TÜRKÜLERDEN BİR TÜRKÜ: “BUGÜN PAZAR-I AŞKTIR” TÜRKÜSÜNÜN METNİ ÜZERİNE

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 3, 1005 - 1022, 27.12.2023

Mehmet Çevik

https://doi.org/10.55666/folklor.1384210

Öz

Bu makalede, bağlama ve türkü sanatçısı Erdal Erzincan’ın 2002 yılında çıkan Al Mendil adlı müzik albümündeki “Bugün Pazar-ı Aşktır” türküsünün metni ele alınmaktadır. Hüseyin Bayrak tarafından Hacı Bayrak’tan türkü olarak derlenmiş olan bu metin; kimi kaynaklara göre Erzurumlu Emrah, kimi kaynaklara göre ise Nesimî’ye aittir. Ancak yapılan literatür taraması göstermektedir ki metin, her iki şairin de şiirleri arasında yer almamaktadır. Diğer taraftan bu metnin çeşitli kaynaklarda bulunan kimi varyantlarının Derviş Muhammed adına ya da anonim bir ürün şeklinde kayıtlı olduğu da görülmektedir. Tüm bunlar metnin kaynağı ve sahibi problemini tamamen karmaşık hâle getirmektedir. Buna bağlı olarak da taranan kaynaklardan elde edilen mevcut bilgi ve belgelerin bu problemi çözme konusunda şimdilik yeterli olmadığı görülmektedir. Ancak metnin, çalışma kapsamında yapılan taramalarla tespit edilememiş, dikkatlerden kaçmış, yani ulaşılamamış yazılı ya da basılı başka kaynaklarda bulunuyor olma ihtimali de elbette mümkündür. Diğer taraftan bu metinle ilgili yeni bilgi ve belgelerin gelecekte ortaya çıkarılması ihtimali de elbette söz konusudur. Ancak bugün, çalışmaya konu edilen şiir, mevcut hâliyle bir türkünün metni olarak tedavüldedir. Bu metin incelendiğinde, kimi yerlerinin yapı ve anlam açısından şiirin dokusuna uygun olmadığı; yer yer belirsizlik, bulanıklık ya da anlamsızlığa yol açabildiği görülmektedir. Bu durumun, metne sözlü kültür ortamında yapılan çeşitli müdahalelerden kaynaklandığı anlaşılmaktadır ki bu tür müdahaleler sözlü kültür ortamı için oldukça doğaldır. Bu nedenle de mevcut metinde eksik ya da yanlış olduğu iddia edilen noktalarla ilgili türkünün -aslında içten birer teşekkür ve saygıyı hak eden- kaynak kişisi, derleyicisi ve türküyü geniş kitlelere ulaştıran icracısına yönelik herhangi bir suçlayıcı yaklaşımda bulunulması kesinlikle düşünülemez. Bu makalede söz konusu türküye ait mevcut metin, önce sahibi ve kaynağı açısından tartışılmış, ardından da gerekli görülen yerleri bilimsel ölçütler göz önünde bulundurularak tamir edilip çözümlenmeye çalışılmıştır. Çalışma kapsamında tamir etme bağlamında metne yapılan müdahaleler, şimdilik karşılaştırma yapılabilecek orijinal ya da en azından daha eski bir metin bulunamadığı için -her ne kadar bilimsel ölçütlere bağlı kalınmaya çalışılsa da- büyük oranda araştırmacının kişisel görüşlerini içermektedir. Bu bakımdan çalışmada metnin tamiri ve çözümlenmesine dair ortaya konan görüşler tartışmaya ve dolayısıyla metne dair problemlerin çözümü bağlamında sunulacak katkılara açıktır.

