Yolçatı Köyü (Bingöl) Çevresinde Yüzeyleyen Solhan Volkanitlerinin Petrografisi ve Ana Oksit Jeokimyası

Yıl 2019, Cilt: 31 Sayı: 1, 79 - 89, 15.03.2019

Sevcan Kürüm , Tuğçe Baykara Abdullah Sar

Öz

Bingöl çevresinde geniş yüzeyleme oluşturan
volkanik istif, bazik-ortaç bileşimli lavlar ile piroklastiklerden oluşmuştur.
Petrografik olarak bazalt, andezit, ve trakitik özellikte olduğu belirlenen
bu kayaçların plajiyoklas, olivin, sanidin ve piroksen fenokristal ve
mikrolitler ile oksitlerden oluştuğu belirlenmiştir. Kayaç türüne göre farklı
dokusal özellikler gösteren bu kayaçlar genel olarak porfirik, vesiküler,
glomeroporfirik, intersertal-intergranüler, ofitik-subofitik ve trakitik doku
göstermektedir. Kayaçlarda özellikle plajiyoklas fenokristallerindeki
erime-çözünme yapıları, kapanımlar, zonlanmalar
ve yeniden büyüme yapısı ile olivin ve piroksenlerde iddingsitleşme ve korona
dokusunun oluşumu gibi dengesizlik dokuları, asimilasyon-magma karışımı
ve post-magmatik mineral oluşumunu göstermektedir. SiO₂ içeriği
%47.07 - 67.18, Mg# ise %52.67-3.84 (bazalt, trakit) arasında değişim gösteren
bu volkanik kayaçların ana element içeriklerine göre, alkali-kalkalkali
özellikte olduğu ve düşük-K’lu seriden şoşonitik özelliğe kadar değiştiği
görülür. En düşük-K’a sahip kayaçlar bazaltlar olup, sırasıyla andezit,
trakibazalt, trakiandezit ve en yüksek-K’lu kayaçlar şoşonitik özellikli
trakitlerdir. Alkalen örneklerde Na₂O-2.0 > K₂O olup, örnekler sodik
karakterli havaiit ve benmoreit olarak tanımlanmıştır. Bu kayaçlardaki normatif
mineral bileşimleri de petrografik özellikler ve ana element bileşimleriyle
uyumludur. Normatif kuvars, andezit ve trakitte gözlenirken, nefelin yalnızca
trakibazaltlarda gözlenir. Diyopsit ve hipersten hemen tüm kayaçlarda ve farklı
oranlarda bulunurken, kayaçların ana oksit bileşenini magnetit ve ilmenit
mineralleri oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler

