Women's Representation in the History of Ottoman Science: The First Female Author of a Geometry Book, Şazimend [Özhan] Hanım (1887-1955) and Her Ottoman Turkish Work Entitled a New Method of Practical Geometry (Yeni Usûl ‘Amelî Hendese)

Year 2025, Volume: 9 Issue: Toplumsal Cinsiyet Özel Sayısı, 103 - 120, 27.09.2025

Semiha Betül Bayam Takıcak

https://doi.org/10.25295/fsecon.1720084

Abstract

Şazimend Hanım was one of the first women to become a teacher during the Ottoman and the Republic periods. She wrote an Ottoman Turkish textbook called Yeni Usûl ‘Amelî Hendese (1918). This study aims to evaluate the work from a pedagogical perspective and present it as evidence of women's representation in the Ottoman scientific world. The qualitative study involved conducting a historical and theoretical analysis of the text based on its transliteration. The sole surviving copy of the book is located in the Rare Books Library at Nevşehir Hacı Bektaşi Veli University and was transliterated from Ottoman Turkish by the researcher. The text was then compared with the current mathematics education curriculum, after which it was added to the literature on the history of science and education. Based on these findings, it was concluded that the work was an original work written by Şazimend Hanım, rather than a translation or compilation. In this respect, Yeni Usûl 'Amelî Hendese is the first and only known Ottoman Turkish geometry book written by a woman in the Ottoman Empire. Alongside books by prominent scientists of the time, such as Salih Zeki and Mehmed İzzet, the work was recommended for use in schools by the Ministry of National Education in 1924. This demonstrates that the work's pedagogical quality was recognised by the different educational approaches of the period. Additionally, archival documents have revealed Şazimend Hanım's biography for the first time, as her name had not previously appeared in Ottoman mathematics and science history bibliographies.

Keywords

History of Science , Women in Ottoman Science , Şazimend Özhan

Osmanlı Bilim Tarihinde Kadın Temsili: İlk Kadın Geometri Kitabı Müellifi Şazimend [Özhan] Hanım (1887-1955) ve Yeni Usûl ‘Amelî Hendese Adlı Osmanlıca Eseri

Abstract

Şazimend Hanım, Osmanlı Son Dönem’inde yetişmiş ilk kadın öğretmenlerdendir. Öğretmenlik mesleğini Cumhuriyet’in ilk yıllarında da sürdürmüştür. Şazimend Hanım, Yeni Usûl ‘Amelî Hendese adıyla 1918 yılında Osmanlıca bir ders kitabı kaleme almıştır. Araştırmanın temel amacı, söz konusu eseri, günümüz ders kitapları ile karşılaştırarak pedogojik açıdan değerlendirmek ve kadınların Osmanlı bilim tarihindeki varlığını delillendiren bir belge olarak sunmaktır. Nitel araştırma yöntemine dayalı bu çalışmada, Osmanlıca kitabın transliterayonuna dayanan tarihsel ve kuramsal metin analizi uygulanmıştır. Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde tek basma nüshası tespit edilen Yeni Usûl ‘Amelî Hendese, araştırmacı tarafından Osmanlıca’dan translitere edilerek literatürde ilk kez günümüz Türkçesine çevrilmiştir. Söz konusu metin, günümüz matematik eğitimi müfredatıyla karşılaştırılarak bilim ve eğitim tarihi literatürüne kazandırılmıştır. Elde edilen bulgular doğrultusunda eserin, çeviri ya da derleme olmadığı, aksine Şazimend Hanım tarafından telif edilmiş özgün bir çalışma olduğu tespit edilmiştir. Bu yönüyle Yeni Usûl ‘Amelî Hendese, Osmanlı’da bir kadın tarafından kaleme alınmış bilinen ilk ve tek Osmanlıca geometri kitabı olma niteliği taşımaktadır. Söz konusu eser, Salih Zeki (1864-1921) ve Mehmed İzzet (1867-1940) gibi dönemin önde gelen bilim insanlarının kitaplarıyla birlikte, 1924 yılında Erken Cumhuriyet Dönemi’nde döneminin Millî Eğitim Bakanlığı tarafından okutulmak üzere önerilmiştir. Bu durum eserin pedagojik niteliğinin dönemin farklı eğitim anlayışları nezdinde de takdir edildiğini göstermektedir. Ayrıca, daha önce Osmanlı matematik ve bilim tarihi bibiliyografyalarında adı geçmeyen Şazimend Hanım’ın biyografisi arşiv belgeleri ışığında ilk kez ortaya konmuştur.

Keywords

Bilim Tarihi , Osmanlı Biliminde Kadınlar , Şazimend Özhan

Ethical Statement

Yok

Supporting Institution

Yok

Thanks

Şazimend Hanım'ın Osmanlıca eserini temin etmedeki yardımlarından dolayı sayın Müjdat Takıcak'a teşekkür ederim.

