Alevilerin Yüz Yıllık İktisadi Tarihi

Year 2023, , 471 - 505, 29.10.2023

Çiğdem Boz

https://doi.org/10.25295/fsecon.1295773

Abstract

İktisat tarihi insanlığın hayatta kalma çabalarının bir hikayesi ise bu hikâye ülkeden ülkeye hatta aynı ülke içindeki topluluklara göre değişiklik gösterecektir. Türkiye’nin en kalabalık azınlık grubunu oluşturan Alevilerin Cumhuriyet’in kuruluşundan günümüze kadar olan hayatta kalma hikayesine odaklanan bu çalışmada Alevi topluluklarının bu yüzyıllık süreçte geçirdiği sosyoekonomik dönüşümler ele alınmaktadır. Bu dönüşümleri tespit etmek ve arkasında yatan faktörleri anlamak için günümüzde artık farklı disiplinlerden gelen araştırmacıların katkılarıyla oluşmuş geniş bir Alevilik literatürü bulunmakla birlikte konuya iktisadi açıdan yaklaşan çalışmaların eksikliği göze çarpmaktadır. Oysa Alevilik ve Aleviler iktisadi bakış açısından ele alınması gereken pek çok veriyle doludur. Literatürdeki bu boşluğu doldurmak adına ilk adımlardan biri olmayı amaçlayan bu çalışmada, literatürdeki mevcut bulguların iktisadi olarak yorumlanmasının yanında sözlü tarih yöntemine de başvurulmuştur. Geleneksel kurumları ve toplumsal örgütlenmesi en az beş yüz yıl öncesine kadar götürülebilecek olan Alevilik Cumhuriyet reformları ile belli bir dönüşüme uğramış olsa da Aleviler açısından esas kırılma 1960’larda başlayan kente göçle birlikte başlar. İktisadi birikimleri ve becerileri bakımından diğer göç edenlerden negatif yönde ayrışan Aleviler, dil ve dini inanç açısından da dezavantajlı konuma sahiptirler. Bu eşitsizliklerini kamusal eğitim ve sağlık hizmetleriyle telafi ederek yükselmeye çalışan Aleviler 1980’lerden sonra bu olanakları da kaybetmişler ve siyasi iktidarlar nazarında marjinal konumlarını korumaya devam etmişlerdir. Özellikle kamuda belli mevkilere gelmeleri halen imkânsız olan Aleviler açısından Cumhuriyet’in hedeflediği eşit yurttaşlık idealine ilk yüzyılın sonunda ulaşılabilmiş değildir.

Keywords

Aleviler, Türkiye İktisat Tarihi, Yatay Eşitsizlikler

A Century-Long Economic History of Alevis

Abstract

If economic history is a story of humanity's struggle for survival, this story will vary from country to country and even within the same country. Focusing on the survival story of Turkey's most populous minority group, Alevis, from the founding of the Republic to the present day, this study examines the socio-economic transformations that Alevi communities have undergone during this century-long period. While there is now a vast literature on Alevism, with contributions from researchers from different disciplines, to identify these transformations and understand the factors behind them, there is a noticeable lack of studies that approach the subject from an economic perspective. However, Alevism and Alevis are full of data that should be analyzed from an economic perspective. In this study, which aims to be one of the first steps to fill this gap in the literature, the oral history method is used in addition to the economic interpretation of the existing findings in the literature. Although Alevism, whose traditional institutions and social organization can be traced back at least five hundred years, underwent a certain transformation with the Republican reforms, the real break for Alevis began with the urban migration that began in the 1960s. Negatively differentiated from other migrants in terms of their economic accumulation and skills, Alevis are also disadvantaged in terms of language and religious belief. After the 1980s, Alevis tried to rise by compensating for these inequalities with public education and health services, but after the 1980s they lost these opportunities and continued to maintain their marginalized position in the eyes of political powers. Especially for Alevis, who are still unable to hold certain positions in the public sector, the Republic's ideal of equal citizenship has not been achieved by the end of the first century.