Bingöl, Solhan Volkanitleri, Petrografi, Havaiit-Benmoreit, Normatif mineral

Kaynakça

• [1] Altınlı E. Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun jeolojisi. MTA Dergisi 1966; 66: 35-73. [2] Şaroğlu F, Güner Y. Doğu Anadolu’nun jeomorfolojik gelişimine etki eden öğeler: Jeomorfoloji, tektonik, volkanizma ilişkileri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni 1981; 24(2), 39-50. [3] Türkecan A. Muş yöresindeki Pliyosen yaşlı volkanitlerin petrolojisi. MTA Dergisi 1991; 112: 85-102. [4] Bigazzi G, Yeğingil Z, Ercan T, Oddone M, Özdoğan M. Doğu Anadolu'daki obsidiyen içeren volkaniklerin Fizyon Track yöntemiyle yaş tayini. Türkiye Jeoloji Bülteni 1997; 40(2): 57-72. [5] Poidevin JL. Provenance studies of obsidian artefacts in Anatolia using the fission track dating method. An overview. L'Obsidienne au Proche et Moyen Orient, du Volcan à l'Outil. In: Gourgaud A, Gratuze B, Poupeau G, Poidevin JL. Cauvin MC, editors, BAR International Series Hadrian Books (Oxford), 1998; 738: 105-156. [6] Hubert-Ferrari A, King G, Van Der Woerd J, Villa I, Altunel E, Armijo R. In Collision and Collapse at the Africa-Arabia-Eurasia Subduction Zone, Longterm Evolution of the North Anatolian Fault: New Constraints from its Eastern Termination. Geological Society London, Special Publication 2009; 311: 133-154. [7] Yılmaz Y, Şaroğlu F. Güner Y. Initiation of the neomagmatism in East Anatolia. Tectonophysics 1987; 134: 177-199. [8] Seymen İ, Aydın A. Bingöl deprem fayı ve bunun Kuzey Anadolu Fayı ile ilişkisi. MTA Derg 1972; 79: 1-8. [9] Yılmaz Y. Türkiye'nin jeolojik tarihinde magmatik etkinlik ve tektonik evrimle ilişkisi. Türkiye Jeoloji Kurumu, Ketin Simpozyumu Bildiriler Kitabı 1984; 63-81. [10] Ercan T, Fujitani T, Matsuda JI, Notsu K, Tokel S, Ui T. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Neojen-Kuvaterner volkanitlerine ilişkin yeni jeokimyasal, radyometrik ve izotopik verilerin yorumu. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 1990; 110: 143-164. [11] Dilek Y, Altunkaynak S. Cenozoic crustal evolution and mantle dynamics of post-collisional magmatism in western Anatolia. International Geology Review 2007; 49: 431–453. [12] Dilek Y, Pavlides S. Post-collisional Tectonics and Magmatism in the Mediterranean and Asia. Geological Society of America, Special Papers 2006; 409. [13] Taymaz T, Eyidoğan H, Jackson J. Source parameters of large earthquakes in the east Anatolian fault zone (Turkey). Geophys. J. Int 1991; 106: 537–550. [14] Şengör A.M.C., Kidd, W.S.F. (1979). Post-collisional tectonics of the Turkish-Iranian Plateau and a comparison with Tibet. Tectonophysics, 55: 361-376. [15] Şengör, AMC. Türkiye’nin neotektoniğinin esasları. Türkiye Jeoloji Kurumu yayını 1980; 40s. [16] Şengör A.C, Yılmaz Y. Tethyan evolution of Turkey: A plate tectonic approach. Tectonophysics 1981; 75: 181-241. [17] Fytikas M, Innocenti F, Manetti P, Mazzuoli R, Peccerillo A, Villari L. Tertiary to Quaternary evolution of volcanism in the Aegean region: In: Dixon JE, Robertson AHF, editors. The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean. The Geological Society, London, Special Publications 1984; 17: 687–700. [18] Buket E, Temel A. Major-element, trace-element, and Sr-Nd isotopic geochemistry and genesis of Varto (Muş) volcanic rocks, Eastern Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research 1998; 5: 405-422. [19] Temel A, Gündoğdu N, Gourgaud A, Le Pennec JL. Ignimbrites of Cappadocia, Central Anatolia, Turkey: petrology, geochemistry and evolution through time. Journal of Volcanology and Geothermal Research 1998; 85: 447–441. [20] YılmazY, GünerY, Şaroğlu F. Geology of the Quaternary Volcanic Centres of the East Anatolia. Journal of Volcanology and Geothermal Research 1998; 85: 173-210. [21] Yürür TM, Chorowicz J. Recent volcanism tectonics and plate kinematics near the junction of the African, Arabian and Anatolian Plates in the Eastern Mediterranean, J. Volcanology and Geothermal Research 1998; 85: 1–15. [22] McKenzie DP. Active tectonics of the Mediterranean region. Geophysical Journal of Royal Astronomical Society 1972; 30: 109–185. [23] McKenzie D, Yılmaz Y. Deformation and volcanism in western Turkey and the Aegean. Bulletin of Technical University 1991; 