ESKİ TÜRKÇEDE SORU EKİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 220 - 231, 30.04.2023

Ayşe Aydın , Dilan Tapar

https://doi.org/10.55666/folklor.1214944

Cited By: 1

Öz

İnsanı diğer canlılardan ayıran düşünme yetisi beraberinde birçok duygunun oluşmasını sağlar. Herhangi bir durumun anlamlandırılması amacına hizmet eden bir duygu da hiç şüphesiz sorgulama güdüsüyle oluşum gösterir. İnsanlık tarihinde pek çok gelişimin temelinde yer alarak anlama çabasına hizmet eden bu güdünün temelinde yatan keşfetme duygusu yani merak duygusu, hatta öyle ki bilimlerin varlığını da oluşturan en önemli olgulardan biri olarak cevaplama olgusunun değil soru sorma olgusunun önemini artırmıştır. Hayvanlarda da görülen merak etme duygusu içgüdüsel olması yönüyle insanlarda bulunandan farklılık gösterir. Merak duygusunun bilinçli olarak eyleme dönüştüğü sorarak öğrenme, pek çok alanda mühim bir öneme sahip olmuştur. Bu alanların başında gelen bir alan da hiç şüphesiz dil bilgisi olmuştur. Sorgulamanın, vurgu yoluyla da sağlandığı bir yapıyı bir kenara koyduğumuzda görmekteyiz ki sorgulama unsuru, kelime ve ek ile sağlanmaktadır. Çalışmaların, çoğunlukla münferit bir anlam unsurunu barındıran kelime yoluyla gerçekleştirilip bir görev unsuru olan ek merkezli ele alınmaya dair mevcut çalışmaların azlığı çalışma konusunu etkilemiştir. Soru eki, Türk dilinin ekleşme dizisinde yer alarak ekleşme kültürü içerisinde ayrı bir kimlik kazanmıştır. Soru ekinin geleneksel dilcilik faaliyetlerinde farklı bir kategoride ele alınmış olması, işlevleri üzerine bulunan çalışmaların azlığı, imla hususu ve benzeri sebepler çalışmanın ortaya çıkmasında etken olmuştur. Çalışmamızın odak noktası, soru ekinin kategorik açıdan durumu ve işlevleri açısından tespit edilerek gerçekleştirilmiştir. Soru ekinin kategorik açıdan durumu, alanda temel başvuru kaynağı olan mevcut çalışmalar incelenerek ele alınmış ve nihayetinde de Türk dilinin ek sınıflandırılmasındaki yeri tespit edilerek ele alınmıştır. İşlevleri tespit edilen soru eki, Eski Türkçe döneminde yer alan çeşitli eserler kaynak alınarak işlev odaklı bakış açısıyla temel işlev ve alt işlev ilişkisi göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir. Ekin şekline dair kısımda soru ekinin +mU morfemi dışında da görev kategorisinde “+Ø” damga morfem ile sağlandığı görülür. Soru ekinin işlevi, çalışmanın anlaşılırlığı amacıyla ilgili her bir şivede ayrı ayrı ele alınarak mukayese edilmiş ve tablolar ile somutlaştırılmıştır. Sonuç itibariyle hem dönemler hem de tek tek eserler bazında bakıldığında soru ekinin alt işlevleri ile kullanım sıklıkları ortaya konularak insanın en temel ihtiyaçlarından biri olan “merak” duygusunu gidermek için başvurduğu soru sorma kabiliyetinin o dönem Türkçesindeki yeri gözler önüne serilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