Keywords

Alevis, Alevism, Turkish Economic History, Horizontal Inequalities

References

• Aktürk, Ş. (2008). Türkiye Siyasetinde Etnik Hareketler 1920-2007. Doğu Batı, (44).
• Ata, K. (2020). Alibaba Mahallesi’nin “Kızıl”dan “Yeşil”’e Seyri. A. Yalçınkaya & H. Karaçalı (Der.), Aleviler ve Sosyalistler-Sosyalistler ve Aleviler: Bir Karşılaşmanın Kenar Notları (161-181). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Aydın, S. (2020). Sunuş: Bir Etno-Dinsel Kimlik Olarak Alevilik. İ. Gürtaş & Y. Çakmak (Der.), Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik (11-33). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boratav, K. (2003). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002 (7. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi.
• Coşkuner M. & Aslan Coşkuner S. (2020). İktidar Dininin “Saflığı” Karşısında Aleviliğin Siyasal Niteliğinin “Tehlikeli Karışımı”. A. Yalçınkaya & H. Karaçalı (Der.), Aleviler ve Sosyalistler-Sosyalistler ve Aleviler: Bir Karşılaşmanın Kenar Notları (26-56). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Ertan, M. (2020). Aleviliğin Örtük Politikleşmesi: Aleviler ve Sosyalist Sol (1960-1980) A. Yalçınkaya & H. Karaçalı (Der.), Aleviler ve Sosyalistler-Sosyalistler ve Aleviler: Bir Karşılaşmanın Kenar Notları (72-86). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Gürkaynak, R. & Sayek Böke, S. (2016). AKP Döneminde Türkiye Ekonomisi. https://bilimakademisi.org/wp-content/uploads/2014/01/Birikim_2013_gurkaynak_sayek.pdf (erişim tarihi 21.04.2023)
• Gürtaş, İ. & Çakmak, Y. (2020). Giriş. İ. Gürtaş & Y. Çakmak (Der.), Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik (33-43). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaömerlioğlu, A. (2006). Orada Bir Köy Var Uzakta: Erken Cumhuriyet Döneminde Köycü Söylem. İstanbul: İletişim Yayınları
• Kazgan, G. (2013). Tanzimat’tan 21.Yüzyıla Türkiye Ekonomisi (Genişletilmiş 5. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kehl-Bodrogi, K. (2017). Kızılbaşlar/Aleviler (2. Basım). O. Değirmenci & B. E. Aybudak (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Keyder, Ç. (1995). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar (4. Baskı). İstanbul:İletişim Yayınları.
• Kızıldağ-Soileau, D. (2020). Aleviler ve Sol: Bir Karşılaşmanın İlk Anları. A. Yalçınkaya & H. Karaçalı (Der.), Aleviler ve Sosyalistler-Sosyalistler ve Aleviler: Bir Karşılaşmanın Kenar Notları (56-72). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Massicard, E. (2017). Alevi Hareketinin Siyasallaşması (3. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oktay, Z. (2022). Bir Bilim Sahasının Doğuşu: Alevilik Çalışmalarının Metodolojisi Nasıl Olmalı?. Ş. Aslan, Ç. Boz & C. Salman (Der.), Sosyal Bilimler Perspektifinden Aleviler ve Alevilik I (31-50). Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisat Tarihi. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Salman, C. (2019). Lâmekandan Cihana Göç, Kimlik Alevilik. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Salman, C. (2020). Alevi Siyasal Kimliğinin İnşası ve kente Göçün İlk Yıllarında Aleviler ve Sol. A. Yalçınkaya & H. Karaçalı (Der.), Aleviler ve Sosyalistler-Sosyalistler ve Aleviler: Bir Karşılaşmanın Kenar Notları (131-152). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yalçınkaya, A. (1996). Alevilikte Toplumsal Kurumlar ve İktidar. Ankara: Mülkiye Birliği Vakfı Yayınları Tez Dizisi.
• Yıldırım, R. (2020). Menâkıb-ı Evliye (Buyruk): Tarihsel Arka Plan, Metin Analizi, Edisyon-Kritik Metin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Yıldırmaz, S. (2021). Türkiye’de Köylülüğün Sosyal Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.