The Impact of European Union's Free Trade Agreements on Türkiye’s Foreign Trade: Trade Diversion

Year 2025, Volume: 9 Issue: 4, 1847 - 1872, 27.11.2025

Cüneyt Çatuk

https://doi.org/10.25295/fsecon.1677273

Abstract

This study investigates the trade diversion effects stemming from the European Union’s (EU) Free Trade Agreements (FTAs) with third countries—particularly Canada and Algeria—on Türkiye’s import structure. As a non-EU member bound by the EU–Türkiye Customs Union, Türkiye is compelled to align with the Common External Tariff but is systematically excluded from the EU’s bilateral trade negotiations. This institutional asymmetry creates the potential for both direct and indirect trade diversion, whereby third-country exporters route goods through the EU to exploit tariff advantages. Using detailed trade data from 2004 to 2023 and disaggregated product-level analysis across HS chapters (notably Chapters 10, 27, 28, 29, 72, 79, and 84), this study demonstrates that trade diversion is both sector-specific and tariff-sensitive. Empirical findings show strong diversionary patterns in energy-related and agricultural commodities, whereas capital goods and chemical sectors show limited or no diversion. The analysis is supported by a comparative assessment of customs duty structures and trade flows between Türkiye, Canada, and Algeria vis-à-vis the EU. Panel gravity model estimations using Poisson Pseudo Maximum Likelihood (PPML) reveal statistically significant diversion effects, confirming that Türkiye’s exclusion from the EU FTAs with Canada and Algeria has a measurable negative impact on direct import volumes. These econometric results substantiate the descriptive findings and provide robust evidence for policy intervention. The results corroborate the theoretical predictions of Vinerian trade theory and are consistent with existing empirical literature on preferential trade agreements. The study contributes to the broader discourse by offering micro-level evidence from a non-FTA signatory state embedded in a customs union framework. Policy recommendations are offered to mitigate asymmetries in trade governance and to enhance Türkiye’s strategic agency in global commerce.

Keywords

Foreign Trade , Free Trade Agreements , Trade Diversion , Customs Union , Sectoral Analysis

Avrupa Birliği'nin Serbest Ticaret Anlaşmalarının Türkiye Dış Ticareti Üzerindeki Etkisi: Ticaret Sapması

Abstract

Bu çalışma, Avrupa Birliği’nin (AB) üçüncü ülkelerle—özellikle Kanada ve Cezayir ile—imzaladığı Serbest Ticaret Anlaşmaları’nın (STA) Türkiye’nin ithalat yapısı üzerindeki ticaret sapması etkilerini incelemektedir. AB üyesi olmamakla birlikte Gümrük Birliği'ne taraf olan Türkiye, Ortak Gümrük Tarifesi’ni uygulamakla yükümlü olmakta; ancak AB’nin ikili ticaret müzakerelerine doğrudan katılamamaktadır. Bu kurumsal asimetri, üçüncü ülke ihracatçılarının AB üzerinden Türkiye’ye dolaylı mal yönlendirmesi yoluyla vergi avantajı elde etmesine olanak tanıyarak ticaretin yönünü değiştirebilmektedir. 2004–2023 dönemine ait ayrıntılı dış ticaret verileri kullanılarak HS sınıflamasına göre belirli sektörlerde (özellikle 10., 27., 28., 29., 72., 79. ve 84. fasıllar) gerçekleştirilen ürün bazlı analizler, ticaret sapmasının sektöre özgü ve tarife duyarlı olduğunu ortaya koymaktadır. Bulgular, enerji ve tarım gibi belirli sektörlerde güçlü ticaret sapması etkilerine işaret ederken; sermaye malları ve kimyasallar gibi bazı sektörlerde bu etkinin sınırlı olduğunu göstermektedir. Bu analiz, Türkiye, Kanada ve Cezayir’in AB ile olan ticaret ilişkileri çerçevesinde hem gümrük vergisi yapıları hem de ticaret akımları bakımından karşılaştırmalı olarak gerçekleştirilmiştir. Poisson Pseudo Maximum Likelihood (PPML) yöntemiyle tahmin edilen panel yerçekimi modeli, AB’nin Kanada ve Cezayir ile yaptığı STA’ların Türkiye’nin bu ülkelerden doğrudan ithalatını anlamlı düzeyde azalttığını göstermektedir. Bu ekonometrik bulgular, veri temelli gözlemleri doğrulamakta ve politika yapıcılar için güçlü bir dayanak teşkil etmektedir. Çalışmanın bulguları, Viner'in klasik ticaret teorisiyle örtüşmekte ve tercihli ticaret anlaşmalarına ilişkin mevcut ampirik literatürle tutarlılık göstermektedir. Bununla birlikte, bir serbest ticaret anlaşmasına dahil olmayan, ancak gümrük birliği ile entegre bir ekonominin karşılaştığı mikro düzeyde ticaret sapması örnekleriyle literatüre katkı sunmaktadır. Araştırmanın sonunda, Türkiye’nin küresel ticaretteki stratejik hareket alanını güçlendirmek ve kurumsal asimetrileri azaltmak için çeşitli politika önerileri sunulmuştur.