ek, soru eki, işlev, imla, Eski Türkçe

Kaynakça

• ALTUN, H. O. (2009). Türkçede Soru. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• AŞKIN BALCI, H. vd. (2005). “İşlevleri Bakımından Kısasü'l-Enbiya Ve Nehcü'l-Feradis'te Soru Cümleleri”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 11, S. 27, 77-101.
• BANGUOĞLU, T. (2015). Türkçenin Grameri (10 bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BARAN, B. (2017). “Soru İşlevi Gören "mı" Üzerine”. Turkish Studies, C. 12, S. 22, 113-122.
• BİLGEGİL, M. K. (2014). Türkçe Dilbilgisi (2 bs.). İstanbul: Salkımsöğüt Yayınları.
• BULAK, Ş. (2019). “Türkçede "-mI/-mU" Soru Unsuru”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 66, 309-320.
• ÇETİN, E. (2007). On Üçüncü Yüzyıl Öncesi Türkçesinde Soru. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DAŞDEMİR, M. (2015). Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal-İşlevsel Söz Dizimi. Kayseri: Orka Matbaa.
• DELİCE, H. İ. (2000). “Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi”. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.24, 221-235.
• DENY, J. (2012). Türk Dil Bilgisi Modern Türk Dil Bilgisi Çalışmalarının Kapsamlı İlk Örneği. (Çev.: A. U. Elöve), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• EDİSKUN, H. (2017). Yeni Türk Dilbilgisi (13 bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• EKER, S. (2021). Çağdaş Türk Dili (13 bs.). Ankara: Grafiker Yayınları.
• ERDEM, M. Dursun vd. (2015). Yeni Türk Dili (1 bs.). Ankara: Maarif Mektepleri.
• ERGİN, M. (2018). Orhun Abideleri (52 bs.). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ERGİN, M. (2021). Türk Dil Bilgisi (3 bs.). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ERTÜRK, H. İ. (2020). “Soru Eki Fiil Çekim Ekimidir?”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 22, S. 2, 377-386.
• GENCAN, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Eylül Yayıncılık.
• GÜLENSOY, T. (2015). Türkçe El Kitabı (7 bs.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• HACIEMİNOĞLU, N. (1992). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• HATİBOĞLU, V. (1981). Türkçenin Ekleri (2 bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HENGİRMEN, M. (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü (3 bs.). Ankara: Engin Yayınevi.
• ÖNER, M. (1998, Mayıs). “Türkçede Soru Ve Belirsizlik”. Türk Dili, C.1, S. 557, 401-411.
• KAYA, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• KAYASANDIK, A. (2018). “Tuḥfetü'l-İḫvān'da Soru Eki/Edatı "mI"”. ScienceResarch Congress Uluslararası İnsan ve Toplum Bilimleri Sempozyumu. S. 6, 11-20. Kıbrıs: Uluslararası Dil Eğitimi Dergisi.
• KAYMAZ, Z. (2007). “Türkçede Soru Yapma Şekilleri Ve Anlam Özellikleri”. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 1025-1048. Ankara.
• KOÇ, N. (1996). Yeni Dilbilgisi (3 bs.). İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (2019). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NAR, K. (1995). Soru Ekiyle Kurulmuş Soru Cümlelerinin Anlambilimsel Yönden İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• OTURAKÇI, N. (2012). Türkiye Türkçesinde Soru Sözcükleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZÖNDER, S. B. (1998). Üç İtigsizler: Sthiramati'nin Vasubandhu'nun Abhidharmakosasastra'sına Yazdığı Tefsirin Etü. Tercümesi, Abidarim Kıınlıg Koşavarti Şastirtakı Çınkirtü Yörüglerning Kingürüsi'nden: Giriş-Metin-Tercüme- Notlar-İndeks, Xxx Levha. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• SARI, M. (2009). “Nehcü'l-Feradis'te Soru Ekimı'nın Yeri Ve Kullanımı”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi Bildiriler. S. 1, 375-389. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.
• SARI, M. (2011). Fakülteler ve Yüksekokullar İçin Türk Dili (2 bs.). Ankara: Okutman Yayıncılık.
• UYSAL, B. (2020). Türkçede Dilbilgisel Ulamlar. (Ed.: Erdoğan Boz) Ankara: Gazi Kitabevi.
• UZUN, E. N. (2006). “Türkçenin Öğretimi İçin Soru Tümcesi Türleri Üzerine Bir Sınıflama Denemesi”. Dil Dergisi, S. 131, 15-31.
• ÜNSAL, G. (2009). “Türkçede Soru Durumları”. The Journal Of The Institute Of Themiddle East Studies, Center For International Area Studies, S.28, 112-131.
• TURAN, Z. (2018). “Türk Dilinin Eklerini Sınıflandırmanın Esasları”. Türkbilig, S.35, 97-110.