Geç Osmanlı’dan Erken Cumhuriyet’e Bir Su İşletme İmtiyazı: Cebel-i Lübnan Su Şirketi

Year 2025, Volume: 9 Issue: 4, 2053 - 2068, 27.11.2025

Mustafa Dağ

https://doi.org/10.25295/fsecon.1717214

Abstract

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde hayata geçirilen modern sulama yöntemleriyle ahali ve arazilerin su ihtiyacı giderilmeye başlanmıştır. Özellikle sulama problemlerinin yaşandığı bölgelerde özel sermaye imtiyazıyla hayata geçirilen projelerle bu problem ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede icra edilen projelerden biri 1912’de Cebel-i Lübnan’da bulunan Nehr-i Salib ve Neb’ül-el Asel sularının kanallar yoluyla Kesrevan kazası ve çevresine dağıtılmasını ön gören imtiyazdır. Bu çalışma, geç Osmanlı’dan erken Cumhuriyet’e uzanan süreçte su kaynaklarının özel sermaye tarafından işletilmesine dair önemli bir örnek teşkil eden Cebel-i Lübnan Su Şirketi’ni incelemektedir. Çalışmada, Şirket’in kuruluş süreci, yönetin yapısı, mali yapısı, imtiyaz sözleşmesi, yerel yöneticilerle ilişkileri, faaliyetleri ve Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecindeki kurumsal dönüşümüne dair gelişmeler irdelenmeye çalışılmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan çalışma, dokuman incelemesine uygun olarak oluşturulmuştur. Yürütülen çalışmalar neticesinde Şirket’e dair birçok bulgu mevcuttur. Bunlardan bazıları, Şirket’in 1912’de faaliyetlerine başladığı, imtiyaz sahibinin Selim Şakir Bey olduğu, Osmanlı hukukuna tabi olduğu, İstanbul merkezli kurulmuş olup, Cebel-i Lübnan’da faaliyetlerini yürüttüğü, Geç dönem Osmanlı’da olduğu gibi Cumhuriyet’in ilk yıllarında da varlığını devam ettirdiğidir. Ancak faaliyetlerine dair detaylı bilgilerin tespit edilememiş olması ve Nehr-i Salib ile Neb’ül-el Asel sularından kanallar yoluyla Kesrevan ve çevresine suların ulaştırılıp ulaştırılamadığına dair bilgiler elde edilememiş olması çalışmamızın sınırlılığını oluşturmaktadır.

Keywords

Osmanlı’da Su Yönetimi , Cebel-i Lübnan , Su Şirketi , Kesrevan , Cebel-i Lübnan Nehirleri

A Water Concession from the Late Ottoman to the Early Republican Era: The Cebel-i Lubnan Water Company

Abstract

In the late Ottoman period, modern irrigation methods were introduced to address the water needs of both the population and agricultural lands. In regions facing irrigation problems, projects were implemented through private capital concessions. One such initiative was the 1912 concession granted for the distribution of water from the Nehr-i Salib and Neb’ül-el Asel rivers in Mount Lebanon to the Kesviran district via canals. This study explores the Mount Lebanon Water Company as a significant example of private sector involvement in water resource management from the late Ottoman period to the early Republican era. It examines the company’s establishment, administrative and financial structure, concession agreement, relations with local authorities, activities, and its institutional transformation during the empire-to-republic transition. Findings indicate that the company began operations in 1912, was founded in Istanbul, operated in Mount Lebanon, and was subject to Ottoman law. The concession holder was Selim Şakir Bey, and the company continued its existence into the early Republican period. However, the lack of detailed information regarding its operational activities and whether water was successfully delivered to Kesviran and nearby areas constitutes a key limitation of this study.

Keywords

Water Management in the Ottoman Empire , Cebel-i Lubnan , Water Company , Kesviran , Rivers of Cebel-i Lubnan

References

• Balcı, R., & Sırma, İ. (2012). Ticaret ve Ziraat Nezareti Memalik-i Osmaniye’de Osmanlı Anonim Şirketleri. Ekonomi ve Sosyal Tarih Yayınları.
• Bilge, M. L. (2003). Lübnan. İslam Ansiklopedisi (244-246). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bolat, E. (2023). 19. yüzyılda Osmanlı hakimiyetindeki Cebel-i Lübnan Dürzileri. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 7(1),43-69.
• Bozkurt, C. (2019). Birinci Dünya Savaşı’nda Cebel-i Lübnan’da iaşe buhranı: Osmanlı Hükümeti’ne yönelik Avrupa ve ABD kamuoyundaki iddialar. Belleten Dergisi, 87(308), 233-263.
• Cuinet, V. (1896). Syrie, Liban Et Palestine, Géographie Administrative, Statistique, Descriptive Et Raisonnée.
• Kılıç, A., & Özbozdağlı, Ö. (2023). II. Meşrutiyetin ilanının Cebel-i Lübnan’da yansımaları ve seçim tartışmaları. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 10(1),65-97.
• Ortaylı, İ. (1984). 19. yüzyıl sonunda Suriye ve Lübnan üzerinde bazı notlar. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 4(4),89-113.
• Özkaya D. O. (2006). Bir Orta-Doğu buhranı Cebel-i Lübnan olayları (1860-1861). Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(5),1-15.
• Reyhan, C. (2006). Cebel-i Lübnan vilayet nizamnamesi. Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, (1),175-184.
• Yarcı, G. (2015). 19. yüzyıl sonlarında Cebel-i Lübnan’da İbrahim Nehri’nin ıslahı ve “Nehr-i İbrahim Anonim Su Şirketi. Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller II (561-588). Not Yayınları.
• Yetiş Doğan, E. G. (2023). 1860-61 Suriye olayları, Tanzimat ve Şam sergileri. Belleten Dergisi, 87(310),959-983.
• Yılmaz, C. (2011). Osmanlı Anonim Şirketleri. SCALA Yayıncılık.