Keywords

Dış Ticaret , Serbest Ticaret Anlaşması , Ticaret Sapması , Gümrük Birliği , Sektörel Analiz

References

• Aktaş, G., & Kaplan, Z. (2020). AB’nin serbest ticaret anlaşmalarının asimetrik etkisi ve Türkiye. Uluslararası Ekonomi İşletme ve Politika Dergisi, 4(1), 117–140.
• Andreosso‐O'Callaghan, B. (2009). Economic structural complementarity: How viable is the Korea‐EU FTA?. Journal of Economic Studies, 36(2), 147–167.
• Athukorala, P. (2019). Free trade agreements in the world trade system: Substance and semantics. Foreign Trade Review, 55(2). https://doi.org/10.1177/0015732519886771
• Bıyık, Y. (2019). Gümrük birliği sürecinde Türkiye’nin demir çelik ticareti performansı: 1996–2014. Doctoral dissertation, Istanbul Technical University.
• Cooper, C. A., & Massell, B. F. (1965). A new look at customs unions theory. The Economic Journal, 75(300), 742–747.
• Dayal, R., & Dayal, N. (1977). Trade creation and trade diversion: New concepts, new methods of measurement. Weltwirtschaftliches Archiv, 113, 125–169. https://doi.org/10.1007/BF02696569
• Doğan, A., & Uzun, A. (2014). Serbest ticaret anlaşmalarının Türkiye’nin dış ticaretine etkileri. C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 5(1).
• Emir, H. İ. (2017). Serbest ticaret anlaşmalarının Türkiye ve AB ekonomilerine olan etkileri. Master’s thesis, Istanbul University.
• Erdem, C. (2015). Serbest ticaret anlaşmalarının Türkiye’nin tarımsal dış ticaretine etkileri. Specialist thesis, Ministry of Agriculture and Forestry.
• Eren, T. M. (2013). Türkiye’nin serbest ticaret anlaşmalarının dış ticaretine etkileri ve sorunlar. Maliye ve Finans Yazıları, 1(98), 28–47.
• European Commission. (2004). Agri-Food Trade Statistical Factsheet: European Union – Canada. https://agriculture.ec.europa.eu/system/files/2023-05/agrifood-canada_en.pdf
• European Commission. (2006). Global Europe: Competing in the World – A contribution to the EU’s Growth and Jobs Strategy (COM(2006) 567 final). https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2006:0567:FIN:en:PDF
• Gehrels, F. (1956). Customs unions from a single country viewpoint. Review of Economic Studies, 24(1), 61–64.
• Government of Canada. (2022). Delivering trade benefits during unprecedented times. https://www.international.gc.ca/trade-commerce/assets/pdfs/economist-economiste/analysis-analyse/benefits-ceta5-avantages_eng.pdf
• Güngör, Ş., & Kaplan, F. (2021). Türkiye’nin Avrupa Birliğine sektörel ihracatı: Panel veri analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(30), 532–551.
• Gurlesel, C. F., & Alkin, K. (2010). Avrupa Birliği’nin serbest ticaret anlaşmalarına Türkiye’nin dahil edilmesi. Istanbul Chamber of Commerce. https://www.ab.gov.tr/files/ardb/evt/2_turkiye_ab_iliskileri/2_2_adaylik_sureci/2_2_8_diger/ab_sta_tr_dahil_edilmesi.pdf
• Hakan, H. (2024). Türkiye’nin serbest ticaret anlaşmaları çerçevesinde İngiltere-Türkiye serbest ticaret anlaşmasının değerlendirilmesi. Master’s thesis, Marmara University.
• Haykır Hobikoğlu, E. (2013). Gümrük birliklerinin ekonomik etkileri ve Türkiye ekonomisi: Gümrük birliği yansımaları. Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 65–82.
• Johnson, H. G. (1965). An economic theory of protectionism, tariff bargaining and the formation of customs unions. Journal of Political Economy, 73(3), 256–283.
• Kalaycı, C. (2017). Serbest ticaret anlaşmalarının Türkiye’nin dış ticaretine etkileri: Açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler endeksi uygulaması. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 3(2), 133–147.
• Kızıltan, S. (2021). Avrupa Birliği'nin diğer ülkelerle imzaladığı ikili anlaşmaların dünya ticareti ve Türkiye ekonomisine etkileri. Master’s thesis, Marmara University.
