KÜFE IN THE CONTEXT OF LITERARY TEXT “A LINGUISTIC ANALYSIS OF THE TEXT”

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 882 - 896, 25.09.2025

Melike Somuncu

https://doi.org/10.55666/folklor.1699538

Öz

In order for a text to be understood correctly, the narrator must present the text value to the reader at the point of message, without breaking away from the context, both in the surface structure and in the deep structure, by following a consistent and solid path on the fictional plane. Text linguistics plays an important role in understanding fiction and text value correctly. While text linguistics helps the reader in the textualization process, it also contributes to the level of comprehensibility of the theoretical framework, especially in terms of cohesion and consistency. In this study, the text linguistic structure of a literary text called Küfe was examined. In the text, the aim was to address the social problems of the character Hasan and to present sections of the reasons and solutions of these problems in line with the systematic structure of text linguistics. In the study where the principles of cohesion and consistency were emphasized in the basis of the examination, the elements of back and front reference, substitution, ellipsis, lexical cohesion, and linking were taken as basis in the coherence plane, while in the consistency plane, it was examined whether consistency was achieved with time, place, event and situation program, text types and word usage, which have important roles in the textualization process of the text. In the study where the elements of cohesion were addressed based on Halliday and Hasan's (1976) Cohesion in English studies, some innovations were brought to the field of text linguistics in terms of coherence by examining the studies on text linguistics in terms of coherence. After the determination of the transformations, new subheadings were added as coherence in the transition from surface structure to deep structure in the structural components and coherence in terms of logical rules. In this way, the word groups used were examined in terms of time, place, event, and phenomenon. In the examination, status was determined, objects were considered as a whole and the narrative distance was examined, and the bond between the narrator and the audience was conveyed to the target audience with internal and external portraits. As a result of examining both the linguistic material and semantic level of Küfe, the messages in the system of the narrator and the target audience were revealed, and the process of text transformation and textualization was determined within the framework of the narrator's world and world knowledge. The text linguistic study, in which the textualization process is examined in line with the purpose and intention of the narrator, the path followed in establishing the bridge between the criteria that make the text a text and the discourse has been placed in a theoretical framework and the elements of balance have been determined. In the study, where the relations of the sentences with each other, their reflections on the surface and deep structure, and how they are blended with the data in the reader's mental world are revealed, semantic categories are brought to the fore and the connections of all the referents in the text are given. Thus, an interdisciplinary study has been made possible to re-evaluate Küfe, which has left its mark on Turkish Literature.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Âkif , Küfe , Textual Linguistics , Cohesion , Coherence.

YAZINSAL METİN BAĞLAMINDA KÜFE “METİN DİLBİLİMSEL BİR İNCELEME”

Öz

Bir metnin doğru anlaşılabilmesi için anlatıcının kurgu düzleminde tutarlı ve sağlam bir yol izleyerek okuyucuya hem yüzey yapıda hem de derin yapıda bağlamdan kopmadan metin değerini ileti noktasına sunması gerekmektedir. Kurgunun ve metin değerinin doğru anlaşılması noktasında metin dil bilim önemli bir rol üstlenmektedir. Metin dil bilim metinleşme sürecinde okuyucuya yardımcı olurken anlatıcının da özellikle bağdaşıklık ve tutarlılık açısından kuramsal çerçevede anlaşılırlık düzeyine katkı sağlamaktadır. Bu çalışmada yazınsal bir metin olan Küfe adlı manzum hikâyenin metin dil bilimsel yapısı incelenmiştir. Metinde, Hasan karakteri ile sosyal sorunlar ele alınıp bu sorunların nedenleri ve çözümlerinin metin dil biliminin sistematik yapısı doğrultusunda kesitlerinin sunulması hedeflenmiştir. Bağdaşıklık ve tutarlılık ilkelerinin öne çıktığı çalışmada bağdaşıklık düzleminde art ve ön gönderim, değiştirim, eksilti, sözlüksel bağdaşıklık, bağlama unsurları esas alınırken tutarlılık düzleminde metnin metinleşme sürecinde önemli rollere sahip olan zaman, mekân, olay ve durum izlencesi, metin tipleri ve sözcük kullanımı ile tutarlılık sağlanıp sağlanmadığı incelenmiştir. Halliday ve Hasan’ın (1976) “Cohesion in English” çalışmaları esas alınarak bağdaşıklık unsurlarının ele alındığı çalışmada tutarlılık noktasında da metin dil bilim ile ilgili yapılan çalışmalar incelenerek tutarlılık noktasında bazı yenilikler metin dil bilim sahasına kazandırılmıştır. Dönüşümlerin tespiti sonrasında yapı bileşenlerinde yüzey yapıdan derin yapıya geçişte tutarlılık ile mantık kuralları açısından tutarlılık şeklinde yeni alt başlıklar eklenmiştir. Bu sayede kullanılan sözcük grupları zaman, mekân, olay, olgu açısından incelenmiştir. İncelemede statü tayini yapılmış, nesneler bir bütün olarak ele alınıp anlatı mesafesi irdelenmiş ve anlatıcı-izleyici arasındaki bağ iç ve dış portrelerle hedef kitleye ulaştırılmıştır. Küfe’nin hem dilsel malzemesi hem de anlamsal düzeyinin incelenmesi neticesinde anlatıcı ile hedef kitle dizgesinde yer alan iletiler ortaya konmuş, anlatıcının dünyası ile dünya bilgisi çerçevesinde metin dönüşümü ve metinleşme süreci tespit edilmiştir. Anlatıcının amacı ve niyeti ile metinleşme sürecinin irdelendiği metin dil bilimsel çalışmada, metni metin yapan ölçütlerle söylem arasındaki köprünün kurulmasında izlenen yol kuramsal çerçeveye yerleştirilerek denge unsurları tespit edilmiştir. Tümcelerin birbirleri ile olan ilişkileri yüzey ve derin yapıya yansımaları, okuyucunun zihin dünyasındaki verilerle nasıl harmanlandığı ortaya çıkartılarak anlamsal kategoriler ön plana alınıp metindeki tüm göndergelerin bağlantıları verilmiştir. Böylece Türk edebiyatına damgasını vuran Küfe’nin disiplinler arası bir çalışma ile yeniden değerlendirilmesine olanak sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Âkif , Küfe , metin dilbilim , bağdaşıklık , tutarlılık

