandan beri yapıldığı bilinmemektedir. Arkeolojik kazılardan çıkarılan çarpana levhalardan bu dokuma tekniğinin MÖ. 3 binlerde yapıldığı anlaşılmaktadır. Çarpana ile dokuma, ilk uygulandığı zamanlardan günümüze kadar elde dokunarak sürdürülebilmiş tek dokuma sanatıdır. Elde dokunması; serbest teknik, desen ve malzeme uygulamalarına olanak verir. Bu nedenle çeşitli işlevsel ve sanatsal nesneler yapılabilir. Çarpana dokuma bantlar eskiden toplumların ihtiyaçlarına göre çeşitli alanlarda kullanılmışlardır. Fiziksel işlevlerinin yanında dekoratif işlevlerinin de olması nedeniyle canlı renklerle desenlendirilmişlerdir. Bir çarpana dokuma bandı üzerinde çeşitli desenler görülür.
Dokumacı bant dokurken, yaratma dürtüsü ile farklı desenler oluşturur. Çarpana dokumacılığının önemi, mezarlara hediye eşya olarak konan çarpana dokumaya ait araç gereçlerden ve dokunmuş bantlardan anlaşılmaktadır.
Günümüzde Anadolu’da çarpana dokumacılığı çok az bölgede, çok az kişi tarafından yapılmaktadır. Çarpana dokuma bantların kullanımı azaldığı ve genç kuşaklara aktarılmadığından giderek unutulmaktadır. Ancak bu dokuma sanatı, güzel sanatlar eğitimi veren birkaç kurumda öğretilmektedir. Çarpana dokumalarda farklı desen üretilmesinin yanında; farklı teknikler, farklı malzeme ve farklı kalınlıklarda çözgü ve atkı ipliklerinin kullanılmasıyla farklı görünümler elde edilir. Çarpana dokuma bantlar çok çeşitli alanda kullanılabilir. Giyimde aksesuar (kravat, kemer, kuşak ve benzeri), çanta sapı, çeşitli eşyalarda askı ve dekoratif sanat nesnesi olarak kullanılabilir. Geçmişten gelen bu sanat kendine bir yol bulmalı ve yaşamalıdır. Bu yol da sanattır.
Kaynakça
- Atlıhan, Ş. (2017). Anadolu ve Topkapı Sarayı’ndan ÇARPANA Dokumalar, Marmara Üniversitesi Yayınları
- ____________ (2002). Sultan Kaftanlarında Yer Alan Dokuma Bantlar, Antik&Dekor. 70. 106-112, İstanbul.
- ____________ (1999). Nomad Band-Waavings from Western Turkey. Orinetal Carpet and Textile Studies. 5. 149-152, California
- Aytaç, Ç. (1982). El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı, M. E. B. Mesleki ve Teknik Eğitim Kitapları, İstanbul.
- Collingwood, P. (1982). The Techniques of Tablet Weaving, London.
- Foitl, G. (1993), Die Türkischen Brettchenweberei (Ein Text im Buch YAYLA) s. 239-254, Museum für Kun sthandwerk, Frankfurt am Main.
- Kosswig, L. (1969). Çarpanacılık ve İstanbul Topkapı Sarayı Müzesinde Bulunan Çarpana Dokumaları. Türk Etnografya Dergisi, Cilt XII. Ankara.
- Kalemci, Ahmet Cengiz, antika tekstil satıcsı, görüşme yılı 2001, Gaziantep.
- Lauble, Tekstil Sanatçısı, G. Görüşme yılı 2014. Almanya.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 PROF. DR. H. FERİHA AKPINARLI ARMAĞAN SAYISI |
