TÜRK VE RUS MASALLARINDA KAHRAMANIN OLAĞANÜSTÜ YARDIMCILARI

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 3, 712 - 722, 29.12.2022

Fadime Tikbaş Apak

https://doi.org/10.55666/folklor.1193188

Öz

Olması hayal edilenle var olanı ya da hiçbir zaman olmayacağı birleştiren bir anlatı türü olan masallar, toplumun izdüşümü gibidir. Masallarda kişi ve toplumun inanç ve uygulamaları ile nasıl bir yaşam hayal ettiğinin izleri bulunmaktadır. Aynı kültür ve coğrafyadaki masalları incelemek kadar farklı kültürel ve coğrafi sahalarda üretilen masalları incelemek de milletlere dair önemli sonuçlar ortaya çıkarmaktadır. Böylelikle insanların nerede buluşup nerede ayrıldıkları veyahut benzer olaylara nasıl tepkiler verip bunları nasıl aktardıklarıyla ilgili bir karşılaştırma tablosu da oluşturulabilmektedir.
Bu çalışma Türk ve Rus masallarındaki olağanüstü yardımcılar üzerinedir. Yapılan taramalarda kadın yardımcılara temas edilen çalışmalar tespit edildiğinden kadın yardımcılar kapsam dışı bırakılmıştır. Çalışmada Türk ve Rus masallarında erkek kahramana yardımcı olmak üzere ortaya çıkan ve cinsiyeti erkek olan yardımcılar üzerinde durulmaktadır. Yardımcılar kimlerdir, özellikleri nelerdir, hangi durumlarda ve ne şekillerde ortaya çıkmakta, kahramana nasıl yardım etmekte ve anlatı boyunca varlıklarını nasıl devam ettirmektedir gibi sorulara cevap aranmaktadır. Türkiye sahası kapsamındaki örnek masallar Pertev Naili Boratav tarafından ilk kez 1957’de yayımlanan “Zaman Zaman İçinde” ve ilk kez 1968 yılında yayımlanan “Az Gittik Uz Gittik” eserlerinden seçilmiştir. Rus masallarına ilişkin veriler ise W.R.S. Ralston’un derlediği ve ilk baskısı 2018 yılında Maya Kitap tarafından yayımlanan “Rus Masalları” ve 2020 yılında Vakıfbank Kültür Yayınları’nın yayımladığı Aleksandr Afanasyev’in derlediği masallara dayanan “Rus Halk Masalları I” adlı eserlerden elde edilmiştir.
Türk ve Rus masallarına yardımcılar kapsamında bakıldığında kahramanların yardıma ihtiyaç duyduğu konuların ve yardımlarına koşan yardımcıların benzer özellikte olduğu görülmektedir. Çözüme ulaştırılan konuların barınma, beslenme, ulaşım gibi temel meseleler etrafında döndüğü görülmektedir. Değişiklikler yardımcılarla karşılaşılan yerler, yardıma çağrılma biçimleri, yardımcıların sayıları ve maharetleri gibi konularda ortaya çıkmaktadır. Yardım edilen kişinin dinen ve ahlaken örnek biri olması da yardımcının ortaya çıkışında etkilidir. Yardımcılar, ortaya çıkan sonuçtan ya da elde edilen başarıdan hak iddia etmez. Olağanüstü yardımcıların kahramanın hemen yanında belirmesi, anlatının yardım istemeyi kahramanda bir kusur olarak görmediğine de işaret eder.

Anahtar Kelimeler

masal, Türk, Rus, olağanüstü, yardımcı

Kaynakça

• Afanasyev, A. (2020). Rus Halk Masalları I. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Alptekin, A. B. (2002). Taşeli Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alsaç, F. (2020). Masal Kahramanlarının Tip Çözümlemesi. İstanbul: Hiperyayın.
• Balkaya, A. (2017). Türk Halk Anlatılarında Kahramanın Yardımcıları. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Boratav, P. N. (2009). Zaman Zaman İçinde. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Boratav, P. N. (2011). Az Gittik Uz Gittik. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Eberhard, W.- Boratav, P. N. (1953). Typen Türkischer Volksmarchen. Wiessbaden.
• Ekici, M. (1998). “Halk Bilimi Çalışmalarında Metin (Text), Doku (Texture), Sosyal Çevre ve Şartlar (Konteks) İlişkisinin Önemi”. Milli Folklor. S. 39, 25-34.
• Gültekin, M. (2010). Tataristan Masalları Üzerinde Bir Araştırma. Yayımlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Işık, N. (2012). “Türk Masal Kahramanlarının “Yolculuk”tan Olgunluğa Değişim Süreci”. Türk Dünyası Araştırmaları. S. 200, 1-18.
• Jung, C. G. (2005). Dört Arketip. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2006). Balıkesir Masallarında Motif ve Tip Araştırması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Kunos, I. (1991). Türk Masalları, Cilt:1-2, İstanbul: Engin Yayıncılık.
• Öksüz, G. (2014). “Rus ve Türk Halk Masallarında Sihirli/Mucizevî Su Motifi Üzerine”. Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi III. Asya Dilleri ve Edebiyatları Uluslararası Sempozyumu (ADES III), 8–9 Mayıs 2014 Bildiriler Kitabı. (ed. Ali Küçükler-Erdem Erinç).
• Özdemir, C. (2017). “Anadolu Sahası Türk Masallarında Arkaik ve Dinsel Bir Motif Olarak Değişim ve Dönüşüm”. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (20-23 Kasım 2017) Bildiriler Kitabı.
• Propp, V. (2011). Masalın Biçimbilimi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ralston, W.R. S. (2019). Rus Masalları. İstanbul: Maya Kitap.
• Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Seyidoğlu, B. (2006). Erzurum Masalları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Smolik, I. (2013). Türk ve Rus Halk Masallarında Kadın İmgesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Şimşek, E. (2001). Yukarıçukurova Masallarında Motif ve Tip Araştırması. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Talianova, M. (2015). Türk ve Rus Halk Masallarında Kadın Arketipinin Karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Talianova Eren, M. (2017). “Rus ve Türk Folklorunda Kadın Figürü”. İdil Dergisi. S. 36, 2155-2170 (2020). “Halk Edebiyatı Çerçevesinde Türk ve Rus Halk Masallarında Yer Alan Formeller”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 23, 159-183.
• Tikbaş Apak, F. (2017). Anadolu Sahası Türk Masallarındaki Olağanüstülük Motifi ve Uygulamalı Halk Bilimi. Yayımlanmamış doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Türkeş Günay, U. (2011). Elazığ Masalları ve Propp Metodu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yılmaz, M. (2019). Türk, Alman, Balkan ve Rus Masallarının Değerler Eğitimi Açısından Mukayesesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.