Kaynakça

• ASİLTÜRK, B. (2021). “Mehmet Âkif Ersoy’un Manzum Hikâyelerinde Anlatım Teknikleri”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 35, (Özel Sayı), 135-151.
• AŞKIN BALCI, H. (2018). Metin Dil bilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• BALYEMEZ, S. (2011). Dede Korkut Hikâyeleri’nin Metin Dil Bilimsel Yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• COŞKUN, E. (2005). İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklık Tutarlılık ve Metin Elementler. Yayımlanmamış Doktora Tezi Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• BEAUGRANDE D. and DRESSLER R. (1981). Wolfgang, Introduction To Text Lingusitic. Londra: Longman Group Company.
• ERSOY, M. Â. (2021). Mehmet Akif Ersoy Şiir Külliyatı, Safahat (Hzl.: N. Türinay). Ankara: TBMM Kültür Sanat.
• KAPLAN, M. (1997). Şiir Tahlilleri 2. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KIRAN, A, KORKUT, E. ve AĞILDERE, S. (2003). “Türkçe Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık”, Günümüz Dil bilim Çalışmaları, Multilingual Yayınları, 121-132.
• KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• GÖKÇEK, F. (2005). Mehmet Âkif’in Şiir Dünyası. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• GÜL, M. (2015). “Sait Faik Abasıyanık’ın Semaver Adlı Hikâyesinde Metindilbilimsel Bağdaşıklık Görünümleri”. Journal Of Academic Social Science Studies, S. 31, 135-148.
• GÜNAY, V. D. (2017). Metin Bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• HALLİDAY, M. A. K. ve HASAN R. (1976). Cohesion in English. London: Longman.
• HÖRMANN, H. (1976). Meinen und Verstehen-Grundzüge einer sprachpsychologischen Semantik. Frankfurt: Suhrkamp.
• OKUYAN, H. (2009). “Mehmet Akif Ersoy’un Küfe şiirinde Yoksulluk İmgesinin Betimlenmesi”, I. Uluslar Arası Mehmet Akif Ersoy Sempozyumu Bildiriler Kitabı. MAE Üniversitesi Rektörlüğü Sempozyum Dizisi: 2, C.1, 385-388.
• ÖZKAN, B. (2004). “Metindilbilimi, Metindilbilimsel Bağdaşıklık Ve Haldun Taner’in “On İkiye Bir Var” Adlı Öyküsünde Metindilbilimsel Bağdaşıklık Görünümleri”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 13, S.1, 167-182.
• ÖZMEN, M. (1996). “Bir Eksiltili Cümle Tipi Üzerine”. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 4, S. 4, 71-82.
• PARLAK, H. (2009). Kutadgu Bilig’in Metindilbilimsel Yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• POSPELOV, G. (2014). Edebiyat Bilimi (Çev.: Y. Onay). İstanbul: Evrensel Yayınları.
• SOMUNCU, M. (2021). Süheyl ü Nevbahâr’ın Metin Dilbilimsel Yapısı. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• ULUÇAY, M. (2016). Mehmet Âkif: Dil Üslup ve Sanatı. Ankara: Atlas Yayınları.
• YETİŞ, K. (1992). Mehmet Âkif’in Sanat-Edebiyat ve Fikir Dünyasından Çizgiler. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• YILDIZTAŞ, A. ve Dinç, A. (2018). “Mehmet Akif Ersoy’un Sanatı Şahsiyeti Ve Eserleri”. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 5, S. 17, 438-449.