• Köse, H. (2022). Türkiye’nin AB’nin serbest ticaret anlaşmalarına uyumda yaşadığı sorunların ve serbest ticaret anlaşması politikası farklılıklarının üçüncü ülke pazarlarına erişimine etkisi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(43), 27–49.
• Küçüksakarya, S. (2014). Serbest ticaret anlaşmaları ve endüstri-içi ticaret: Türkiye üzerine bir inceleme. Master’s thesis, Anadolu University.
• Lipsey, R. G. (1957). The theory of customs unions: Trade diversion and welfare. Economica, 24(93), 40–46. https://doi.org/10.2307/2551626
• McNulty, J. E. Jr. (1975). An analysis of trade creation and trade diversion through the estimation of import demand functions: The European Economic Community. Doctoral dissertation, University of Pennsylvania. ProQuest Dissertations & Theses Global. (302755182). https://www.proquest.com/dissertations-theses/analysis-trade-creation-diversion-through/docview/302755182/se-2
• Meade, J. E. (1955). The theory of customs unions. Amsterdam: North-Holland Publishing Co.
• Özkale, N. L., & Karaman, F. N. (2006). Gümrük birliğinin statik etkileri. Uluslararası Ekonomi ve Dış Ticaret Politikaları, 1(1), 117–138.
• Pomfret, R. (1986). The theory of preferential trading arrangements. Weltwirtschaftliches Archiv, 122(3), 439–465. https://doi.org/10.1007/BF02707373
• Şahaner, E. (2019). AB'nin taraf olduğu serbest ticaret anlaşmalarının Türk dış ticaretine etkileri. Master’s thesis, Marmara University.
• Sülün, D. (2017). Lizbon Antlaşması’nın Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politikasına etkileri ve Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı Anlaşması vaka çalışması. Avrupa Araştırmaları Dergisi, 25(1), 103–132. https://doi.org/10.29228/mjes.61
• Tezbaşaran, H. (2011). Avrupa Birliği'nin taraf olduğu serbest ticaret anlaşmaları: Türkiye ekonomisine etkileri. Master’s thesis, Ankara University.
• Trading Economics. (2024a). European Union imports from Algeria. Retrieved June 12, 2024, from https://tradingeconomics.com/european-union/imports/algeria
• Trading Economics. (2024b). European Union imports of mineral fuels, oils, distillation products from Algeria. Retrieved July 12, 2024, from https://tradingeconomics.com/european-union/imports/algeria/mineral-fuels-oils-distillation-products
• TÜİK. (2024a). Dış Ticaret İstatistikleri [Foreign trade statistics]. Retrieved February 22, 2024, from https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/disticaret.zul?param1=4&param2=0&sitcrev=0&isicrev=0&sayac=5808
• TÜİK. (2024b). Dış Ticaret İstatistikleri - HS2 (Fasıl) Sınıflamasına Göre Dış Ticaret [Foreign trade statistics - by HS2 classification]. Retrieved February 22, 2024, from https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/disticaret.zul?param1=21&param2=4&sitcrev=0&isicrev=0&sayac=5802
• Turgut, M., & Ersöz, C. (2024). Narenciye sektörünün ihracat performansı: Hedef pazar analizi. Tarsus Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1), 62–79.
• Turksam. (2023). AB-Kanada Ticareti. Retrieved June 12, 2024, from https://www.turksam.org/detay-ab-kanada-ticareti
• Usta, A. (2023). Türkiye ve AB’nin imzaladığı serbest ticaret anlaşmaları. İktisadi Kalkınma Vakfı.
• Viner, J. (1950). The customs union issue (Studies in the Administration of International Law and Organization, No. 10). Carnegie Endowment for International Peace.
• World Bank. (2014). Evaluation of the EU-Turkey Customs Union (Report No. 85830-TR). Retrieved June 16, 2024, from http://documents.worldbank.org/curated/en/298151468308967367/pdf/858300EW0P1440disclosed090260140TR.pdf
• Yang, Y., & Wong, K. K. F. (2012). The influence of cultural distance on China inbound tourism flows: A panel data gravity model approach. Asian Geographer, 29(1), 21–37. https://doi.org/10.1080/10225706.2012.662314