44: 345–373. [24] Innocenti F, Mazzuoli R, Pasquarè G, Radicati Di Brozolo F, Villari L. Tertiary and Quaternary Volcanism of the Erzurum, Kars area (Eastern Turkey): Geochronological data and geodynamic evolution. Journal of Volcanology and Geothermal Research 1982; 13: 223-240. [25] Şengör AMC, Görür N, Şaroğlu F. Strike-slip faulting and related basin formation in zones of tectonic escape: Turkey as a case study. The Society of Economic Paleontologists and Mineralogists, Special Publication 1985; 37: 227-264. [26] Koçyiğit A, Yılmaz A, Adamia S, Kuloshvili S. Neotectonics of east Anatolian Plateau (Turkey) and Lesser Caucasus: İmplication for transition from thrusting to strike-slip faulting. Geodinamica Acta 2001; 14: 177-195. [27] Keskin M. Magma generation by slab steepening and breakoff beneath a subduction-accretion complex: An alternative model for collision-related volcanism in Eastern Anatolia, Turkey. Geophys. Res. Lett 2003; 30: 8-46. [28] Keskin M. Domal uplift and volcanism in a collision zone without a mantle plume: Evidence from Eastern Anatolia. 2005; http://www.MantlePlumes.org/Anatoia.html. [29] Göncüoğlu MC. Türkiye Jeolojisi’ne Giriş: Alpin ve Alpin öncesi tektonik birliklerin jeodinamik evrimi. Monografi Serisi No: 5, MTA Ankara, 2010. [30] Ersoy YE, Helvacı C, Palmer MR. Petrogenesis of the Neogene volcanic units in the NE–SW–trending basins in western Anatolia, Turkey. Contrib Mineral Petrol 2012; 163: 379-401. [31] MTA. 1/500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara 2002. [32] Karaoğlu Ö, Selçuk AS, Gudmundsson A. Tectonic controls on the Karlıova triple junction (Turkey): Implications for tectonic inversion and the initiation of volcanism. Tectonophysics 2017; 694: 368-384. [33] Perinçek D. The geology of Hazro-Korudağ-Çüngüş-Maden-Ergani-Hazar-Elazığ- Malatya Area, Guide Book. The Geological Society of Turkey 1979. [34] Yılmaz Y. Comparison of young volcanic associations of western and eastern Anatolia formed under a compressional regime: a review. Journal of Volcanology and Geothermal Research 1990; 44: 69−87. [35] Türkünal S. Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun jeolojisi. Jeol. Müh. Odası Yayınları, 8, Ankara 1985. [36] Buket E, Görmüş S. Stratigraphy of the Tertiery sequence in the Varto (Muş) basin. Bulletin of the Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University 1986; 13: 17-31. [37] Tutkun SZ. Kuzey Anadolu Fay Zonu'nun Eşil (Erzincan) ve Karlıova (Bingöl) arasındaki kesiminin tektonostratigrafisi. Melih Tokay Jeoloji Simpozyumu, Bildiri özleri 1987; ODTÜ, Ankara. [38] Şaroğlu F, Yılmaz Y. Doğu Anadolu'nun Neotektoniği ve ilgili magmatizması. Türkiye Jeol. Kur. İhsan Ketin Simpozyumu Özel Sayısı 1984; 149-162. [39] Tokel S. Erzurum-Muş bölgesi 1:25 000 ölçekli Erzurum J 46 c3, J 46 c4 paftalarına ait jeolojik rapor. MTA Rap., 4175 (yayımlanmamış) 1966; Ankara. [40] Şaroğlu F, Yılmaz Y. Effects of neotectonics on geological evolution in Eastern Anatolia. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri 1986; 5-6. [41] Tarhan N. Hınıs-Varto-Karlıova (Erzurum-Muş-Bingöl) Dolayındaki Neojen Volkanitlerinin Jeolojisi ve Petrolojisi. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 1991; 113: 45-60. [42] Akay E, Erkan E, Ünay E. Muş Tersiyer havzasının stratigrafisi. MTA Derg 1989; 109: 59-76. [43] Chataigner C, Poidevin JL, Arnaud NO. Turkish occurrences of obsidian anduse by prehistoric peoples in the Near East from 14,000 to 6000 BP. J. Volcanol. Geotherm. Res 1998; 85: 517-537. [44] Vernon RH. A Practical Guide to Rock Microstructure. Cambridge University Press 2004. [45] Le Maitrer W, Bateman P, Dudek A, ,Keller J, et al. A Classification of Igneous rocks and Glossary of Term: Recommendations of the International Union of Geological Sciences Subcommission on the Systematics of Igneous Rocks. Blackwell Scientific Publications, Oxford 1989. [46] Le Bas M, Le Maitre RW, Streckeisen A, Zanettin B. A chemical classification of volcanic rocks based on the total alkali-silica diagram. Journal of Petrology 1986; 27: 745–50. [47] Peccerillo A, Taylor SR. Geochemistry of Eocene Calc-Alkaline Volcanic Rocks from the Kastamonu Area, Northern Turkey. Contribution to Mineralogy and Petrology 1976; 58: 63-81.