Anahtar Kelimeler

türkü, metin, metin tamiri, çözümleme, "Bugün Pazar-ı Aşktır", Erdal Erzincan

Kaynakça

• AKKAYA, M. (2018). “Divan ve Halk Şiirlerinde Kuş Motifi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma”. Route Educational and Social Science Journal, 5(10): 1014-1023.
• ALBAYRAK, N. (1993). “Cem”, TDV İslâm Ansiklopedisi, CVII: 279-280, İstanbul. Türkiye Diyanet Vakfı.
• ALPTEKİN, A. B. (2004). Palandöken’in Zirvesindeki Âşık: Erzurumlu Emrah. Ankara: Akçağ.
• AYAN, H. (1990). Nesîmî Divanı. Ankara: Akçağ.
• AYTAŞ, G. (2013). “ ‘Şahin’ Motifli Türkülere Epistomolojik Bir Yaklaşım”. Akademik Kaynak, 1(2): 65-75.
• BAYRAK, M. (2020), “İslami Kuşatmayı Yarıp İçtoroslar’a Akan İki Âşık: Dertli ve Emrah”. PolitikArt, 276: 12-13.
• BELLİ, O. (2019). Her Yönü ile Ani. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• BEZİRCİ, A. (1993). Türk Halk Şiiri. İstanbul: Say.
• ÇİFTLİKÇİ, R. (2020). “Erzurumlu Emrah ve Türk Halk Müziği”. Bilimsel Eksen, 31: 80-92.
• DİLÇİN, C. (1997). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• DOĞANBAŞ, M. (2007). “Cemevi Mimarisine Giriş (Amasya Örnekleri)”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı, Ed.: Filiz Kılıç-Tuncay Bülbül, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, C. 2, 1517-1529.
• ERKAL, A. (2014). Erzurumlu Emrah Divanı. Ankara: Birleşik.
• ERSAN, M. Ö. (2018). 7 Ulu Ozanlar. Konya: Salon Yayınları.
• IHLAMUR Şiir Dergisi. (1999). 4: ön kapak.
• KALYON, F. (2015). “Nesîmî’nin, Divanında ve Diğer Kaynaklarda Rastlanmayan Şiirleri”. Turkish Studies, 10/16: 783-806.
• KAPLAN, H. (2019). “Mısrayı Aruza Uyduran Bir Şair: Zîver ve Şiirlerinde Aruz Tasarrufları”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [ESTAD], 2/1: 279-311.
• KARADAĞ, M. (1996). Erzurumlu Emrah Yaşamı Sanatı Şiirleri. Ankara: Ayyıldız.
• KARAKOÇ, K. (2020). “Bir Şiir Mecmuasında Tespit Edilen Nesîmî’nin Bilinmeyen Gazelleri”. AHBV Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2: 43-55.
• KILIÇ, F. (2008). Alevilik ve Bektaşilikte Yedi Ulu Ozan. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi.
• KÖKSAL, M. F. (2008). “Metin Tamiri (Usul ve Esaslar, Uygulamalar ve Bazı Teklifler)”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1: 169-190.
• ONG, W. J. (1999). Sözlü ve Yazılı Kültür/Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis.
• ÖZDEMİR, M. (2020). “Seyyid Nesîmî Dîvânı’nın Kayda Değer Bir Nüshası ve Şairin Neşredilmemiş Türkçe Şiirleri”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 24: 439-504
• ÖZMEN, İ. (1998a). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. C. II, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• ÖZMEN, İ. (1998b). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. C. III, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• PARLATIR, İ. (2012). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı.
• SAKAOĞLU, S. (1987). Ercişli Emrah. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• SOYSAL, F. ve ARSLAN, M. U. (2014). “1774 Tarihli Hâfız Abdülbakî’ye Ait Güfte Mecmuasının İncelenmesi”, Rast Müzikoloji Dergisi, II-1: 68-88.
• ŞAHİN, H. ve ÖZEROL, S. (2004). Arguvan Türküleri/Halkbilimsel Bir Araştırma Denemesi. İstanbul: Arguvan ve Köyleri Eğitim Kültür Vakfı.
• TEMİZ, M. (Haz.) (1998). Arguvan Ezgileri 2. İstanbul: Arguvan ve Köyleri Eğitim Kültür Vakfı. VAKTİDOLDU, A. A. A. (2020). Seyyid Nesimi Divanı. İstanbul: Can (Ali Adil Atalay).
• YILMAZ, K. (2001). III. Selîm’in (İlhâmî) Hayatı Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni. Edirne: Trakya Üniversitesi Rektörlüğü.
• YILMAZ, K. (2017). “III. Selîm’in (İlhâmî) Divanı ve Edebî Yönü”. Vefatının 20. Yılı Münasebetiyle Prof. Dr. Necmettin Hacıeminoğlu Hatıra Kitabı, Ed.: Ali İhsan Öbek vd., İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı, 421-438.
• ZÜLFE, Ö. (2005). “Seyyid Nesimî’nin Tuyuğlarına Ek”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, II-4: 121-135.