References

• Akyüz, Y. (2018). Türk eğitim tarihi (30. basım). Pegem Akademi.
• Altınova Şahin, A. (2018). Osmanlı Devleti’nde rüşdiye mektepleri. Türk Tarih Kurumu.
• Aslan, E. (2010). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ders kitapları. Eğitim ve Bilim, 35(58), 215–231.
• Aslan, E., & Olkun, S. (2011). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk müfredatlarında ilköğretim matematiği. İlköğretim Online, 10(3), 991–1009.
• Atasoy, A. (2022). Salih Zeki’nin makaleleri: bir bibliyografya denemesi. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 23(2), 335–394. https://doi.org/10.26650/oba.1002567
• Bukova-Güzel, E. (2008). Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımının öğretmen adaylarının matematiksel düşünme süreçlerine olan etkisi. New World Sciences Academi, 3(4), 678–688.
• Ceylan, E. (2023). Çin’de bir Osmanlı, Nusret Ali Han Dehlevi ve ‘Çin Maçin’ adlı eseri (1901). Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (6), 106–131. https://doi.org/10.47948/efad.1359848
• Dosay Gökdoğan, M., Kökcü, A., Demirhan Çavuşoğlu, H. M., & Yılmaz Erten, S. (Eds.). (2024). Eski harfli Türkçe matematik biyo-bibliyografyası 1900-1928. Nobel Bilimsel.
• Geser-Baylı, G. (2018). Osmanlı'da kadının uyanışı: Fatma Aliye Hanım. Cedrus, (6), 597–612. https://doi.org/10.13113/CEDRUS.201828
• Gök, M. (2022). Matematikçi Mehmed İzzet’in hayatı ve bilimsel çalışmaları. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Günergun, F. (2021). Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemi İstanbulu’nun eğitim tarihini yazmak için değerli bir kaynak: Zeytinburnu arşivindeki öğretmen sicil dosyaları. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 22(1), 199–204. https://doi.org/10.26650/oba.816788
• İhsanoğlu, E., Şeşen, R., & Izgi, C. (1999). Osmanlı matematik literatürü tarihi (E. İhsanoğlu (Ed.); Vol. 2). IRCICA.
• Kaman, S., & Gürışık Köksal, B. (2016). Nusret Ali Han Dehlevî’nin satranç risalesi. Turkish Studies, 11(20), 321–356.
• Karaca, Ş. (2011). Modernleşme döneminde bir kadın yazarın portresi: Emine Semiye Hanım. Bilig, (57), 115–134.
• Kızıltan, M. (1995). Kadınlar için bir matematik kitabı: Hulâsa-i İlm-i Hîsâb. Toplumsal Tarih, 4(20), 50–54.
• Kodaman, B. (1999). Abdülhamid Devri eğitim sistemi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MEB. (2023a). Matematik 7. sınıf ders kitabı. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı.
• MEB. (2023b). Matematik 8. sınıf ders kitabı. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı.
• MEB. (2024a). Matematik 5. sınıf ders kitabı (Vol. 1). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı.
• MEB. (2024b). Matematik 6. sınıf ders kitabı. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Naymansoy, G. (2009). Gölgeden gerçeğe Osmanlı’dan bugüne aydın kadınlarımız. Erdem, (54), 137–148.
• Şakar, M. F., & Güçtekin, N. (2018a). Maariften milli eğitime istanbul sicilleri (1878-1965), Cilt 1. T.C. İstanbul Valiliği Milli Eğitim Müdürlüğü.
• Şakar, M. F., & Güçtekin, N. (2018b). Maariften milli eğitime istanbul sicilleri (1878-1965), Cilt 3. T.C. İstanbul Valiliği Milli Eğitim Müdürlüğü.
• Şanal, M. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nda kız öğretmen okulunda görev yapan kadın idareci ve öğretmenler ile okuttukları dersler. Belleten, 68(253), 649–670. https://doi.org/10.37879/belleten.2004.649
• Şazimend [Özhan]. (1918). Yeni usûl ’amelî hendese. Matbaa-i Orhaniye.
• Somel, S. A. (2010). Osmanlı modernleşme döneminde kız eğitimi. Kebikeç, (10), 223–238.
• Takıcak, M. (2021). Constructivist approach in Ottoman mathematics education: Salih Zeki. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education (TURCOMAT), 12(1), 378–423. https://doi.org/10.16949/turkbilmat.803329
• Tümer Erdem, Y. (2007). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e kızların eğitimi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Vassâf, H. (1314). Nevsâl-i asır. Cemal Efendi Matbaası.
• Yekbaş, H. (2020). Seyyid Mehmed Nusret Ali Han Efendi, Delhili. (2025, 1 Haziran). Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü içinde. Ahmet Yesevi Üniversitesi. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nusret-seyyid-mehmed-nusret-ali
• Yılmaz, S. (2022). Üsküdar’ın tarihî okulları. Üsküdar İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü.