BATMAN İLİ MAHALLE, BULVAR, CADDE VE SOKAK ADLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 496 - 529, 25.08.2022

Mehmet Emin Tuğluk , Tuba Özfidan

https://doi.org/10.55666/folklor.1142308

Cited By: 2

Öz

Ad biliminin bir alt kolu olan yer ad bilimi, yer adlarını yapı, köken ve anlam açısından incelemektedir. Yer adlarının anlamsal olarak ele alındığı çalışmalarda genel olarak incelenen bölgenin doğal ve beşeri unsurlarının yer adlarına yansımaları görülmektedir. Yer adları, toplumun sosyal, ekonomik, kültürel, coğrafi ve tarihî özelliklerini yansıtan önemli bir unsur olup özel adlar gibi belirli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de dil bilimi alanında yapılan yer adları çalışmaları genellikle köy adları ile ilgilidir. Mahalle, bulvar, cadde ve sokak adları konusunda yapılan çalışmalar ise daha çok üniversitelerin coğrafya bölümlerinde “şehirsel toponomi” adı altında yapılmakta olup bu çalışmalarda mahalle, bulvar, cadde ve sokak adlarının verilme nedenleri siyasi, sosyolojik, ekonomik ve kültürel açılardan incelenmektedir.
Batman ilinin bulunduğu bölge farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış, çeşitli coğrafi özellikleri içerisinde barındıran, tarihî yapıları ve kültürel unsurları ile önemli bir konuma sahiptir. Batman 1947 yılında bucak statüsünü kazanmış, 2 Kasım 1955 yılında da Batman’da belediye teşkilatı kurulmuştur. 1957 yılında ilçe, 16 Mayıs 1990 tarihinde il olmuştur. Batman ilinin Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk ve Sason olmak üzere beş ilçesi bulunmaktadır. Batman; Diyarbakır, Muş, Bitlis, Siirt ve Mardin illeriyle komşudur. Batman ilinin kuruluşu yakın bir tarihte olmasına rağmen Batman ilinin bulunduğu coğrafya medeniyetlerin beşiği olarak kabul edilmektedir.
Bu çalışmada Batman il merkezi ile Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk, Sason ilçelerinde bulunan ve Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün web sayfasındaki bilgiler esas alınarak tespit edilen 135’i mahalle, 38’i bulvar, 259’u cadde ve 169’u sokak adı olmak üzere toplamda 601 ad, leksik-semantik açıdan incelenip 28 başlık altında sınıflandırılmıştır. Tespit edilen mahalle, bulvar, cadde ve sokak adlarının Batman merkeze ve ilçelere göre dağılımı başlıklar altında tablo halinde gösterilmiştir. Ayrıca çalışmanın sonunda Batman il merkezi ile Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk, Sason ilçelerinin mahalle, bulvar, cadde ve sokak adlarının leksik-semantik dağılımı, il ve ilçe merkezi bazlı tablo ve grafikler halinde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Batman ili, Anlam bilimi, yer adı bilimi, Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk, Sason

Kaynakça

• AKAR, A. (2006). “Renge Bağlı Yer Adlandırmalarında Muğla Örneği”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C 1, S 20, 51-63.
• AKSAN, D. (1974). “Anadolu Yer Adları Üzerine En Yeni Araştırmalar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1973-1974, s. 185-193.
• AKSAN, D. (2020). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ALİAĞAOĞLU, A. ve UĞUR, A. (2018). “Şehirsel Toponimi: Erzurum'da Cadde Adları”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C 21, S 40, 1-26.
• ALİAĞAOĞLU, A. ve UZUN, A. (2011). “Şehirsel Toponimi (Hodonimi): Türkiye İçin Bir Tipoloji Denemesi”. Coğrafi Bilimler Dergisi, C 9, S 2, 123-134.
• ALİAĞAOĞLU, A. (2013). “Şehirsel Toponimi: Balıkesir İlinde Mahalle Adları, Bir Sınıflandırma Denemesi”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C 16, S 29, 45-62.
• ASIMGİL B. (2018). “İzmir’de Kentsel Kimlik Bileşenlerinden Cadde ve Sokakların Toponimisi ve Milliyetçi, Etnik İzlerin Sosyal Yapı Oluşumuna Katkıları”. Trakya Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, C 19, S 1, 21-36.
• BAŞKAN, Ö. (1970). “Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, S 319, 237-251.
• BAYSAN, S. ve KARA, A. (2014). “Aydın’da Mahalle, Bulvar, Cadde ve Sokak Adları: Şehirsel Toponimik Özellikleri”. Coğrafi Bilimler Dergisi, C12, S 1, 23-48.
• BİÇİM, H. (2020). “Şehir İçinde Şehir: Batman ve TPAO”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 65, 247-263.
• BORAN, A. (2010). “Kozluk’taki Kaleler”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S 14, 23-36.
• EREN, H. (2018). Yer Adlarımızın Dili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜLENSOY, T. (1998). “Anadolu Yer Adlarına Genel Bir Bakış”. Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, s. 41-48.
• GÜZEL, M. ve YEŞİL, P. (2021). “Ordu İlindeki Mahalle Adlarının Doğal ve Kültürel Peyzaj Ögeleri Bağlamında İncelenmesi”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C 11, S 3, 763-776.
• OĞUZOĞLU, Y. (1997). “Hasankeyf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 16, s. 364-368). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÖZÜPEKÇE, S. (2021). “Bir Şehirsel Toponimi Araştırması: Kilis’te Cadde ve Sokak İsimlerinin Sınıflandırılması”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 40, 1-23.
• PODOL’SKAYA, N. V. (1978). Slovar’ Russkoy Onomastiçeskoy Terminologii. Moskova: İzdatel’stvo Nauka.
• SAKAOĞLU, S. (2001). Türk Ad Bilimi I Giriş. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ŞAHİN, İ. (2010). “Türkçe Yer Adlarının Yapısı Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C 14, S 32, 1-14.
• ŞAHİN, İ. (2015). “Türkiye Yeradbiliminde Leksik-Semantik Sınıflandırma Meselesi”. Avrasya Terim Dergisi, C 3, S 1, 10-21.
• ŞAHİN, İ. (2021). Adbilim. Ankara: Pegem Akademi.
• TUĞLUK, M. E. ve ÖZFİDAN, T. (2022). “Batman İli Köy ve Bağlı Yerleşim Birimleri Yer Adları Üzerine Bir Değerlendirme”. Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi, 16, 464-487.
• TUNCEL, M. (1992). “Batman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 5, s. 200-202). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Türkçe Sözlük. (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÜNAL, R. H. (1982). “Kozluk’ta (Siîrt) İki Cami”. Sanat Tarihi Dergisi, C 1, S 1, 81-103.
• YAVUZ, S. ve ŞENEL, M. (2013). “Yer Adları (Topononim) Terimleri Sözlüğü”. Turkish Studies, C 8, S 8, 2239-2254.
• YILMAZ ÇİLDAM, S. (2018). “Şehirsel Toponomi: Cadde Adları, Bandırma Örneği”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S 61, 1-25.
• https://adres.nvi.gov.tr/VatandasIslemleri/AdresSorgu “Batman İl Merkezi ile Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk, Sason İlçelerinin Mahalle, Bulvar, Cadde ve Sokak Adları Listesi” (Erişim: 27.06.2022)